مجموعه تاریخی عباس آباد مازندران

معرفی مجموعه تاریخی عباس آباد
باغ تاریخی عباس‌آباد از آثار تاریخی و جاهای دیدنی استان مازندران است كه در دامنه رشته‌كوه‌های البرز واقع شده است. این باغ یكی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده است. این مجموعه تاریخی به دستور شاه عباس اول صفوی در سال‌های ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ ساخته شده است. وسعت این باغ غیركویری ایران به ۵۰۰ هكتار می‌رسد. مجموعه عباس آباد شامل باغ،‌ دریاچه، حمام و... می‌شود.

مجموعه تاریخی عباس آباد كجاست؟

مجموعه تاریخی عباس آباد در استان مازندران، در فاصله ۹ كیلومتری شهرستان بهشهر قرار دارد. 

مسیر دسترسی به مجموعه تاریخی عباس آباد 

اگر از تهران راهی می‌شوید، وارد جاده هراز شوید و مسیر جاده آمل را در پیش بگیرید. در كمربندی آمل یك خروجی در سمت راست قرار دارد كه به‌سمت بابل، قائمشهر و ساری می‌رود. وارد این خروجی شوید و مسیر را ادامه دهید تا بعد از ساری، به بهشهر برسید.

در ورودی بهشهر وارد بلوار هاشمی‌نژاد شوید و مسیر را ادامه دهید تا به بلوار امام رضا برسید. در بلوار امام رضا، نرسیده به هتل عباسپور، ورودی جاده عباس آباد در سمت راست شما قرار دارد. وارد جاده شوید و با عبور از رستوران قصر، مسیر را ادامه دهید. در انتهای مسیر، یك خروجی در سمت راست قرار دارد كه مستقیم به مجموعه عباس آباد می‌رود. در صورتی كه مسیر را ادامه دهید به تالار و رستوران هشت بهشت می‌رسید و می‌توانید از آنجا پیاده به‌سمت دریاچه بروید.

بخش‌های مجموعه تاریخی عباس آباد

مجموعه تاریخی عباس آباد از بخش‌های مختلفی تشكیل می‌شد كه از برخی از آن‌ها اثری به‌جای نمانده است. در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

دریاچه عباس آباد

دریاچه طبیعی عباس‌ آباد وسعتی بالغ بر ۱۰ هكتار دارد كه در زمان آبگیری ارتفاع آب در آن به ۱۸ متر می‌رسد. در مركز دریاچه مصنوعی عباس‌ آباد بهشهر بنایی آجری به‌شكل چهارطاقی وجود دارد كه زمانی سطح فوقانی آن، بستر بنایی با مصالح چوب و سقفی سفالی را تشكیل می‌داد. چهارطاقی مذكور در زمان آبگیری سد به زیر آب می‌رود و تنها سطح فوقانی آن به‌سان جزیره‌ای بیرون از آب قرار می‌گیرد. از شگفتی‌های این عمارت، عدم وجود پله آجری در بنا و اطراف چهارطاقی است. آب دریاچه از آب‌های ذوب شده زمستانی اطراف تامین می‌شود كه با كمك كانال‌های جمع‌آوری به دریاچه می‌ریزند و در تابستان جهت آبیاری شالیزارهای برنج و تامین آب روستاهای اطراف مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

احتمالا عمارت میان دریاچه در ابتدا برای مقاوم‌سازی سد ایجاده شده بود و بعدها به آن كاربری تفریح داده‌اند. جهت كاربری تفریحی عمارت داخل استخر، دسترسی به آن از طریق یك پل چوبی اسكله مانند كه در جهت شمال بنای مذكور ایجاد كرده بودند، امكان‌پذیر می‌‌شد. اما بنای عمارت علاوه بر كاربردی تفریحی دارای كاربری علمی و فنی در سد سازی بوده‌است؛ چراكه از فشار آب جلوگیری می‌كند و مانع از تخریب سد می‌شود. این دریاچه به‌دلیل دسترسی مناسب، آثار باستانی، آب‌و‌هوای مناسب و بسیاری زیبایی‌های طبیعی دیگر از مكان‌های محبوب برای گردشگران است.

باغ عباس آباد

باغ تاریخی عباس‌آباد، بر بالای تپه‌ای طبیعی احداث شده است، بدین ترتیب كه مهندسان دوره صفوی با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه، باغی مطبق و پلكانی را ایجاد و در بالاترین قسمت تپه اقدام به عمارت‌سازی كردند. این باغ بر اساس شواهد به‌دست آمده، یكی از بی‌نظیرترین باغ‌های ایرانی است.

