آرامگاه مختومقلی كه در شهرستان مرواه تپه واقع شده؛ متعلق به یكی از بزرگ‌ترین شاعران تركمن و از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ تركمن‌ها است. این آرامگاه در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۲۲۵۱ به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید و از معروف‌ترینجاهای دیدنی استان گلستان به حساب می‌آید. هرساله در سالروز تولد مختومقلی فراغی مراسمی با حضور مردم و مقامات دولت ایران و تركمنستان در كنار این آرامگاه برگزار می‌شود.
آرامگاه مختومقلی كه یكی از جاهای دیدنی مراوه محسوب می‌شود، دقیقا در شمال شرقی استان گلستان در محلی به نام «آق تقه» یا «آق توقای» قرار دارد. این آرامگاه را می‌توانید بین بخش مراوه تپه و دهستان كرند از توابع شهرستان كلاله پیدا كنید.
- آدرس: استان گلستان، شهرستان كلاله، بخش مراوه تپه، دهستان مراوه تپه، روستای آق تقه
مسیرهای دسترسی به آرامگاه مختومقلی
برای دسترسی به آرامگاه مختومقلی دو مسیر وجود دارد. از شهرستان گنبد كاووس كه در جنوب غربی آق تقه واقع شده است، می‌توانید از جاده «اینچه برون» به آرامگاه برسید كه طول این مسیر از گنبد كاووس ۱۵۵ كیلومتر است.
مسیر دوم نیز از شهرستان كلاله به آرامگاه مختومقلی منتهی می‌شود كه ۱۳۰ كیلومتر است. در این مسیر ابتدا باید شهر كلاله سپس بخش مراوه تپه را پشت سر بگذارید تا در نهایت به بنای آرامگاه برسید. فاصله آرامگاه مختومقلی از شهر مراوه تپه نیز ۳۵ كیلومتر است.
درباره آرامگاه مختومقلی
آرامگاه مختومقلی مربوط به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی است كه در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۲۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این آرامگاه شامل مقبره مختومقلی فراغی، شاعر ملی تركمن‌ها و پدرش دولت محمد آزادی است. در دهه ۱۳۷۰ هجری شمسی بنایی روی این مقبره ساخته شد و در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۸ هجری شمسی با حضور صفر مراد نیازوف، رئیس‌جمهوری وقت تركمنستان و مسئولان كشوری افتتاح شد. هرساله در زادروز مختومقلی فراغی مصادف با ۲۷ اردیبهشت مراسمی با حضور مردم و مقامات دولت ایران و تركمنستان در كنار این آرامگاه برگزار می‌شود.
آرامگاه مختومقلی و پدرش در فضایی به ابعاد ۲۴ متر ساخته شده است و روی آن‌ها سازه‌ای به‌شكل گهواره قرار دارد. سبك و طرح نقشه آرامگاه آمیزه‌ای از گل وحشی و آلاچیق تركمن است كه در سطح دشت گرگان در فصل بهار به‌وفور یافت می‌شود. سقف مركزی آن به‌شكل گنبد و سر پناه آن برداشتی از ساختار آلاچیق تركمنی و معماری اسلامی است. در چهار جهت این دو قبر، باغچه‌های كوچكی به چشم می‌خورد. به‌تازگی سكویی برای مهمان‌ها و برگزاركنندگان همایش در قسمت جنوب غربی آرامگاه ساخته شده است.
تاریخچه آرامگاه مختومقلی
در غرب مراوه تپه در نوار مرزی كنونی ایران و تركمنستان، آرامگاه مختومقلی فراغی قرار دارد كه روی تپه‌ای بنا شده است. اولین كسی كه در بازسازی آرامگاه او كمر همت بست، «حاجی مراد دردی قاضی» بود؛ شخصی كه در زمینه نخستین چاپ نوین از دیوان مختومقلی نیز تلاش زیادی انجام داد.
