صنایع دستی بی‌نظیر و زیبای دزفول كه اغلب با هنر دست و عشق و علاقه بانوان این شهرستان تولید می‌شوند نیازمند حمایت مسوولان و دست اندركاران هستند.
تاریخ دزفول با فرهنگ دیرینه مردمی هنرمند عجین شده كه با ذوق و ابتكار خود محصولاتی زیبا و منحصر به فرد تولید می‌كنند؛ محصولاتی كه در نوع خود بی‌نظیر بوده و علاقه مندان سراسر دنیا را به خود جذب می‌كنند.
كپوبافی، گلیم بافی، خراطی، حكاكی، چرم دوزی و سفالگری تنها بخشی از هنر صنایع دستی مردم دزفول قدیم هستند كه هنوز هم برخی از آنها پابرجا و برخی نیازمند احیا هستند.
برای گرفتن گزارش درخصوص ظرفیت‌ها و چالش‌های صنایع دستی دزفول سراغ یكی از كارگاه‌های تولیدی این شهرستان رفتیم كه بخش‌های مختلف آن نظرمان را به خود جلب كرد.
فروشگاهی از مواد اولیه در كارگاه راه اندازی شده كه هنرمندان و صنعتگران مواد اولیه و موردنیاز خود را از آنجا تهیه می‌كنند؛ بخشی دیگر مربوط به آموزش و بخشی مربوط به تحویل صنایع دستی ساخته شده است.
تزئین، بسته بندی، طراحی و فروش دیگر بخش‌های این كارگاه هستند.
مدیر این مجموعه صنایع دستی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به آغاز فعالیت این مجموعه از سال ۶۸ توسط پدرش اظهارداشت: طی این سال‌ها، حدود ۳۵۰ نفر حصیرباف، ۱۰ نفر گلیم باف، ۱۰ نفر احرامی باف، ۲۰ نفر نیروی بخش تزئین و ۱۰ نفر در بخش بسته بندی مشغول به كار شده‌اند كه از این نظر جزو بزرگترین مجموعه‌های صنایع دستی كشور است.
مصطفی اسماعیلی دزفولی ادامه داد: این مجموعه سال ۹۵ با نظر سازمان میراث فرهنگی و از سوی معاون رئیس جمهور وقت، به عنوان تولیدكننده برتر كشور از نظر حجم تولید شناخته شده و در این مدت عده زیادی را مشغول بكار كرده است.
چالش‌های صنایع دستی دزفول
این تولیدكننده صنایع دستی با بیان اینكه این مجموعه در ۱۰ نمایشگاه بین المللی از جمله نمایشگاه‌های صنایع دستی هلند، ایتالیا، آلمان، عمان و صربستان شركت كرده است، به چالش‌های صنعتگران در تولید صنایع دستی اشاره و بیان كرد: به طور قطع نداشتن حمایت دولتی مهمترین چالش صنعتگران این حوزه است؛ هرچه حمایت بیشتر باشد پیشرفت این صنعت نیز بیشتر می‌شود.
وی شركت در نمایشگاه‌های بین المللی را بسیار مهم خواند و اظهارداشت: شركت در نمایشگاه‌های بین المللی می‌تواند صنعت ما را به دنیا نشان دهد و بازارهای جدید ایجاد كند.
به گفته اسماعیلی دزفولی با شركت در نمایشگاه‌های بین المللی با سلیقه دیگر كشورها آشنا می‌شویم و می‌توانیم محصولات خود را علاوه بر بازار داخل در بازار بین المللی نیز به فروش برسانیم.
وی ادامه داد: ایران پس از چین و هند، به عنوان سومین كشور تولید كننده عمده صنایع دستی دنیا مطرح است ولی با وجود حجم زیاد و تنوع تولیدات، به علت شركت نكردن در نمایشگاه‌های خارجی سهم ناچیزی از بازارهای بین المللی به صنعتگران كشورمان اختصاص می‌یابد.
این تولیدكننده صنایع دستی خواستار حمایت بین المللی میراث فرهنگی برای حضور تولیدكنندگان صنایع دستی شد تا شاهد ارزآوری و توسعه فرهنگی و اقتصادی كشور و شهرمان باشیم.
