دماوند به عنوان بلندترین كوه كشور و خاورمیانه كه حتی از جایگاه اساطیری در فرهنگ ایران نیز برخوردار است، این‌روزها با پایان پاندمی كرونا و داغ شدن فصل گشت‌وگذار، بار دیگر طعمه گردشگرانی قرار گرفته كه به بهانه كوهنوردی عرصه‌های بكر این بام را مورد تاخت و تاز و آسیب قرار می‌دهند.
به گزارش خبرنگار ایرنا ، كوه دماوند با بیش از پنج هزار و ۶۰۰ متر بلندی ، یكی از اماكن كوهنوردی و طبیعت گردی میان ایرانیان و گردشگران خارجی محسوب می شود. این آتشفشان فلات مركزی آسیا علاوه بر جایگاه و ویژگی طبیعی و زیست بومی خود، در میان ایرانیان دارای جاذبه فرهنگی است و از پیش‌زمینه تاریخی در روایت های اساطیری بهره می برد.
دماوند همچنین به عنوان یك اثر میراثی در تاریخ سیزدهم تیر ماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد و از آن سال به بعد روز ۱۳ تیرماه كه در تاریخ اساطیری روز بالا رفتن آرش كمانگیر از دماوند و پرتاب تیر برای تعیین مرز ایران و توران است ،ریال روز دماوند نامیده می شود.
طی سال های اخیر دماوند نیمه خاموش گرفتار پیچ و خم ثبت جهانی است و تا كنون موانع متعددی را پشت سر گذاشته است ؛ موانعی كه هر كدام همچون كوهی برای حل خود عزم ملی را می طلبد و تاكنون متولیان زیادی را به چالش كشیده است ، اما در حال حاضر نه تنها بلندترین رشته كوه ایران با ثبت جهانی فاصله زیادی دارد، بلكه حتی اصولی ترین نكات محافظت از این ثبت ملی نیز رعایت نمی شود به گونه ای كه سبب نگرانی دوستداران و متولیان محیط زیست شده است.
برپایی مجدد تورهای گردشگری پس از كنترل پاندمی كرونا سبب شد تا دماوند از آرامش نسبی كه در دوران كرونا به دست آورده بود فاصله بگیرد و بار دیگر با حضور كوهنوردان و گردشگرنماها بیش از پیش به عنوان اثری ناب از ثبت جهانی فاصله بگیرد.
حضور دیمی مسافران در قالب كوهنورد و گردشگر برای فتح این قله و ثبت سلفی های اینستاگرامی بدون رعایت حقوق زیست محیطی آن تا حرمت شكنی با خودرو سواری در دامنه های بام ایران و تحمیل زباله های سرگرمی همچون چیپس و پُفك و بطری‌های نوشیدنی، معضلی است كه دماوند بیش از چالش های ثبت جهانی باید نگران آنها باشد.
از آفرود سواری به اصطلاح كوهنوردان تا ارتفاع حدود سه هزار متری این كوه و فروشگاه تنقلات در ارتفاعات گرفته تا باران زباله در ارتفاعات بیش از چهار هزار متری همگی هاله ای از نگرانی را برای دوست داران محیط زیست به همراه داشته است. به طوری كه برخی از فعالان محیط زیست این ولنگاری مدیریتی گردشگری در دماوند را خطری به مراتب بزرگ تر از زمین خواری دامنه های آن می دانند.
زخم جاده سازی بلای جان دماوند
نماینده انجمن دوستداران دماوندكوه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان این كه پس از گذشت ۱۴ سال از ثبت ملی دماوند باید تمامی چالش ها و موانع برای ثبت جهانی شدن این اثر ملی برطرف می شد، گفت: سال ها طولانی برای رفع چالش معدنكاوی در دامن دماوند صرف شد كه در نهایت آخرین معدن آن در سال ۱۴۰۰ تعطیل گشت با وجود اینكه این مناطق احیا نگردید اما بزرگ ترین چالش دماوند برطرف شد.
مهدی مسچی افزود: ولی در حال حاضر بعد از معدن جاده های غیرقانونی و غیر مواصلاتی به چالشی بزرگ برای دماوند تبدیل شده است كه به واسطه آن حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه در معرض خطر و انقراض قرار گرفته است.
وی ادامه داد : گردشگری و كوهنوردی بی ضابطه خارج از ظرفیت اكو سیستم شكننده دماوند در حال انجام می باشد كه سبب آسیب شده است. برخلاف تصور عموم كوه سترگ و عظیم دماوند به واسطه شیب تند و وجود ماگما بسیار شكننده است ولی متاسفانه به دلیل نبود مدیریت یكپارچه توجهی به این مسئله نمی شود.
این فعال محیط زیستی توضیح داد: به عنوان مثال در سراسر دنیا كوهنوردان وسایلشان كنترل و توسط خودشان حمل می شود ولی در دماوند نه تنها هیچگونه نظازتی وجود ندارد بلكه تا ارتفاع حدود سه هزار متر ماشین تردد می كند و پس ازآن نیز تا ارتفاع چهار هزار متری به وسیله اسب و قاطر طی و تنها هزار متر توسط كوهنورد پیموده می شود
عدم وجود مدیریت یكپارچه
رییس محیط زیست شهرستان آمل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، عدم وجود مدیریت یكپارچه را اصلی ترین معضل حفاظت صحیح از این اثر طبیعی دانست و گفت: متاسفانه تمامی ارگان ها و نهادهای متولی كاملا سلیقه ای برخورد می كنند و در حال حاضر اداره گردشگری، منابع طبیعی، فدراسیون كوهنوردی و حتی جوامع محلی و شهرداری رینه هركدام نگاهی انتفاعی دارند.
