مجسمه هركول، در كناره شاهراه شرقی-غربی جاده ابریشم یا جاده بزرگ خراسان در محوطه میراث جهانی بیستون نزدیك كرمانشاه از سنگ تراشیده شده است. این مجسمه در دوران سلوكی ساخته شده است. زمان ساخت این مجسمه با فتح ماد بزرگ توسط اشكانیان همزمان است. این مجسمه در سال ۱۳۳۷ به هنگام عملیات ساخت جاده همدان كرمانشاه كشف گردید.
طول مجسمه ۱/۴۷ متر كه به طور برجسته از سنگ كوه تراشیده شده و از طرف پشت به كوه متصل است. در عقب مجسمه نقوش و كتیبه‌ای به زبان یونانی قدیم بر روی سنگ نقش شده‌است.
در زیر تنه هركول نقش شیری دیده می‌شود كه درازای آن از سر تا دم ۲۰۰ سانتیمتر و بلندی دم آن ۱۱۴ سانتیمتر است.
این مجسمه با شماره ۴۴۸۲ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
محوطه تاریخی بیستون در شهر بیستون در سی كیلومتر شهر كرمانشاه در پای كوهی معروف به همین نام و در مسیر شهر كرمانشاه به همدان واقع شده است. نام بیستون از بغ به معنای خدا + ستان (ادات مكان) آمده كه به معنای سرزمین یا جایگاه خدا است.
آثار تاریخی و پیش از تاریخ فراوانی در این محوطه قرار دارد كه تعدادی از آنها عبارتند از:
• سنگ نبشته بیستون (كتیبه داریوش)
• فرهاد تراش
• كتیبهٔ بلاش
• غار مر آفتاب
• غار مر تاریك
• غار شكارچی
• مجسمه هركول
• كاروانسرای صفوی
• پل خسروی
• كتیبهٔ شیخ علیخان
• شیر سنگی بیستون
• نقش میتریدات اشكانی
• نقش گودرز دوم اشكانی
• نقش ولخش پارتی
• بنای پارتی جادهٔ ساسانی
• شهر چمچمال
• كاروانسرای ایلخانی
• پل صفوی
این مجموعه در سال ۱۳۸۷ه. ش (۲۰۰۶ میلادی) در فهرست میراث جهانی یونسكو ثبت شده‌است.
تندیس هركول
در دوران باستان هراكلس Heracles / هركول Hercules یكی از محبوب‌ترین خدایان بود كه اغلب به‌صورت پیكره‌های گلی و سنگی نشان داده شده است. از معروف‌ترین نمونه‌های پیكره‌ی هركول در ایران كه از سنگ تراشیده شده است را می‌توان در كنار شاهراه «شرقی- غربی» جاده‌ی بزرگ ابریشم یا جاده‌ی بزرگ خراسان در مجموعه‌ی میراث جهانی بیستون در حدود ۳۰ كیلومتری كرمانشاه دید.
هركول به صورت شخصی نیرومند با مو و ریش مجعد در حال استراحت بر روی پوست شیری نشان داده شده است كه بر سكویی به طول دو متر و بیست سانتی متر به پهلوی چپ به‌طور نیم‌خیز به آرنج تكیه كرده و در دست چپ پیاله‌ای دارد كه در نزدیك صورت نگه‌داشته و دست راستش برروی پای راست قرار گرفته و پای چپ را تكیه‌گاه پای دیگر كرده است.
زمان ساخت مجسمه سال ۱۵۳ ق.م تعیین می‌شود این تاریخ با اواسط سلطنت مهرداد اول اشكانی(اشك نهم ۱۷۴-۱۳۶ ق.م ) و اواخر حكومت سلوكیان در این منطقه از ایران منطبق است.
در زیر تنه‌ی هركول نقش شیری دیده می‌شود كه در ازای آن از سر تا دم ۲۰۰ سانتیمتر و بلندی دم آن ۱۱۴ سانتیمتر است. طول مجسمه ۱/۴۷ متر میباشد كه به‌طور برجسته از سنگ كوه تراشیده شده و از طرف پشت به كوه متصل است.
در عقب مجسمه نقوش و كتیبه‌ای به زبان یونانی قدیم بر روی سنگ نقش شده كه نقوش آن شامل درخت زیتونی است كه از شاخه آن كماندان و تیردانی آویزان شده است. در كنار این درخت گرز مخروطی شكل گره‌داری حجاری شده كه برجستگی آن نسبت به دیگر نقوش بیشتر است.
كتیبه را به خط یونانی قدیم در هفت سطر بر روی لوحی به ابعاد ۳۳ * ۴۳ سانتیمتر كه نمای آن به شكل معابد یونانی ساخته شده نوشته‌اند. متن این كتیبه كه مربوط به نجات فرمانده‌ی سلوكی در جنگ با پارتیان است به این شرح است: به سال ۱۶۴ ماه پانه موی هركول فاتح درخشان هیاكینتوس پسر پانتیاكوس به سبب نجات كل امن(فرمانده لشكرش)- این مراسم برپا شد.
مجموعه ی میراث جهانی بیستون با داشتن كتیبه‌ی جهانی بیستون و تندیس هركول همچنین محوطه‌ی طبیعی زیبا هر سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است، این محوطه تاریخی فرهنگی همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۸:۳۰ برای بازدید عموم باز است.
دزدی و تخریب
سر این مجسمه دو بار (بار دوم در سال ۱۳۷۰) كنده و دزدیده شد ولی كشف گردید. اما مسئولان میراث فرهنگی ترجیح دادند برای جلوگیری از آسیب بیشتر سر كنونی هركول را هنرمندان تازه از جنس همان سنگ (سنگ آهك) ساخته و نصب شود و سر اصلی در گنجینه میراث فرهنگی نگهداری گردد.
همچنین از آنجا كه در فرهنگ یونان و روم، بدن انسان به صورت برهنه زیباست، بسیاری از مجسمه‌ها را به صورت برهنه می‌ساخته‌اند. آلت مردی این مجسه طبق نظر اهالی شهرستان بیستون، در اوایل انقلاب شكسته و تخریب شد. همچنین پیاله شراب دست مجسمه نیز به همین صورت آسیب دید. تصاویر قدیمی از این مجسمه تفاوت‌های مجسمه را پیش و پس از تعمیر نشان می‌دهد. درازای این تندیس ۱۴۷ سانتی متر است.
مجسمه هركول در مجموعه‌ی جهانی بیستون در ۳۰ كیلومتری كرمانشاه یكی از جاذبه‌هایی است كه همواره گردشگران زیادی را از اقصی نقاط ایران و جهان به خود فرامی‌خواند.