وی بازار كار صنایع دستی را بی‌ثبات دانست و افزود: بازار نسبت به سال اول كرونا بهتر است ولی نسبت به قبل از كرونا و تحریم شرایط خوبی ندارد؛ محصولات ما در حال حاضر علاوه بر بازار داخلی به كشورهای حاشیه خلیج فارس و در برخی موارد به كشورهای اروپایی نیز صادر می‌شوند.
اسماعیلی دزفولی كه فعالیت خود را از سال ۸۷ آغاز كرده با انتقاد از توسعه بیش از حد كپوبافی اظهارداشت: افزایش تولیدكنندگان كپو باعث كم شدن مواد اولیه شده است.
وی افزود: حصیر از درختان نخل پیر گرفته و با آن كپو بافته می‌شود ولی اكنون به علت تقاضای زیاد از درختان نو نیز حصیر گرفته می‌شود كه این امر به درخت آسیب می‌زند.
این تولیدكننده دزفولی با تاكید بر لزوم توجه به كسب و كار از زوایای مختلف گفت: باید از نظر كارشناس و تولید كننده صنعت موردنظر نیز بهره برد.
نحوه سود تولیدكنندگان كپوی دزفول را نیز كه از او جویا شدیم، گفت: سود صنعتگر از تولید كپو حدود ۴۰ درصد است و صنعتگران از شرایط كاری راضی هستند؛ بازار كار صنایع دستی به ویژه كپو در تابستان بهتر بوده و چون كار دست است علاقه مندانش روز به روز بیشتر می‌شوند.
وی تنها كاری كه مسوولان برای صنایع دستی انجام می‌دهند را دادن مجوز دانست این در حالی است كه حمایت مسوولان برای تولیدكننده و صنعتگران انگیزه ایجاد می‌كند.
این تولید كننده صنایع دستی كه سابقه حضور در نمایشگاه‌های بین المللی مختلف را هم دارد، بیان كرد: كشورهای دیگر با برگزاری نمایشگاه‌های بین المللی حمایت‌های زیادی از صنعتگران می‌كنند ولی در ایران شرایط این گونه نیست.
شركت در نمایشگاه‌های بین المللی نیز به اعتقاد اسماعیلی دزفولی برای تولیدكنندگان صنایع دستی صرفه اقتصادی ندارد و افرادی كه در این نمایشگاه‌ها شركت می‌كنند به علت هزینه هتل، بار، غرفه و طراحی شكست می‌خورند و به گشور باز می‌گردند؛ در واقع حضور در عرصه‌های بین المللی نیز به علت حمایت نشدن مسوولان مربوطه برای صنعتگران توجیه اقتصادی ندارد.
بازاریابی محصولات صنایع دستی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است كه مدیر این مجموعه صنایع دستی در این باره گفت: معرفی و فروش محصولات در فضای مجازی در دستور كار است و اقدامات خوبی در این خصوص انجام شده است.
ظرفیت‌های صنایع دستی دزفول
پس از بازدید از این مجموعه زیبا سوالاتی در ذهنم مطرح شد كه ترجیح دادم با كارشناس این حوزه نیز مصاحبه‌ای داشته باشم؛ سراغ عبدالرضا حسن‌پور كارشناس صنایع دستی رفتم.
این كارشناس در ابتدا با ارائه تعریفی از صنایع دستی گفت: صنایع دستی به مصنوعاتی گفته می‌شوند كه با مواد اولیه بومی، بدون استفاده از ماشین آلات و با بهره گیری از ابتكار، خلاقیت و ذوق هنرمند تولید می‌شوند.
به گفته وی از سال ۷۱ كه اداره صنایع دستی دزفول آغاز به كار كرده، شناسایی تمام رشته‌های صنایع دستی نیز آغاز شد.
حسن‌پور بیان كرد: دزفول از نظر تعداد رشته‌ها، قطب صنایع دستی استان خوزستان است به طوری كه هیچ كارشناسی از خارج دزفول وارد شهر نشده و آنچه كاسبان نیاز داشتند از دزفول تامین می‌شد.
شهرت صنایع دستی دزفول به گفته این كارشناس صنایع دستی به خاطر كیفیت و كمیت محصولات تولیدی بوده كه جوابگوی مشتریان نقاط مختلف دنیا بوده‌اند.
به گفته حسن‌پور، تولیدكنندگان در گذشته جوابگوی متقاضیان بودند زیرا كیفیت محصولات بالا بود؛ اكنون نیز این كیفیت حفظ شده و مصنوعاتی چون كپو، خراطی، احرامی، سجاده، زیورآلات طلا و نقره دزفول مشتری زیادی دارند.