 معماری در باغ و باغ‌سازی كاملا به‌صورت قرینه انجام پذیرفته كه سبب زیبایی آن شده است. مهندسان و معماران دوره صفوی با احداث باغ به روش پلكانی و مطبق و همچنین با به‌كارگیری سطوح شیب‌دار و لوله‌های سفالی، علاوه بر زیبایی، موسیقی آب را در باغ ایجاد كرده‌اند كه سبب آرامش افراد مستقر در باغ می‌شود. شاید برایتان جالب باشد كه بدانید تاج محل و كاخ الحمرا نیز نمونه‌های باغ ایرانی هستند كه در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند.

سد

سد دریاچه با گنجایش ۶۰۰ هزار مترمكعب از نوع مخزنی است. این سد توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۷۴۵ در زمره آثار تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفته‌ و بنای آن از دوره صفویه، در دره‌ای عمیق احداث شده است. مصالح عمده سازه مذكور، سنگ، آجر و ملات ساروج است. سد سه دریچه خروجی دارد و در پشت آن پشت‌بندی قرار دارد كه دارای دو گونه كاربری است، پشت‌بند سد و مركز تخلیه و چاه تخلیه آب.

منبع تامین‌كننده آب مخزن سد، آب سرچشمه است. مهندسان سازنده سد به‌گونه‌ای آن را طراحی كرده‌اند كه هرگاه احساس می‌شد مخزن سد، حداكثر آبگیری را انجام داد و انرژی پتانسیل آب در حال فشار روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد تخلیه نشود. زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد می‌شود. ساخت تونل زیرزمینی در زمان صفویه و مرتبط كردن آن به جرز مركزی چهارطاقی عمارت و همچنین خارج كردن تونل در پایین دست دیواره سد موجب شده است فشار آب از دیواره سد كاسته و به‌سمت مركز، هدایت شود. بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است. آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی انجام می‌شد كه آب چشمه فرادست را به آنجا هدایت می‌كرد.

كاخ

در فاصله تقریبی دو كیلومتری شمال باغ، بر بالای كوه مشرف بر دشت بهشهر و خلیج میانكاله، بقایای آثار معماری از دوره صفوی شناسایی شده است كه به نظر می‌رسد محل احتمالی كاخ باغ بوده باشد. با توجه به موقعیت ساختاری بنای شناسایی شده بر بالای كوه و همچنین كشف سفال‌های پوشش بام لعابدار با لعاب‌های آبی، آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای و عدم دستیابی به بقایای معماری كاخ در كاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه اصلی باغ، می‌توان گفت محل كشف‌شده مكان احتمالی كاخ پادشاهان صفوی در عباس آباد باشد.

حمام

در ضلع غربی باغ و متصل به آن و در سطحی پایین‌تر از باغ، بنای حمام تاریخی با زیر بنایی به وسعت ۱۶۰ متر مربع قرار دارد. بر اساس بررسی‌های به عمل آمده، پوشش سقف بنای حمام، گنبدی شكل و مصالح عمده سازه آن، آجر است و از تزیینات كاشی و ملات ساروج در آن استفاده كرده‌اند. آب از قسمت شرقی بنای حمام از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه/به‌كاررفته در داخل دیوارهای بنای حمام)، بعد از عبور از ضلع شمالی دیوار حمام، وارد ضلع غربی می‌شد و خزانه آب گرم را پر می‌كرد. سپس آب در خزانه بعد از گرم شدن از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، دیگر حوض‌های موجود فضای گرمخانه را پر می‌كرد. روش آبرسانی آب سرد بنای حمام مذكور مانند آب گرم انجام می‌پذیرفت. بدین ترتیب آب سرد از طریق لوله‌های سفالی بعد از عبور از ضلع شرقی حمام با پر كردن حوضی در بالا دست (خارج از بنای حمام) از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، حوض‌های موجود در فضای سربینه و گرمخانه را پر می‌كرد. به بیانی دیگر هر حوض در فضای سربینه حمام تاریخی عباس‌آباد بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم است كه این نكته از اهمیت‌های تاریخی این مكان به شمار می‌رود.