مختومقلی در كنار پدرش دفع شده است، از همین رو، در فضای آرامگاه او دو سنگ قبر وجود دارد كه یكی از آن‌ها مربوط به پدرش دولت محمد آزادی است. آرامگاه مختومقلی و پدرش دولت محمد آزادی تا پیش از انقلاب اسلامی بسیار ساده و منحصر به دو قبر ساده و سیمانی بودند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و سپس تشكیل كشور مستقل تركمنستان، با گسترش روابط ایران و تركمنستان جمع بزرگی با شركت تركمن‌های ایرانی و ۷۰ شخصیت جمهوری تركمنستان در خرداد ماه ۱۳۷۰ هجری شمسی در محل آرامگاه مختومقلی به دور هم آمدند و طی آن برای احداث آرامگاه مناسب برای مختومقلی تصمیم‌گیری كردند.
در دهه ۱۳۷۰ هجری شمسی بنایی روی این مقبره ساخته شد و پس از تبدیل گلستان به استان، در اردیبهشت ۱۳۷۸ هجری شمسی با شركت رئیسجمهور تركمنستان به‌همراه كابینه وزیران این كشور، وزیر وقت فرهنگی و ارشاد اسلامی ایران و ده‌ها شخصیت كشوری و محلی، مراسم گشایش آرامگاه مختومقلی برگزار شد.
منطقه نمونه گردشگری مختومقلی فراغی بر اساس پیشنهاد ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور در تاریخ ۲۶ دی سال ۱۳۸۶ هجری شمسی در هیئت دولت مطرح و جزو مناطق نمونه گردشگری استان گلستان به تصویب رسید. طرح احداث گنبد و محوطه‌سازی آرامگاه مختومقلی در زمینی به مساحت ۱۰ هكتار با استفاده از فرهنگ و زندگی سنتی تركمن‌ها با مصالح بتون طراحی و ساخته شد. از جمله امكانات این طرح می‌توان به نمازخانه و فضای جانبی به وسعت ۳۰۰ متر مربع، سرویس بهداشتی، ۲۰ چشمه استخردار در دو منطقه، ۴۰ عدد آلاچیق، رستوران (فروشگاه و آشپزخانه) در فضایی به بزرگی ۳۵۰ متر مربع، آمفی‌تئاتر روباز ۲,۵۰۰ متر مربعی، نمایشگاه صنایع دستی بازارچه (۱۰ غرفه) در فضای ۳۵۰ متر مربعی اشاره كرد.
مختومقلی كیست؟
مختومقلی در سال ۱۱۰۲ هجری شمسی در روستای حاجی‌قوشان در شمال شرق گنبد كاووس به دنیا آمد. پدر مختومقلی، «دولت محمد آزادی» نام داشت و از شاعران سرشناس قرن دوازدهم هجری قرمی در منطقه تركمن و گوگلان به حساب می‌آمد. مادر او نیز از اهالی ارازگل از طایفه گوكلان در تیره گركز بود. مختومقلی تحصیلات ابتدایی و زبان‌های فارسی و عربی را نزد پدر خود یاد گرفت؛ سپس برای تحصیل به مدرسه شیرغازی در خیوه رفت و پس از آن سفرهای دیگری به بخارا، افغانستان و هندوستان داشت.
او پس از كشته شدن برادر بزرگ‌تر خود عبدالله در افغانستان طبق سنتی قدیمی مجبور شد با بیو‌ه برادرش به نام «آق قیز» ازدواج كند و از او دو فرزند به نام‌های بابك و ابراهیم داشت كه هر دو در كودكی از دنیا رفتند. مختومقلی در شعرهای خود به اتحاد تركمن‌ها و تشویق آن‌ها در جنگ‌های آن دوره به ویژه مقابله با حمله نادرشاه افشار می‌پرداخت. او در مورد حمله نادر به تركمن‌ها با وجود كمك‌های قبلی تركمن‌ها در اوایل حكومتش، شعری سروده است كه در آن نادر را را محكوم به فنا می‌داند و پیش‌بینی می‌كند كه او توسط نزدیكانش به قتل می‌رسد؛ مدتی بعد نادرشاه دقیقا دچار همین سرنوشت می‌شود.
مختومقلی همچنین در اشعار خود بیشتر به مسائل اجتماعی و سیاسی می‌پرداخت و برای همین به‌عنوان یك روشن‌فكر نیز در بین تركمن‌ها شناخته می‌شود. در كمتر كشوری می‌توان شاعری با اشعاری سنتی پیدا كرد كه به مسائل مهمی چون نقد چندهمسری، تشویق سوادآموزی و نقش زنان در جامعه، نكوهش فقر و اختلاف طبقاتی و مشكل مواد مخدر پرداخته باشد.
