روستای باریكان طالقان روستایی از توابع بخش مركزی طالقان واقع در استان البرز می باشد .ساكنان روستای باریكان از قوم تات هستند و به زبان تاتی صحبت می كنند.روستای باریكان از نظر موقعیت جغرافیائی در ۵۰درجه و ۴۴دقیقه طول شرقی و ۳۶درجه و ۹دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است و جزء دهستان میان‌طالقان بخش «مركزی» از توابع شهرستان «طالقان» استان «البرز» می‌باشد.باریكان از روستاهای زیبای منطقه باستانی طالقان و مشرف به سد طالقان می‌باشد. ارتفاع موقعیت استقرار روستا از سطح دریا ۲۰۵۰ متر است. باریكان در مربع مستطیلی واقع است كه ضلع جنوبی شرقی آن دارای ارتفاع ۲۳۵۰ متر و ضلع شمال غربی آن ۱۹۵۰ متر ارتفاع دارد.
تغییرات نسبتاً بالای ارتفاع بیانگر موقعیت كوهستانی باریكان است. درصد شیب از ضلع جنوب غربی به شمال شرقی حدود ۲۵درجه و از ضلع جنوب شرقی به شمال غربی حدود ۱۵ درجه می‌باشد. محدوده باریكان در حدود ۲۰ كیلومتر مربع تخمین زده می‌شود.
روستای باریكان در فرهنگ مشهور دهخدا این‌گونه وصف شده‌است:
«دهی است جزء دهستان وسط بخش طالقان شهرستان طهران كه در ۳ هزارگزی جنوب مركز بخش و یك هزارگزی جنوب راه فرعی شهرك به صمغ آباد قرار دارد. منطقه‌ای است سردسیر با ۲۸۶ تن سكنه. صنایع دستی اهالیش قالیچه و گلیم، و كرباس بافی و راهش مالرو است.»
وجه تسمیه
در خصوص وجه تسمیه نام‌گذاری و مفهوم باریكان نقطه نظرات متعددی مطرح است:
بررسی‌های انجام شده حاكی از آن است كه برای <معنی باریكان> دو مفهوم لغوی و نیز یك وصف تاریخی وجود دارد:
۱- باریكان عبارت است از كلمه تركیبی: بار: (محصول كشاورزی) + ی: (نسبت مكان) + كان: (معدن) است و به معنای: «مكانی حاصلخیز و دارای محصولات زراعی» است.
باریكان به معنای مكان باریك و كم‌عرض در میان دو تپه (كند) و (باریكو+دماغه)
۲- باریكان عبارت است از كلمه تركیبی (باریك)= واژه باریك به این دلیل اطلاق شده كه روستا در محدوده باریكی در حد فاصل حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری میان دو تپه، شامل تپه‌های: («باری كلو = بالای باریكان» و تپه«دماغه»)در سمت شرق و تپه: «كند» (زرعكان) در سمت غرب قرار دارد + اَن «روستاهایی با پسوند «-اَن» در زبان فارسی، در زبان فارسی، به عنوان نشانه مكان و موطن بكار می‌رود». بنا به این تعریف باریكان به معنای (مكانی باریك و كم عرض) است.
۳- بر اساس آثار باقی‌مانده و نیز متون باستانی، قدمت روستا به قبیله پریكانی‌ها در سرزمین «ماد» یا «مادستان» نسبت داده می‌شود كه در دره طالقان شاهك‌نشین «باریكانو» را تشكیل داده بودند.
