آتشكده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در شهر یزد و نیایشگاه زرتشتیان ساكن در این شهر است. قدمت این آتشكده به دوران پهلوی می‌رسد؛ هرچند آتشی كه در آن می‌سوزد، بیش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده است. در واقع، آتش موجود در آتشكده زرتشتیان یزد، یكی از سه آتش باستانی و مقدس پیروان زرتشت از دوره ساسانیان بوده كه همچنان روشن و شعله‌ور است.
آتشكده یزد یكی از نمادهای شهر یزد و بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این شهر كهن و نمونه‌ای از همزیستی ادیان گوناگون در كنار یكدیگر محسوب می‌شود. این آتشكده در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امكان بازدید از آن برای گردشگران وجود دارد.
آتشكده بهرام یزد كجاست؟
آتشكده زرتشتیان یزد از جاهای دیدنی یزد است كه در بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله كاشانی قرار دارد.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله كاشانی (نمایش روی نقشه)
معرفی آتشكده بهرام یزد
آتشكده نمونه‌ای از نیایشگاه زرتشتیان است كه در آن آتش، جایگاه ویژه‌ای دارد و مهم‌ترین نیایش‌های دینی از جمله خواندن اوستا و گات‌ها در آن و در برابر آتش صورت می‌گیرد. آتشكده یزد یكی از این نیایشگاه‌ها است كه ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مكان با نام آتشكده وَرهُرام نیز شناخته می‌شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد. مسئولان این بنای ارزشمند زرتشتی، وظیفه روشن نگه‌داشتن آتش آتشكده را به فردی مطمئن و مورد اعتماد واگذار كرده‌اند.
آتشكده بهرام یزد در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. گروهی از زرتشتیان با این موضوع چندان موافق نبودند؛ چراكه می‌گفتند ورود گردشگران به این مجموعه باعث سلب آرامش نیایشگران می‌شود و پاكیزگی این مكان از بین می‌رود كه در دین زرتشتی از جایگاه والایی برخوردار است. در هر صورت به‌دلیل درخواست زیاد گردشگران برای بازدید از این مكان، بخشی از آن برای بازدیدكنندگان در نظر گرفته شده است و امروزه در زمره جاذبه‌های استان یزد قرار دارد. آتشكده یزد از نظر بار تاریخی و فرهنگی و همین طور از دید معماری، الهام‌بخش و زیبا است.
ساخت آتشكده بهرام یزد
آتشكده یزد كه آن را با نام‌های دیگری همچون آتشكده بهرام یزد و خانه زرتشتیان یزد نیز می‌شناسند، یكی از نیایشگاه‌های معروف زرتشتیان است كه در دوران پهلوی اول در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی ساخته شد.
در آبان ماه همان سال یك زرتشتی پارسی به نام «همابائی» سرمایه‌ای را برای ساخت این آتشكده در نظر گرفت و قطعه زمینی به بزرگی ۶,۸۸۱ متر مربع را برای این‌كار انتخاب كرد كه از سوی چند تن از زرتشتیان ایران از جمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف شده بود.
مهندسان پارسی نقشه این بنا را كشیدند و ارباب جمشید امانت، یكی از برادران امانت، سرپرستی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده گرفت. وی در خاطرات خود نوشته است كه پنج بار به هند سفر كرده تا رضایت انجمن پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی‌تبار، را برای پرداخت هزینه ساختمان آتشكده ورهرام یزد جلب كند. این سفرها چهار بار با كشتی‌های بخار از طریق اقیانوس هند و یك بار با پای پیاده و شتر از ریگ‌زارهای بلوچستان ایران و پاكستان انجام شد.
تاریخچه آتش آتشكده بهرام یزد
طبق نوشته‌ها و نقل قول‌های تاریخی به نظر می‌رسد در زمان حكومت پادشاهان ساسانی، سه آتشكده به‌دلیل قدمتشان از شكوه و اهمیت بالایی برخوردار بودند: آتشكده آذر گشنسب یا آذرگشسب در شهرستان تكاب در تخت‌سلیمان، آتشكده آذر برزین‌مهر در روستای فشتنق خراسان رضوی و آتشكده كاریان یا آتشكده آذرفرنبغ كاریان فارس در روستای كاریان از توابع جویم لارستان.
آتش بهرام (ورهرام) یا آتشی كه در آتشكده یزد نگهداری می‌شود، پیشینه‌ای نزدیك به ۱۵۰۰ سال دارد و آتش اصلی یكی از آتشكده‌های مهم دوران ساسانی یعنی آذرفرنبغ فارس است. متاسفانه مسئولان و محافظان این آتش در قرن دهم میلادی به‌دلیل حمله دشمنان به شهر یزد مجبور به انتقال آتش به آتشكده بزرگ شهر شدند؛ اما این آتشكده نیز تخریب شد و زرتشتیان را وادار به جابه‌جایی مجدد آتش مقدس خود كرد. آن‌ها در غاری كه در كوه اِشكَفت یزدان (بین عقدا و پارس‌بانو) رفتند و آتش ورهرام را به‌مدت ۳۰ سال از گزند بیگانگان حفظ كردند.