این كارشناس صنایع دستی با بیان اینكه كپوی دزفول به علت كیفیت بالا در شهرهای گردشگرپذیر شمال به فروش می‌رسد، افزود: برای خراطی از چوب بومی دزفول به نام جغ استفاده می‌شود كه در شهرهای دیگر این چوب بومی وجود ندارد؛ كپو نیز در هیچ شهر دیگری تولید نمی‌شود و دزفول تنها تولیدكننده آن است.
تولید كپوی دزفول از روستای پامنار و از حدود ۳۰ سال پیش آغاز و معرفی شده است.
این كارشناس صنایع دستی با بیان اینكه قبلا اداره صنایع دستی از سازمان میراث فرهنگی مستقل بود، گفت: زمانی كه اداره صنایع دستی از سازمان میراث فرهنگی مستقل بود از نیروهای متخصص و كاربلد این حوزه برای مدیریت استفاده می‌شد ولی اكنون در استان خوزستان و دزفول كارشناس میراث فرهنگی نداریم كه این موضوع وضعیت را متفاوت می‌كند.
حسن‌پور به وجود حدود ۶۰ تا ۷۰ حرفه در دزفول اشاره و بیان كرد: احرامی بافی حدود ۱۲ حرفه پایین خود را می‌تواند پای كار بیاورد؛ تولیدكنندگان خودشان باید در این حوزه برنامه تدوین‌كنند و منتظر دستگاه‌های بالادستی نمانند.
وی با بیان اینكه تلاش خود صنعتگران وضعیت فعلی را ایجاد كرده است، افزود: بازار قدیم دزفول در حال حاضر حدود ۱۲ كارگاه صنایع دستی دارد كه برخی مسوولان نه تنها از آنها حمایت نكردند بلكه به بهانه انباركردن چوب، برخی خراطان را دادگاهی كردند.
راه‌های تقویت صنایع دستی دزفول
این كارشناس صنایع دستی جذب نیروی انسانی را عامل توسعه صنایع دستی دانست و گفت: سه هزار كپوباف در دزفول داریم كه باید آنها را حفظ و مشكلات و مسائل آنها را بررسی كنیم سپس به فكر توسعه این تعداد باشیم.
وی افزود: نباید به هرنحوی به دنبال افزایش نیروها باشیم بلكه باید نیروی انسانی موجود تشویق و جوانان با صنایع دستی دزفول آشنا شوند كه برای این امر باید شكوفایی و افتخارات صنایع دستی به جوانان نشان داده و هنرمندان شاخص، فعال و افتخارآفرین معرفی شوند.
حسن‌پور با تاكید بر لزوم ایجاد ارتباط بین صنعتگران موفق و جوانان جویای كار از طریق اداره كار اظهارداشت: برای توسه این حرفه‌ها باید انگیزه ایجاد كنیم تا محصولات دزفول در سطح جهانی و ملی معرفی و كار صنعتگران تضمین شود.
فراهم كردن زمینه كار و اشتغال، آموزش صنایع دستی توسط مربیان دلسوز، ماهر و فهیم، راه اندازی كارگاه صنایع دستی برای متقاضیان از دیگر موارد مورد اشاره این كارشناس صنایع دستی بودند تا از طریق آن صنعتگران دغدغه‌ای نداشته باشند
وی با انتقاد از اعمال قوانین سخت برای ارائه تسهیلات به صنعتگران گفت: این سخت گیری باعث دلسردی هنرمندان و صنعتگران می‌شود كه باید قوانین موردنظر را اصلاح و تعاونی تولید یا مصرف برای تشویق صنعتگران تصویب كرد.
با وجود قدمت و كیفیت محصولات و پیگیری‌های انجام شده، هنوز بازارچه صنایع دستی در دزفول فعال نشده است؛ حسن پور در این باره گفت: بازار صنایع دستی در بازار قدیم گم شده و مشاغلی در این بازار ایجاد شده كه هیچ ربطی به دزفول قدیم ندارند.
وی ادامه داد: برخی مواقع در پارك خانواده نمایشگاه صنایع دستی راه اندازی می‌شود كه اصلا جوابگو نیست؛ باید بازارچه دائمی ایجاد كرد البته برای احداث شهرك صنایع دستی پیگیری‌هایی انجام شده كه امیدواریم به زودی به نتیجه برسد.