آداب و سنن
عزاداری
اهالی طالقان كه از زمره اولین شیعان آل علی در ایران به‌شمار می‌روند، از دیر باز در رثای واقعه جانگداز كربلا همپای دیگر شیعیان در طالقان به عزاداری می‌پرداختند.عزاداری در قبل از دهه ۵۰ كه روستا دارای جمعیت قابل توجه‌ای بود، از اولین شب دهه در مسجد قدیمی كه یك طبقه و دارای ستون‌های چوبی متعددی بود برگزار می‌شد. هر شب بر اساس رسمی كه از سال‌ها قبل بر قرار شده بود، یكی از خانواده‌ها متولی پذیرائی چای بود. سینه زنی در باریكان قدیم حال و هوائی خاص داشت كه اینك نیز كم و بیش ادامه دارد. در آن دوران مردان روستا چنان از سوز دل سینه زنی می‌كردند كه از خود بی‌خود می‌شدند. بر اثر ضربات بسیار سنگین كه صدائی رعد آسا داشت از سینه بسیاری از سینه زنان خون جاری می‌شد و اشك‌ها از دیده‌ها روان می‌گشت. در سپیده روز عاشورا، دسته عزاداری از میدانگاهی روستا (رُونَا) به سمت استخر (اَسَلِّی‌سَر) در جنوب شرق بعد به سمت گورستان (جَرمزار) در شمال شرق روستا حركت می‌كردند. در حالی كه علاوه بر بیرق‌های متعدد، علم بزرگی در پیشاپیش دسته حركت داده می‌شدكه به نشانه نذر پارچه‌هائی به آن گره زده شده بود. عزاداران این ابیات را می‌خواندند:
زَارِیِ، زَارِیِ، زَارِیِ، زَارِ ___ زِارِیِ، یاران ظُلمْ زَارْ (زاری كنید زاری كنید زاری كنید زاری – زاری كنید همراهان از این ظلم زاری كنید)
همچنین ابیاتی از ترجیع بند محتشم نیز خوانده می‌شد. دسته عزاداران كه به‌تدریج كودكان و نوجوانان ونیز زنان به آن می‌پیوستند در ادامه روستا را دور می‌زدند و از محدوده جِیرباغ به محوطه حمام در غرب روستا و در انتهاء به گورستان جِیرمَزار در جنوب غرب قریه می‌رفتند و با این حركت نمادین ۴ گوشه روستا را به نیت تبرك طی می‌كردند و نزدیك ظهر به مسجد بازمی‌گشتند و مقارن اذان ظهر نماز جماعت اقامه می‌شد. سپس از سفره اطعامی كه هر خانوار به فراخور به مسجد می‌آوردند دسته جمعی تناول می‌كردند. از اوائل دهه ۵۰ این رسم تغییر یافت و مراسم از اوائل دهه تا سوم امام با همت بانیان خیر با طبخ غذا از عزاداران پذیرائی می‌گردد. از حدود اواخر دهه ۵۰ كه دهه محرم به فصل زمستان رسید، بخشی از باریكانی‌ها كه به تهران مهاجرت كرده بودند «هیئت باریكانی‌های‌های مقیم مركز» را تأسیس كردند و در هر هفته با قرائت قران به نوبت در منزل باریكانی‌ها تا چند سال پس از انقلاب نیز استمرار یافت.. هیئت طی دهه محرم چند سالی در خیابان قلمستان برگزار می‌شد سپس ازاواخر دهه ۶۰ و ۷۰ با مناسب شدن فصل مجدداً در مسجد باریكان عزا اقامه گردید و از اوائل دهه ۸۰ به دلیل تغییر فصل هیئت در تهران برگزار می‌شود. مهم‌ترین شاخصه مراسم سینه‌زنی سنتی باریكانی‌ها، تشكیل حلقه‌ای است كه در آن هر سینه‌زن با دست چپ كمربند سینه‌زن قبلی را گرفته و پس از هر ضربه به سینه (در حالت یك‌ضرب هر بار و در سه ضرب پس از هر سه ضربه) یكبار به سمت جلو خم شده و مجدداً به حال نخست بازمی‌گردند. سینه زن‌ها با هر ضربه به سینه در همان حال یك گام به سمت راست برمی‌دارند و حلقه مدام به خلاف عقربه‌های ساعت می‌چرخد. این نوع سینه زنی موسوم به «شِیلَنگِهْ» در طالقان مرسوم است. همچنین سینه زنی با دو دست با تشكیل حلقه ویا در دو صف نیز معمول است.