وحید رضاییان با بیان اینكه تنها از ارتفاع ۴ هزار و ۲۰۰ متر تا قله منطقه تحت حفاظت محیط زیست می باشد، افزود:بیشترین مشكلات و معضلات مربوط به ارتفاع ۲ هزار متر به بالا است كه این مناطق با وجود پیشنهادات مكرر سازمان به عنوان منابع حفاظت شده اعلام نشده است تا این سازمان بتواند به صورت یكپارچه مسئولیت آن را برعهده بگیرد.
وی با تاكید بر اینكه تعداد گردشگران همخوانی با اكوسیستم منطقه ندارد، ادامه داد: ما باحضور گردشگران و كوهنوردان مخالف نیستیم اما در تعطیلات تعداد كوهنوردان در دامنه كوه به بیش از پنج هزار نفر می رسد كه بیش از ظرفیت اكوسیستم منطقه می باشد. دركشورهای دیگر برای كوهنوردی ثبت نام می شود و در صورت احراز صلاحیت و با ظرفیت سنجی به این افراد مجوز داده می شود اما متسفانه برای صعود به دماوند هیچ محدودیتی وجود ندارد.
رییس محیط زیست آمل همچنین به مسئله فاضلاب انسانی نیز اشاره كردو توضیح داد: برای جمعیت بالای صد نفر باید سیستم تصفیه فاضلاب تهیه شود ولی در دامنه های دماوند حجم بالایی از فضولات انسانی انباشت می شود كه با كمترین میزان بارش باران به سمت پایین دامنه سرازیر و حتی به آب های زیر زمینی نفوذ می كند.
وی گفت: علاوه بر این مساله حجم زیادی از زباله در ارتفاع ۴ هزارو ۳۰۰ متری یعنی در نزدیكی پناهگاه سوم كه به محل اقامت تبدیل شده، انباشت می شود و متاسفانه كل‌بزهای از زباله و فضولات تغذیه می كنند
نابودی دماوند به بهانه اشتغال‌زایی
رییس محیط زیست آمل با بیان اینكه عده ای دماوند را با یك مكان معمولی گردشگری اشتباه گرفتند، گفت: فروش مواد غذایی در پناهگاه ها و تبدیل پناهگاه به سوپر ماركت و همچنین اجاره اسب و قاطر برای حمل وسایل كوهنوردها نشان می دهد كه درك درستی از این اثر طبیعی ملی وجود ندارد.
وی جاده كشی های غیرضروری را یكی دیگر از معضلات و عوامل نابودی دماوند اعلام كرد و گفت: متاسفانه از جاده اصلی تا قسمتی از مسیر ماشین رفت و آمد دارد و وسایل مربوط به كوهنوردان را حمل می كند و تا ارتفاع چهار هزار و ۳۰۰ متری قله نیز اسب و قاطر این وسایل را حمل می كنند ، در حالی كه كوهنورد واقعی با یك كوله بر دوش به كوهنوردی می رود و نیازی به عبورو مرور و حمل وسایل با اسب و قاطر ندارد.
رضاییان با تاكید بر این كه به بهانه اشتغال زایی برای جوامع محلی شاهد تخریب اكوسیستم منطقه هستیم گفت: بومیان منطقه برای حمل وسایل با قاطر مبالغی دریافت می كنند در حالی كه عبور و مروربا قاطر و ایجاد پاكوب ۶۰۰ متری سبب از بین رفتن گونه های گیاهی شده است.
وی با بیان اینكه طبیعت دماوند در حال از بین رفتن و نابودی كامل می باشد، افزود: فروش مواد پلاستیكی و تنقلات در پناهگاه ها هیچ توجیه منطقی ندارد و تنها سبب افزایش تولید زباله و رها سازی آن در طبیعت می شود.
رییس محیط زیست آمل همچنین به اسقرار ۶ دستگاه كانكس در دماوند اشاره كرد و گفت : فدراسیون كوهنوردی برای كانكس ها از سازه های بتنی استفاده كرده ولی مشخص نیست این اقدام با چه مجوزی صورت گرفته است.
رییس محیط زیست آمل با بیان اینكه در خصوص دماوند تنها به شعار اكتفا شده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است،گفت: متاسفانه این مناطق جزو مناطق تحت حفاظت محیط زیست قرار ندارد و از نظر قانونی از حیطه محیط زیست خارج است اما این تخلفات به اداره میراث فرهنگی و گردشگری ، منابع طبیعی و و فرمانداری آمل گزارش داده شده است تا پیگیری شود.
وی افزود : جای تعجب دارد كه فدراسیون كوهنوردی برای كسب درآمد بیشتر چنین اقداماتی را انجام داده است به عنوان مثال احداث خانه های اسكیمو كه برای امدادو نجات ساخته شد ولی اجاره داده می شود و با وجود اینكه قرار بود جمع آوری شود ولی تاكنون اقدامی صورت نگرفته است.
رضاییان همچنین به دپوی زباله در معادن تعطیل شده نیز اشاره كرد و گفت: معادن در راستای حفظ دماوند و برای اینكه این اثر بتواند ثبت جهانی شود تعطیل شد ولی در حال حاضر به محلی برای دپوی زباله تبدیل شده است.
عكس ها و اظهار نظرها در خصوص دماوند نشان می دهد كه این اثر ملی در حال حاضر راه های نرفته بسیاری برای ثبت جهانی شدن دارد و اصلی ترین راه شاید مدیریت یكپارچه و منسجم و با برنامه ریزی است تا بتواند این دیو سپید پای دربند را از آلودگی ها و مزاحمت های انسانی نجات دهد گره ۱۴ ساله آن را برای ثبت جهانی شدن باز كند.