در واپسین روزهای سال ۱۴۰۰ كه بسیاری از شهرها درگیر سفرهای نوروزی شده‌اند، در گورستان تاریخی شهر شیراز، كارگران مشغول طرح «هم‌سطح‌سازی» قبور هستند. برخی كنشگران و دوست‌داران میراث فرهنگی به عنوان شاهدان عینی تصاویری را از شكل كار كارگران منتشر كرده و گفته‌اند كارگرانی كه سنگ قبرها را از دل خاك بیرون می‌آوردند درباره هویت تاریخی این قبرستان اصلا توجیه نشده‌اند، برای همین برخی سنگ قبرها شكسته، مخدوش و یا جابه‌جا شده‌اند.
امیرحسن محمدیان، مدرس دانشگاه، به عنوان مرمت‌گر مجموعه "دارالسلام" اما در توضیحاتی كه در فضای مجازی به نقل از او منتشر شده، با اشاره به این‌كه كارفرمای این پروژه، سازمان آرامستان و شهرداری شیراز است، گفته: «برای بهسازی آرامستان دارالسلام، طرح "تسطیح قبور" درحال اجرا است. تسطیح به این معنا نیست كه ما قبرها را جابه‌جا كرده و آن‌ها را در یك سطح مشترك قرار داده و ترازبندی كنیم، بلكه در تسطیح، هر قبر دقیقا سرجای خود باقی مانده و كُد مخصوص روی آن درج شده است. اگر بخواهم روشن‌تر بیان كنم باید بگویم هر قبر در همان نقطه‌ای كه قرار دارد، پاك‌سازی می‌شود، به این معنا كه تمام خاك‌هایی كه در طول زمان روی آن نشسته است، برداشته می‌شود تا قبر كاملا از زیرخاك بیرون آید و در مرحله بعد با استفاده از ملات ساروج، اطراف و زیر قبر كاملا پوشیده و مسطح می‌شود، به نحوی كه قبر در سطح صافی قرار گیرد و ضمن زیباتر و مرتب شدن شكل آرامستان، رفت و آمد مردم از بین قبور راحت‌تر و تا حدی از پا گذاشتن روی قبرها جلوگیری شود. (به خاطر دیده شدن قبرها و از زیر خاك بیرون آمدن آن‌ها)
نكته مهم مرمت قبرها به وسیله ملات ساروج است كه این نوع ملات استحكام بسیار بالایی دارد و همچنین به خاطر طبیعی بودن به سنگ‌ها آسیب نمی‌زند و با توجه به جلوگیری از نفوذ آب به زیر قبرها، مانع از آسیب بیشتر این آثار ارزشمند می‌شود.»
دارالسلام شیراز یكی از گورستان‌های كهن ایران است كه بنا بر برخی روایت‌ها قدمت آن به بیش از ۱۲۰۰ سال می‌رسد. گفته شده كه وسعت این قبرستان در حدود ۱۰ هكتار بوده و حدود ۱۰ هزار سنگ قبر در آن وجود داشته و تا سال ۱۳۵۷ در آن مرده دفن می‌شده است. برخی عالمان، ادیبان و اندیشمندان شیراز در این قبرستان دفن شده‌اند. همچنین قبرهایی از دوره اسلامی در این گورستان شناسایی شده است.
با وجود این، وضعیت نگهداریِ این قبرستان در سال‌های اخیر بسیار بحث‌برانگیز بوده است. بسیاری از مقبره‌های آن در چند سال گذشته شكسته و تخریب شده‌اند. كتیبه سقاخانه گورستان مربوط به سال ۱۲۸۴ هجری قمری نیز در سال ۱۳۹۸ غیب شد. تخریب این گورستان تاریخی تا امروز به شیوه‌های مختلف ادامه داشته است. چند سال پیش نیز در جریان هم‌سطح‌سازی بخشی از این گورستان، منظر تاریخی آن مخدوش شد. اكنون تصاویر تازه‌ای از این قبرستان منتشر شده كنشان می‌دهد هم‌سطح‌سازی در بخش دیگری از این قبرستان، به شیوه‌ای كه واكنش‌برانگیز شده، ادامه دارد.
مسعود منیعاتی ـ رییس انجمن دوست‌داران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان فارس ـ در این‌باره به ایسنا می‌گوید: ما از طریق دیده‌بانان میراث فرهنگی، تصاویری را دریافت كردیم كه نشان می‌داد تعدادی از كارگران در دارالسلام شیراز مشغول درآوردن سنگ قبرهای قدیمی و تاریخی هستند. در واقع قرار است هم‌سطح‌سازی انجام شود كه سبب نگرانی دوست‌داران میراث فرهنگی شد. ما معتقدیم دارالسلام یكی از گورستان‌های مهم تاریخی ایران است كه در فهرست آثار ملی ثبت شده، در نتیجه دستكاری در محوطه و حتی منظر تاریخی آن اشتباه بزرگی است.