شخصیت ادبی مختومقلی در حدی است كه او را بنیان‌گذار ادبیات نوین تركمن می‌دانند و هیچ‌یك از شاعران تركمن چه از لحاظ شهرت و چه از لحاظ سبك و دیدگاه نتوانسته‌اند به مرتبه علمی و ادبی او برسند. دیوان اشعار او حكم دیوان حافظ را برای تركمن‌ها دارد و در خانه آن‌ها یك نسخه از آن پیدا می‌شود. نوآوری اشعار مختومقلی در ادبیات تركمن نقش محوری دارد و به‌قول محمدعلی جمال‌زاده، مختومقلی را باید فردوسی تركمن‌ها نامید؛ زیرا جایگاه او در احیای ادبیات و فرهنگ تركمن به اثبات رسیده است.
بر پایه برخی منابع تاریخی، مختومقلی در سال ۱۱۷۹ هجری شمسی در كنار چشمه اباساری در دامنه كوه سونگی داغ درگذشت. او را در كنار روستای «آق تقه» در ۴۰ كیلومتری غرب مراوه‌تپه (شمال شرق استان گلستان) و در جوار آرامگاه پدرش به خاك سپردند. جالب است بدانید كه این شاعر ایرانی بیشتر از آن كه در كشورش شناخته شده باشد، در تركمنستان شهرت دارد. شهرت او در كشور تركمنستان در حدی است كه هر ساله در ۱۸ ماه می (۲۷ اردیبهشت ماه) و مصادف با تولد مختومقلی، در تقویم تركمنستان «روز مخدومقلی فراغی» نام‌گذاری شده است. قربان قلی بردی محمدوف، رئیسجمهور وقت كشور تركمنستان درباره مختومقلی گفته بود:
مخدومقلی فراغی در قلب ما تركمن‌ها زنده است. با مطالعه آثار او ما ابتدا خودمان را تربیت می‌كنیم و سپس گذشتگانمان را به یاد می‌آوریم.
بسیاری از اشعار مختومقلی را خوانندگان تركمن تبدیل به آواز كرده‌اند و با دوتار و كمانچه در مراسم و عروسی‌ها می‌خوانند. به همین دلیل مختومقلی در میان اقشار مختلف تركمن دوست‌داران زیادی دارد. گرچه بیشتر اشعار او در جنگ‌های آن دوران (جنگ‌های تركمن‌ها با حكومت قاجار، خان‌نشین خیوه و خان‌نشین بخارا و نیز جنگ‌های بین قبایل تركمن) نابود شده است. اشعار باقی‌مانده از او در دهه ۱۸۷۰ میلادی توسط آرمینیوس وامبری، جهانگرد و شرق‌شناس مجار، گردآوری و در كتابخانه سلطنی بریتانیا نگهداری می‌شود. البته سه دهه پیش از وامبری، مختومقلی توسط دو پژوهشگر لهستانی به نام‌های بوریهو و آلكساندر شودزكو به دنیا معرفی شده بود.
نكات بازدید از آرامگاه مختومقلی
- بازدید از آرامگاه نیاز به خرید بلیط ندارد.
- برای بازدید از آرامگاه می‌توانید از ساعت ۱۰ تا ۱۷ به این محل مراجعه كنید.
- بهار و تابستان بهترین زمان سفر به این منطقه از كشور است.
پرسش‌های متداول
آرامگاه مختومقلی كجاست؟
این آرامگاه در استان گلستان، شهرستان كلاله، بخش مراوه تپه، دهستان مراوه تپه، روستای آق تقه قرار دارد.
آیا آرامگاه مختومقلی ثبت ملی شده است؟
بله. این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۲۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
مختومقلی كیست؟
ایشان یكی از بزرگ‌ترین شاعران تركمن و از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ تركمن‌ها بود.
بهترین زمان بازدید از آرامگاه مختومقلی چه فصلی است؟
ایران، استان گلستان، شهرستان مراوه‌تپه، روستای آق‌تقه