معماری روستای باریكان
معماری ساختمان‌های روستا از نظر تغییر در ساختار به ۳ دوره قابل تقسیم است:
۱:دوره دهه ۵۰ شمسی و قبل از آن
۲:دوره دهه‌های ۶۰ و ۷۰
۳:دوره دهه ۸۰
مصالح بناها در معماری قدیم باریكان همانند قرون متمادی قبل از آن عبارت بود از: خشت در ابعاد مختلف -كاه گل و تیرهای چوبی. خانه‌های روستا رو به جنوب قرار داشت و به استثنای منزل مرحوم كربلائی فتحعلی باریكانی عموماًدر یك طبقه احداث شده بودند. به‌طور معمول هر واحد مسكونی از دو قسمت مجزای و معمولاً هم‌جوار <مسكونی> و <دامداری> (طویله) تشكیل می‌شد. پی ساختمان‌های روستا بسیار قطور و معمولاً بیش از ۶۰ سانتیمتر بود. ابتدا در حدود ۱ متر زمین در محل احداث دیوارها پی كنی می‌شد و سپس تا حدود نیم متر یا كمی بیشتر از سطح زمین دیوار سنگ چین و پس از این مرحله خشت چینی آغاز می‌شد. خشتها در ابعاد ۳۰ در ۳۰ با استفاده از قالب چوبی و گل رس تهیه و تا ۵ سانتیمتر قطر داشتند و پس از خشك شدن در نور آفتاب بكار بره می‌شد. خشت چینی با لایه‌های‌های گل در هر ردیف تا زیر سقف ادامه می‌یافت. ارتفاع دیوارها تا حداكثر ۳ متر در نظر گرفته می‌شد. همچنین بر بالای دیوارهای هر اتاق یك تیر چوبی به موازات دیوار قرار می‌دادندكه به آن <نُكَاسْ> گفته می‌شد.
در احداث سقف یك چوب بلند و قطور كه به آن <حمال> گفته می‌شد در مركز و هم محور با طول اتاق قرار داده هی‌شد. این چوب از جنس درختان جنگلی به نام <وُزمِ> تهیه می‌شد كه بسته به تمكن یا سلیقه تراش خورده یا بدون تراش بكار می‌رفت و بسیار مقاوم بود. اما در مواردی كه طول اتاق بیش از ۳ متر بود؛ برای جلوگیری از خم شدن تیر حمال؛ معمولاً در مركز این تیر چوب یا جوبهائی به نام <ستون> قرار می‌دادند. سپس بر روی تیرها كه معمولاً با نیم متر فاصله كار گذاشته می‌شدند؛ بسته به امكان تخته؛ شاخ و برگ یا حصیر گذاشته می‌شد و روی آن را با گل نرمی به نام <شِفْته> به ضخامتی تا حدود ۲۰ سانتیمتر می‌پوشاندند و بر روی شفته حدود ۱۰ سانتیمتر كاه گل می‌كشیدند. پس از شیب بندی <بِیْم> (بام)؛ در سمت مخالف شیب ناودان تعبیه می‌شد كه از حنس چوب بود و به آن <نَاچُولَك> گفته می‌شود.