گرمخانه

در واقع فضای گرمخانه محل شستشو و استحمام بوده كه در ضلع جنوب شرقی احداث شده است. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، فضای گرمخانه بنای حمام تاریخی عباس‌آباد دارای حوض‌های متعدد بود. حوض‌های متعدد در بنای این حمام، بیان‌كننده رعایت بهداشت و عدم استفاده از خرانه به‌صورت عمومی است. علاوه بر مورد فوق و با توجه به خاك‌برداری‌های انجام شده، مشخص شده كه فضای گرمخانه مزین به كاشی با لعاب‌هایی به رنگ‌های مختلف بوده است. 

گلباغ

محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله ۶۰۰ متری از باغ واقع شده است. این گلباغ در حقیقت در ادامه شیبی قرار داشته است؛ به‌نحوی كه شیب را بریده‌اند و آن را به‌صورت یك سطح تقریبا صاف در آورده‌اند. آب چشمه به محوطه فوق هدایت می‌شد، سپس با گردش در حوض‌های متعدد به آرامش و تصفیه می‌رسید و بعد از آن به پیروی از سطح شیب‌دار و همچنین لوله‌های سفالی به‌سمت باغ اصلی حركت می‌كرد. وسعت منطقه گلباغ در حدود ۳۵۰۰ متر مربع است و بر اساس بقایای معماری برج محوطه گلباغ در دوره صفویه، به‌لحاظ اهمیت در امر آبرسانی، توسط نگهبانانی محافظت شده است.

برج آجری

در این مجموعه دو برج آجری به قطر هفت متر و به ارتفاع ۱۴ متر از دوران صفویه به یادگار مانده‌اند. مصالح عمده سازه مذكور، ملات ساروج و آجر است. با توجه به ساختار دو بنای برج كه روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت برج‌ها صرفا عملكرد نگهبانی نداشته‌اند و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شكل سیالات، توسط مهندسان دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند.

آسیاب آبی

آسیاب مذكور به فاصله تقریبی پنج كیلومتری جنوب باغ، در میان دو رود پر آب احداث شده است. مصالح عمده تشكیل‌دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملات ساروج است. راه دسترسی به آسیاب از طریق جاده‌ای سنگ‌فرش امكان‌پذیر است. نحوه كاركرد بنای فوق بدین طریق است كه آب از طریق كانال سرپوشیده به‌سمت كانال روباز آجری هدایت می‌شد، سپس با شیبی تقریبا مناسب به‌سمت چرخ آسیاب حركت می‌كرد و موجب حركت پره‌های چرخ می‌شد. مهندسان دوره صفوی با احداث آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حركت در آوردن چرخ‌های آسیاب برده‌اند.

امكانات مجموعه تاریخی عباس آباد

برخی از امكانات مجموعه عباس آباد شامل موارد زیر می‌شود:

• كافه
• رستوران
• سرویس بهداشتی
• نمازخانه
• فروشگاه مواد خوراكی
• قایق پدالی اجاره‌ای

در بازدید از مجموعه تاریخی عباس آباد بكوشیم تا ردپایی از خود به‌جا نگذاریم و به حفظ طبیعت و آثار تاریخی یاری برسانیم. 

بهترین زمان بازدید از مجموعه تاریخی عباس آباد 

بهترین فصل برای بازدید از مجموعه تاریخی عباس آباد، از نظر آب‌و‌هوای مطبوع و دلپذیر فصل بهار است. در فصل پاییز هوای دریاچه كمی سرد خواهد بود؛ اما چشم‌انداز برگ‌ریزان و تصویر خزان در آینه آب دریاچه به تحمل كمی سرما می‌ارزد.

اقامت در بازدید از مجموعه تاریخی عباس آباد

اگر قصد دارید در بازدید از مجموعه عباس آباد، شبی را در حوالی آن اقامت كنید می‌توانید از مكان‌های مخصوصی استفاده كنید كه برای این كار در مجموعه در نظر گرفته شده است. همچنین امكان برپایی كمپ وجود دارد. گزینه‌های دیگر برای اقامت شبانه، اقامتگاه‌های بوم‌گردی نظیر گل‌وبلبل، كومه و عمارت مادری هستند كه در فاصله ۵ تا ۱۷ كیلومتری از مجموعه واقع شده‌اند. 

ساعات بازدید و بلیط مجموعه تاریخی عباس آباد

از ساعت ۸ تا ۱۸ می‌توانید از مجموعه عباس آباد دیدن كنید. ورودی برای هر ایرانی پنج هزار تومان و برای اتباع خارجی ۵۰ هزار تومان (در سال ۱۳۹۹) است.