به نظر می‌رسد پس از آن مجبور به انتقال مجدد آتش ورهرام شدند و به‌مدت دو قرن دیگر برای جلوگیری از تجاوز بیگانگان در روستاهای محل زندگی زرتشتیان یزد مورد حفاظت و پاسداری قرار گرفت. در سال ۷۵۰ هجری قمری، روستایی به نام ترك‌آباد در نزدیكی اردكان ساخته شد و اكثر زرتشتیان یزد به‌ویژه موبدان به آن منطقه نقل‌مكان كردند. آتش مقدس نیز به ترك‌آباد منتقل شده و به‌مدت ۳۰۰ سال در روستای ترك‌آباد نگهداری می‌شد. متاسفانه جامعه زرتشتیان ترك‌آباد به‌مرور زمان از یكدیگر گسیخته شد و آتش مقدس بار دیگر به شریف‌آباد منتقل و در سال ۱۱۸۹ هجری قمری مجددا به یزد بازگردانده شد. زرتشتیان مجبور شدند آتش مقدس را در محله دستوران یزد (كوی موبدان) در خانه كوچكی به‌صورت مخفیانه نگهداری كنند.
این مسئله ادامه داشت تا اینكه رضاشاه دستور احداث آتشكده یزد را صادر كرد. سرانجام زرتشتیان توانستند عبادتگاهی در شان و منزلت خود داشته باشند. آتش مذكور در ظرفی بزرگ از جنس برنز درون محفظه‌ای شیشه‌ای و مرتفع‌تر از سطح زمین در اتاقی بزرگ و تقریبا دور از نور خورشید نگهداری می‌شود.
یك نفر مسئولیت روشن نگه داشتن آتش را بر عهده دارد كه با عنوان «هیربد» شناخته می‌شود. وی روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه‌ای چوب خشك و مقاوم‌تر از سایر چوب‌ها همچون چوب بادام و زردآلو، این آتش را حفظ می‌كند. خاكستر حاصل از سوخت فاقد ارزش است و به هنگام نیاز تخلیه می‌شود. بازدیدكننده‌‌ها می‌توانند این آتش را از پشت شیشه ببینند؛ چراكه نفس‌های آدمی نباید با آتش پاك تماس پیدا كند.
معماری آتشكده بهرام یزد
با بررسی ساختمان‌هایی كه به‌عنوان آتشكده استفاده می‌شدند، به این اصل می‌رسیم كه از دوران باستان، آتشكده‌ها بدون هرگونه تجملات و زرق‌و‌برق و به‌صورت مكانی ساده و مقدس طراحی و ساخته شده‌اند. آتشكده بهرام نیز همانند همتایان خود، از معماری و طراحی ساده و زیبایی برخوردار است. طراحی این مكان بر اساس سلسله مراتب و حوزه‌بندی فضایی آتشكده‌های پارسیان هند انجام شد؛ گرچه مشابه بناهای مناطق كویری ایران، الگوهای معماری معاصر یزد را دارد. این بنا در مركز حیاط قرار گرفته است و درختان همیشه سبز، آن را محصور كرده‌اند. ارتفاع آن ۲۱ متر بالاتر از سطح زمین است و برای ورود به آن باید از هشت پله بالا رفت.
نگاره فروهر و سرستون‌های سنگی، ابهت و زیبایی خاصی برای ساختمان آتشكده بهرام به ارمغان آورده‌اند. این سرستون‌ها و سنگ‌های گلدار پایین دیوارها از هنرمندی استادكاران و هنرمندان استان اصفهان حكایت دارند كه پس از تراشیدن سنگ‌ها در اصفهان، آن‌ها را به شهر یزد منتقل كردند. ظاهرا كاشی‌كاری نگاره فروهر نیز توسط هنرمندان استان یزد انجام شده است. طراحان و استادكاران همچنین دیوارهای داخل ساختمان را با اشكالی از تصاویر زرتشت و جمله‌هایی برگرفته از كتاب مقدس اوستا، بسیار زیبا و هنرمندانه تزیین كرده‌اند.
حوضی دایره‌ای و بزرگ در ابتدای ورودی عمارت آتشكده، زیبایی ویژه‌ای به این بنای مقدس بخشیده كه طبق آیین حوض‌‌های سراسر دنیا، كف آن توسط سكه‌های بازدیدكنندگان پر شده است. به نظر می‌رسد قرارگیری آتشكده در مقابل حوضی از آب، از خصوصیات این مكان‌ها محسوب می‌شود. آتش مقدس در اتاقی نگهداری می‌شود كه معماران در مركز ساختمان احداث كرده بودند تا به این ترتیب از تابش نور خورشید دور بماند. در اطراف آن نیز اتاق‌هایی برای انجام فریضه نماز و نیایش مخصوص زرتشتیان در نظر گرفته شده است.
