معدن نخلك اصفهان یكی از قدیمی ترین معادن جهان است كه با داشتن همه وجوه ارزشمند دیرین شناسی، علمی و طبیعی، در حال تبدیل شدن به نخستین موزه معادن ایران است. از معدن نخلك اصفهان به عنوان «جواهری در قلب كویر» نام برده می شود.معدن سرب و نقره نخلك واقع در انارك نایین در استان اصفهان است؛ این مكان ٢٤٠ متر زیرزمین است و قدمت این مجموعه بر اساس برخی شواهد به دوره ساسانی می رسد. محصول این معدن و كنستانتره آن همه ارز آور برای كشور است. معدنی كه در دوران پهلوی تكنسین ها و مهندسانی از آلمان و دیگر كشورهای اروپایی نیز در آن فعالیت می كردند پیشینه بهره برداری از این معدن را دو هزار سال دانسته اند.
سابقه راه اندازی كارخانه فرآوری این معدن به سال ۱۳۳۰ می رسد و می توان از آن به عنوان نخستین كارخانه فرآوری مواد معدنی ایران نام برد. ذخیره قطعی این معدن ۸۵۰ هزار تن برآورد شده و میزان تولید سالیانه این معدن ۱۲۵۰ تن كنسانتره سرب می باشد. معدن نخلك با بیش از ۴۰۰ نفر در حال فعالیت است. ماده معدنی اولیه كانسار نخلك از گالن تشكیل شده و كانیهای گانگ در درجه بعدی قرار گرفته كه شامل باریت، كلسیت، دولومیت و كوارتز می باشد. ماده معدنی در رگه ها حالت برشی یا شبه برشی داشته و معمولا” همراه با رگچه ها و با مواد معدنی پراكنده است.
تاریخچه معدن نخلك اصفهان
سرب از این معدن از زمان های باستان و در دوره های متعدد و حتی در شكل های مختلف برداشت می شد و تأیید این ادعا را می توان ابزارهای چوبی و آهنی و توبره های چرمی دانست كه در بیش از ۲۵۰ كارگاه قدیمی این معدن پیدا شده است. بررسی های یك گروه باستان شناس آلمانی در سال ۱۹۷۰ میلادی نشان داد، قدمت معدن بیش از دو هزار سال و قدمت دژ و آتشكده (چهارتاقی نخلك) در كنار آن حدود ۱۸۰۰ سال می باشد. همچنین آثار كشف شده در این منطقه، آ‌نها را متقاعد كرد كه در دوره های بعد از اسلام نیز در این معدن فعالیت هایی انجام گرفته است. از گذشته های دور این معدن توسط مردم محلی روستاهای اطراف مانند «انارك»، «چوپانان» و «جندق» مورد بهره برداری بود. در سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۳۲ نخلك توسط شركت های خصوصی اداره شده است. همچنین از مهم ترین اتفاق های رخ داده در این معدن می توان به رونق اقتصادی شهر انارك، ضرب سكه توسط یك شركت خصوصی، تأسیس نخستین بانك ملی منطقه در سال ۱۳۱۶ و نابودی جنگل های «تاغ» و سوختن آ‌نها در كوره های ذوب سرب اشاره كرد. این معدن در سال ۱۳۳۲ با واگذار شدن به شركت سهامی كل معادن و ذوب فلزات ایران رسما دولتی شد.
پتانسیل گردشگری
آمیختگی مداوم فعالیت های معدنی با مفاهیم باستان شناسی، دانش زمین شناسی و بویژه حضور موثر انسان و ماشین در فرآیند دشوار استخراج باعث تمایز معادن و نیز این معدن تاریخی از دیگر آثار تاریخی شده است. فرم متفاوت و نایاب بسیاری از معادن، ارزش این ساخته های دست بشر را تا حد یك اثر هنری ارتقا داده و تبدیل به موزه می كند. این معدن به عنوان یكی از قدیمی ترین معادن جهان با داشتن همه وجوه با ارزش دیرین شناسی، علمی، زیبایی شناسی و انسانی یك معدن، استعداد و استحقاق فوق العاده ای برای تبدیل شدن به یك موزه تمام عیار و پركشش را دارد. علاوه بر این، موقعیت مكانی ویژه این معدن نیز بر اهمیت گردشگری آن افزوده است. وجود دژ و آتشكده كهنسال نخلك و مجاورت آن با شهر تاریخی انارك و شهرستان خور و بیابانك (كه در دل خود، روستاهای گرمه، مصر، بیاضه، عروسان، هفت تومان و چوپانان را گرد آورده) به عنوان مقاصد و مسیرهای گردشگری معتبر و شناخته شده برای گردشگران داخلی و خارجی است و از مزیت های استثنایی نخلك برای جذب بازدید كننده است. همچنین در این مجتمع دوره های آموزشی دراز مدت تربیت تكنسین معدن با تاكید بر آموزش انواع روش های حفاری و آتشكاری در معادن زیرزمینی دایر خواهد شد. موزه های معتبری مانند «موزه جهانی معدن بریتانیا»، موزه معدنی «كسل دام»، موزه معدنی «استرلینگ هیل»، موزه معدنی «زغال بكلی»، موزه معدنی «نمك هاچینسون» و ده ها موزه معتبر جهانی به عنوان پرطرفدارترین موزه های معدنی جهان به شمار می روند.
نحوه دسترسی
معادن نخلك در فاصله ۱۲۵ كیلومتری شمال شرق نائین و ۴۵ كیلومتری شمال شرق انارك در حاشیه كویر مركزی ایران و در استان اصفهان واقع شده است.