در هنگام بارندگی برای جلوگیری از چكه آب با استوانه‌ای سنگی (بام غلطان) كه <بِیْم گردان> نامیده می‌شد و دارای وزنی بیش از ۵۰ كیلو بوده و دسته‌ای فلزی داشت؛ سراسر بام را غلتك می‌زدند. تا با متراكم شدن خاك رس سطح روئی از نفوذ آب باران و ایجاد چكه از سقف جلوگیری شود. معمولاً در سقف مركز هر اتاق از بنا اعم از مسكونی یا دامداری یك دریچه ۵۰ در ۵۰ در نظر گرفته می‌شدكه به آن <دِرْجِی> گفته می‌شود: خروج دود در واحد مسكونی و ورود علوغه خورد شده در زمستان از بالای بام به طویله از كاركردهای <درجی> است. درب ورودی منازل دو لنگه و از الوار قطور ساخته می‌شد. درب اتاق‌ها نیز چوبی بودند. بناهای مسكونی نوعاً داری ایوان بودند كه رو به جنوب قرار داشت. نمای بیرونی دیوارها با گاه گل پوشانده می‌شد و بعضاً تا حدود یك متر از نمای دیوارها با گلی كه از خاكی سفید رنگ حاصل می‌شد؛ ٰ تزئین می‌شد.
در دهه ۶۰ با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و بارش باران و به ویژه برف باری سنگین كه نیازمند نیروی جوان برای برف روبی بود و كاهش نیروهای جوان در روستا در دهه‌های ۶۰ و۷۰؛ استفاده از الگوی استان‌های شمالی و كاربری ورقه‌های فلزی كه اصطلاحاً <شیروانی> نامیده می‌شود؛ به‌تدریج معمول شد. در این مرحله نسل جدیدی از بناهای مناطق ییلاقی پا به عرصه گذارده و احداث بناهای آجری با طرحی نیمه روستائی نیمه شهری رواج یافت. این بناها با پی چینی سنگ و احداث دیوارهای آجری تا حداكثر ۲۰ سانتیمتر دارای فضاهای جدیدی چون پذیرائیٰ هال؛ كمد دیواری؛ آشپزخانه؛ سرویس بهداشتی و حمام بود. عمده بناهای جدید در این دوره در محل كنونی روستا احداث شده‌است.
در دهه ۸۰ نوع معماری از حالت روستائی به كلی تغییر جهت داد و به سمت الگوهای <ویلا>سازی و <آپارتمان>سازی گرایش یافت. اینك فقط معدودی از ساختمان‌های روستا به حال اولیه هنوز بهره‌برداری می‌شود و بیشتر بناها با الگوی معماری ییلاقی احداث می‌شود. طراحی تراس؛ شومینه؛ به كاربری سفال در سقف و ساخت بنا در چنین طبقه از مشخصات معماری دهه ۸۰ است. بناهای این دوره عموماً در خارج از محیط قبلی روستا و در اماكنی چون میاندشت؛ گیلنكی چْكی‌سر و سنگ‌دشت احداث شده‌است.
كشاورزی و دامداری روستای باریكان
دهكده باریكان در زمره روستاهای متوسط منطقه طالقان محسوب می‌شود و دارای مزارع چندان وسیعی نیست. اما با این وصف در گذشته‌ای نه چندان دور، كشاورزی مهم‌ترین محل درآمد محسوب می‌شد. مزارع باریكان به دو دسته «آبِی» و «دیمی» تقسیم می‌شوند.زمین‌های آبی عمدتاً در امتداد جنوب به شمال روستا و به موازات رودخانه باریكان و نیز دز ضلع جنوب شرق مزارع <گهره – سنگ دشت – آقا چشمه> قرار دارند و زمین‌های دیم در ضلغ شمال شرق روستا و عمدتاً در مزارع «جارو زمینان و اسپی‌گلك» واقع شده‌اند.
آب مزارع دیمی عمدتاً از رودخانه باریكان تأمین می‌شود كه ار محلی به نام «بندگاه» از فاصله در حدود ۵ كیلومتری به جنوب روستا وارد و در استخری كه «باریكانی استل» نامیده می‌شود، ذخیره و سپس بر اساس <نوبت آب> كه به فاصله هر ۶ روز یكبار تعیین شده‌است، توسط صاحبان مزارع به زمین‌ها هدایت می‌شود. همچنین برخی دیگر از زمین‌های آبی توسط چشمه‌ها مشروب می‌گردد كه از مشهورترین آن‌ها «آقاچشمه» و «باریكانی‌چشمه» را می‌توان نام برد.باریكانی‌ها مانند سایر روستاهای طالقان علاوه بر كشاورزی به دامداری نیز اشتغال داشتند. تقریباً اكثر اهالی علاوه بر چارپایانی چون گاو نر، الاغ و قاطر كه در كشاورزی مورد استفاده بودند، تعدادی گاو ماده، گوسفند (قوچ و میش) و بز نیز پرورش می‌دادند. همچنین نگهداری مرغ و خروس نیز رواج داشت.