او افزود: چند سال است كه درباره سامان‌دهی گورستان تاریخی دارالسلام حرف زده می‌شود، درباره ضرورت حفاظت و تثبیت منظر تاریخی آن و ایجاد مسیرهای دسترسی برای مراجعه‌كنندگان، ولی متاسفانه نه تنها نتیجه‌ای گرفته نشده كه دست به هم‌سطح‌سازی زده‌اند. این تجربه را قبلا در همین گورستان داشتیم، چند سال پیش با تغییر سنگ‌قبرهای یك ردیف از بخش شمالی گورستان، منظر تاریخی آن را كامل عوض كردند.
رییس انجمن دوست‌داران میراث‌فرهنگی استان فارس ادامه داد: وقتی تصاویر و اطلاعات جدید از هم‌سطح‌سازی بخش جدیدی در دارالسلام دریافت كردیم با سرپرست میراث فرهنگی استان فارس تماس گرفتم كه گفتند اصلا در جریان نیست و با شهرداری تماس می‌گیرد و پیگیری می‌كند كه در نهایت اطلاع دادند كار كارگران را فعلا متوقف كرده‌اند تا مشخص شود این هم‌سطح‌سازی مطابق با طرح مورد تایید میراث فرهنگی انجام می‌شد یا خیر.
او با اشاره به بسته بودن قبرستان دارالسلام در روز شنبه ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۰، درباره متوقف كردن كار كارگران، گفت: فعلا كسی را ندیده‌اند كه مشغول كار باشد.
منیعاتی اضافه كرد: لازم است این موضوع بررسی شود كه طرح مرمتی وجود داشته یا نداشته است، چون به تجربه وقتی حوض سنگی مقابل مسجد مشیر را می‌ساختند و اعتراض‌ها برانگیخته شد، میراث فرهنگی ابتدا اعلام كرد ساخت حوض طرح مرمتی میراث فرهنگی را ندارد، ولی در كمتر از دو هفته اطلاع دادند كه چنین طرحی وجود داشته است و آن‌ها خبر نداشتند. از بس كه مدیران و مسؤولان میراث فرهنگی در این چندماه مدام تغییر كرده‌اند.
او با اشاره به این‌كه مالكیت قبرستان دارالسلام با اوقاف است و مدیریت آن با شهرداری و نظارت بر آن با میراث فرهنگی، درباره حضور كارشناس و ناظر و یگان حفاظت میراث فرهنگی در جریان خروج سنگ‌قبرها از این گورستان تاریخی، اظهار كرد: براساس اظهارات شاهدان عینی، ناظر میراث فرهنگی در محل دیده نشده است و ظاهرا ناظری از میراث فرهنگی نبوده است. روز جمعه كه تصاویر این قبرستان منتشر شد و ما پیگیر شدیم تازه یگان حفاظت را اعزام كردند. مسلما وقتی اثری ثبت شده ناظر میراث‌فرهنگی باید حضور داشته باشد و همه اقدامات با نظر و نظارت آن‌ها صورت گیرد.
این دوست‌دار میراث‌فرهنگی بیان كرد: گورستان‌های تاریخی از چند نظر اهمیت دارند، به واسطه مدفون شدن پدران و مادران و اجداد بزرگ، بسیاری افراد خاطره جمعی و اجتماعی از فضای این گورستان دارند كه در ذهن تثبیت شده و تغییر آن بدون اطلاع، نوعی تخریب به حساب می‌آید. از طرفی، دارالسلام مزار بسیاری از فرهیختگان و شخصیت‌هایی است كه شیراز را ساخته و آباد و حفظ كرده‌اند. این گورستان بخشی دارد كه ائمه جمعه شیراز از دوران زندیه در آن مدفون شده‌اند. باید با آن به عنوان داشته‌ای ارزشمند برخورد كرد.
منیعاتی در ادامه درباره حذف سنگ قبرهایی با تزئینات كمتر، توضیح داد: دیده‌ایم كه در جریان این هم‌سطح‌سازی، سنگ قبرهایی را كه تزئیات كمتری دارند كنار می‌گذارند و به آن‌هایی كه تزئینات و نقوش فاخرتر دارند بها می‌دهند. این كار اشتباه بزرگی است. از كجا می‌دانند آن كه سنگ قبرش تزئینات كمتر داشته، چه كسی بوده و چه خدمتی به این سرزمین كرده است. حذف این سنگ قبرها و حفظ آن‌هایی كه نقوش و تزئینات بیشتر دارند، دور از انصاف است. برای همین تاكید می‌كنیم كه این گورستان با همه جزئیاتش باید حفظ شود.
رییس انجمن دوست‌داران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان فارس گفت: حتی تغییر چهره گورستان تاریخی دارالسلام بدون نظر تخصصی كارشناسان مرمت و احیا اشتباه است. باید از آن‌ها دعوت كنند و راه‌حل درست در مواجهه با این فضای تاریخی را بپرسند. جالب است ما چند سال پیش برای آرامستان دارالسلام یك همایش برگزار كردیم كه صحبت‌های زیادی درباره مرمت و حفاظت از آن شد، اما حالا نه از مسؤولان شهری كه آن موقع در همایش حضور داشتند خبری هست و نه از نظر آن استادان و كارشناسان استفاده شد.