این كارشناس صنایع دستی احداث پارك صنایع دستی یا نامگذاری یك خیابان به این نام در دزفول را ضروری دانست و اظهارداشت: پس از رایزنی‌های فراوان مقرر شد میدانی به نام كپو در دزفول نامگذاری شود ولی برای طراحی آن به صورت كارشناسی عمل نشد و طراحی نامناسب میدان مورد اعتراض شهروندان قرار گرفت؛ درنهایت مجسمه ساخته شده نیز برداشته شد.
وی افزود: بواسطه كپوی تولیدی زنان و دختران روستایی یكی از ۲۲ شهر ملی كشور در صنایع دستی شده‌ایم كه باید قدردان آنها باشیم.
پس از اتمام این مصاحبه سراغ عباس چراغ چشم، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول رفتم تا اقدامات انجام شده در حوزه صنایع دستی را جویا شوم.
چراغ چشم دلیل نامگذاری ۲۰ خرداد به نام صنایع دستی را یادآور شد و گفت: همایش جهانی نیویورك با حضور ۴۰ كشور برگزار و منجر به تشكیل شورای جهانی صنایع دستی وابسته به یونسكو شد كه اهداف شورای جهانی صنایع دستی، تشویق و راهنمایی صنعتگران، حفظ و تقویت صنایع دستی به عنوان ركن فعالیت‌های فرهنگی و همبستگی بین صنعتگران بود.
وی با بیان اینكه ماه آینده شاهد معرفی دزفول به عنوان شهر جهانی كپو خواهیم بود، افزود: كپوبافی مختص دزفول است كه این افتخار می‌تواند گشایش‌های اقتصادی و فرهنگی زیادی به همراه داشته باشد.
لزوم احیای ۷۰ مورد صنایع دستی دزفول
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول بیان كرد: افزون بر سه هزار كپوباف در دزفول فعال است كه عمدتا در حاشیه شهر مشغول به كار هستند و از این طریق درآمدزایی می‌كنند.
وی همچنین به فعالیت ۵۰ كارگاه كپوبافی در سطح شهرستان دزفول اشاره كرد و افزود: دزفول ۷۳ اثر ملی در حوزه صنایع دستی دارد كه سه اثر از این تعداد نشان جهانی دارند.
به گفته چراغ چشم، پنج هزار مترمربع زمین برای ایجاد شهرك صنایع دستی در شهرك صنعتی شماره چهار دزفول درنظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: ۷۰ صنعت فراموش شده و فعال در دزفول داریم كه خراطی، كپوبافی، چرم دوزی، حكاكی، قلم نی، مسگری، سفالگری، زیورآلات و تراش سنگ‌های قیمتی از جمله این صنایع هستند ولی به علت ورود برخی صنایع كارخانه‌ای، تضعیف یا فراموش شده‌اند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول با اظهار امیدواری برای احیای این ۷۰ صنعت بیان كرد: سال گذشته استان خوزستان ۵۳ اثر ملی كسب كرد كه ۳۰ اثر آن متعلق به دزفول بود یعنی حدود ۶۰ درصد نشان صنایع دستی خوزستان مربوط به دزفول است.
وی ادامه داد: مجتمع آموزش، تولید و فروش محصولات صنایع دستی طی ۱۰ روز آینده در میراث فرهنگی دزفول راه اندازی می‌شود؛ همچنین با موافقت آموزش و پرورش از مهرماه آینده درس كارآفرینی به آموزش كپوبافی اختصاص خواهد یافت كه پیش بینی می‌شود سه هزار دانش آموز در این راستا آموزش ببینند.
به گزارش ایرنا عمده صنایع دستی دزفول تولید شهرهای اقماری و مناطق روستایی این شهرستان هستند كه با تولیدات خود یكپارچگی و اتحاد زیادی ایجاد كرده‌اند.
باید از این ظرفیت ویژه برای نمایش تاریخ فرهنگی دزفول استفاده كرد و تاریخ طلایی این شهرستان را با صنایع دستی منحصر به فرد نسل به نسل منتقل و احیا كرد.
انتظار می‌رود مسوولان میراث فرهنگی و حوزه فرهنگی كشور حمایت‌های بیشتری از صنعتگران حوزه صنایع دستی داشته باشند و اجازه ندهند این میراث ارزشمند به ورطه فراموشی سپرده شود.