مهاجرت اهالی به تهران و كرج كه از حدود ۵۰ سال قبل آغاز شده‌است، كشاورزی و باغداری را به حداقل كاهش داده‌است. هم‌اكنون دامداری كاملاً منسوخ شده و همچنین غیر از معدودی از مزارع آبی و باغ، كشت دیم به كلی متوقف شده‌است.
محصولات كشاورزی
تا اواخر دهه۵۰ گندم محصول اصلی باریكان بود. كاشت سایر محصولات زراعی علوفه‌ای و جالیزی چون: جو، شبدر، عدس، كدو، خیار، هویج، پیاز، لوبیا، گوجه فرنگی نیز رواج داشت. هم اینك كاشت این نوع محصولات تقریباً متوقف شده‌است. در این دوره میوه‌های درختی نظیر الوٰ آلبالو، زردآلو به صورت محدود بهره‌برداری می‌شد و درختان توت، گردو و سنجد نیز كم و بیش كاشته می‌شد. از دهه ۵۰ كه گرایش به باغداری گسترش یافت. سیب عمده محصول باریكان را تشكیل می‌دهد. بهره‌برداری از میوه‌هائی چون گیلاس در چند نوع، زردآلو و آلبالو نیز مرسوم است.
مزارع باریكان هر چند وسیع نیستند. اما هریك دارای اسامی بخصوصی هستند كه بر اساس شكل ظاهریٰ انتساب به یك خاطرهٰ موقعیت استقرار یا تعلق داشتن به اشخاص و امثالهمٰ نام‌گذاری شده‌اند.زمین‌های كشاورزی در هریك از مزارع روستا عمدتاً در مساحتهای كم (حداكثر تا حدود ۱۰۰۰ متر) پراكنده هستند. مالكیت در باریكان عمدتاً به صورت <خرده مالك> می‌باشد. اما كوشش‌هائی از ۴۰ سال قبل به این سو برای پكپارچه كردن مزارع البته در مقیاس كوچك و عمدتاً به دلیل ایجاد <باغ> صورت گرفته‌است.
رودخانه‌های باریكان
رودخانه «باریكان روخانه» یكی از دو رود روستا می‌باشد كه از رشته كوه جنوبی روستا كه به «ارژنگ یا ارزنگ قله» موسوم است، سرچشمه می‌گیرد. در دامنه ارزنگ قله دو شعبه رودخانه ارزنگ و باریكان رودخانه به یكدیگر متصل شده و پس از پیمودن حدود ۱۴ كیلومتر به رودخانه «شاهرود» می‌پیوندد.
رودخانه باریكان كه به زبان تاتی «باریكان‌روخانه» نامیده می‌شود، رودخانه‌ای دائمی است. لیكن در از نیمه دوم فصل بهار و تابستان آب آن از محلی به نام «بندگاه» برای مصارف كشاورزی روستا و بخش‌های شمالی روستای «فشندك» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیگر رودخانه باریكان رودخانه فصلی «كامیكی‌روخانه» نام دارد كه از دره «سیف‌دارك» در جنوب روستا سرچشمه گرفته و پس از طی دره «گهره» به دره «كامیكی‌دره» وارد و سپس به رودخانه «شاهرود» می‌پیوندد. طول رود حدود ۶ كیلومتر است كه در فصل زمستان و اوائل بهار دارای آب و در مابقی سال خشك است.
چشمه‌ها
دبی آب چشم‌های روستا با یكدیگر متفاوت است اما از حداكثر ۱ اینچ تجاوز نمی‌نماید. چشمه‌ها معمولاً به نام موقعیت محل استقرار نامیده می‌شوند؛ و از نظر موقعیت جغرافیائی به چهار دسته قابل تقسیم هستند
چشمه‌های ضلع جنوب غربی:گلوگاهی‌چشمه
چشمه‌های ضلع جنوب شرقی:–موش‌چشمه–آهنگرچشمه – -سیفداركی‌چشمه -سنگ‌دشتی‌چشمه
چشمه‌های ضلع شمال غرب:آقاكوره‌ای‌باغ‌چشمه- كاهن‌بندی‌چشمه- گلینكی‌چكی‌سری‌چشمه- چاك زمینی چشمه- حاج آقا چشمه – لاتی چشمه
چشمه‌های ضلع شمال غرب:كمرانی‌چشمه-مزرعه ایس چشمه- چالانی چشمه
چشمه‌های محل استقرار روستا:نظرچشمه– باریكانی‌چشمه-سیدآباد
آب لوله‌كشی بهداشتی روستا از دو چشمه <گلوگاهی چشمه> (۶۵٪) در فاصله ۵۰۰ متری جنوب و <سیفداركی چشمه> (۳۵٪) در فاصله ۱۱۰۰ متری جنوب شرق تأمین می‌شود.
از اواخر دهه ۷۰ و به ویژه در دهه۸۰ احداث چاه نیز متداول شده‌است و به این ترتیب از آبدهی بسیاری از چشمه‌ها كم و بیش كاسته شده‌است.
راه‌های دسترسی و فواصل
جاده ورودی به بخش طالقان كیلومتر ۹۰ بزرگراه كرج – قزوین
جاده ورودی به ابتدای روستای باریكان موسوم به سر جیری (سر پایینی)
فاصله روستای باریكان تا:
بزرگراه كرج – قزوین:۴۷ كیلومتر
شهر تهران :۱۳۵كیلومتر
شهر كرج :۹۵ كیلومتر
شهر شهرك طالقان:۴/۴ كیلومتر
روستای میناوند :۱/۲ كیلومتر
روستای گلینك :۷/۲ كیلومتر
روستای زیدشت :۷/۳ كیلومتر
روستای جوستان :۱۰ كیلومتر
تا ابتدای سد طالقان ۱۱: كیلومتر
تا دریاچه سدطالقان:۸/۱ كیلومتر
هم‌اكنون یگانه راه اصلی دسترسی به روستای باریكان عبارت است از:
راه طالقان به شهرك كه از كیلومتر ۹۰ بزرگراه تهران – قزوین آغاز و در حدود ۳ كیلومتر قبل از شهرشهرك از مسیر اصلی جدا و پس از طی حدود ۲/۱ كیلومتر به روستا وصل می‌گردد. هر دو راه اصلی و فرعی آسفالت است.
راه دیگری در دست احداث است كه از شهر جدید هشتگرد به روستای وركش سپس شهر شهرك متصل خواهد شد. این راه فاصله تهران تا شهرك طالقان را از ۱۳۵ كیلومتر در حدود ۳۵ كیلومتر كاهش خواهد دادو به این ترتیب فاصله تهران – باریكان در آینده نزدیك حدود ۱۰۰ كیلومتر خواهد شد.
جمعیت روستای باریكان
جمعیت ساكن اصلی در روستا از سه دهه قبل به این سو به‌تدریج كاهش یافته‌است. در آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت باریكان ۲۰۹ نفر بوده‌است. «باریكانی» نام فامیلی اكثریت منسوبین به باریكان است.باریكان از نظر طایفه‌ای دارای چهار شاخه اصلی به نام‌های شاه مراد – میرزا – یوسف و قدم می‌باشد.پیشنهاد می كنم با دیگر روستای طالقان هم آشنا شوید .