سایر بخش‌های آتشكده بهرام یزد
تالار ورجاوند
آقای جمشید امانت در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی، تالار و آب‌انباری را به یاد همسر خود در مجموعه آتشكده یزد بنا كرد. ساختمان تالار در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی به‌دلیل كهولت، تخریب و غیرقابل استفاده شد. مهندس پرویز ورجاوند این تالار را بازسازی كرد و عملیات مرمت ساختمان به سبك بناهای قدیمی را در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی به پایان رساند. وی این كار را به یاد پدر و مادر خود، دكتر فریدون ورجاوند و دولت رستمی انجام داد و نام ورجاوند بر تالار ماند.
در حال حاضر، تالار ورجاوند به نمایشگاهی تبدیل شده است كه در آن می‌توانید بیشتر با زرتشتیان، سنت‌ها و آداب دینی آن‌ها آشنا شوید. در اینجا ماكت‌هایی ساخته شده‌اند كه هركدام لباس‌هایی خاص بر تن دارند. در یك گوشه چشمتان به سفره عقد و عروس و داماد می‌افتد و درباره‌اش می‌خوانید و در جایی دیگر از سفره نوروزی و مراسم پیروان این دین اطلاعات كسب می‌كنید. نماز زرتشتیان و آیین سدره‌پوشی را این تالار می‌شناسید و می‌توانید آداب دینی را درك كنید.
آب‌انبار آتشكده یزد
جمشید امانت آب‌انباری را نیز در آتشكده زرتشتیان بنا كرد. امروزه این آب‌انبار در طبقه زیرین تالار ورجاوند قابل بازدید است. در این فضا و پیش از ورود به آب‌انبار با فضایی نمایشگاهی مواجه می‌شوید و می‌توانید تصاویر عكاسان مختلف از موضوعات مرتبط با زرتشتیان را ببینید.
در گوشه‌ای از سالن نمایشگاه باید از پله‌ها پایین بروید تا به آب‌انبار وارد شوید. انتهای این راه پله در گذشته مسدود بود و افراد با استفاده از شیری كه در پایین مخزن آب تعبیه شده بود، از آب استفاده می‌كردند. حالا این شیر و دیوار حذف شده است تا گردشگران بتوانند وارد فضای آب‌انبار شوند. از دریچه بالای آب‌انبار، آب قنات به داخل می‌آمد تا مردم به آن دسترسی داشته باشند. تعدادی جای پا در دیواره آب‌انبار و حدفاصل دریچه بالا تا كف دیده می‌شود كه برای ورود افراد در مواقع اضطراری بودند.
آداب ورود به آتشكده بهرام یزد
آتشكده یزد مكانی مقدس است و آدابی برای ورود به آن وجود دارد:
مردان و زنان باید هنگام ورود به این مكان پاكیزه باشند.
قداست این مكان در میان زرتشتیان مانند مسجد برای مسلمانان است و بانوان در دوره‌های خاص نمی‌توانند به آن وارد شوند.
مردان زرتشتی به هنگام ورود از كلاه سفید و زنان از روسری سفید به‌همراه لباس رنگ روشن استفاده می‌كنند و كفش‌های خود را درمی‌آورند.
كسی نباید به آتش مقدس نزدیك شود؛ چراكه نفس انسان آن را آلوده می‌كند.
نكات بازدید از آتشكده بهرام یزد
برای استفاده از وسایل نقلیه عمومی، سوار بر اتوبوس‌هایی شوید كه از خیابان آیت‌الله كاشانی عبور می‌كنند. ایستگاه اتوبوس در چند قدیمی در ورودی آتشكده قرار دارد.
احترام به عقاید، باورها و رسوم را فراموش نكنید و حرمت این مكان مقدس را نگه دارید.
بازدیدكنندگان این آتشكده می‌توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه‌ای ببینند.
از ساعت هشت تا ۱۲ و از ۱۷ تا ۲۰ می‌توانید برای بازدید به این مجموعه مراجعه كنید.
آتشكده بهرام یزد همه روزه، به‌جز روزهای تعطیل، باز است.
قیمت بلیط آتشكده در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۰,۰۰۰ تومان است.
پرسش‌های متداول
آتشكده بهرام یزد كجاست؟
آتشكده بهرام یزد در بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله كاشانی، رو‌به‌روی جاده اكبر قرار دارد.
آیا آتشكده بهرام یزد ثبت ملی شده است؟
بله. آتشكده بهرام یزد در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
قدمت آتش آتشكده بهرام یزد به چه زمانی می‌رسد؟
آتش موجود در آتشكده زرتشتیان یزد، یكی از سه آتش باستانی و مقدس پیروان زرتشت از دوره ساسانیان محسوب می‌شود كه ۱۵۰۰ سال روشن مانده است.
ورود به آتشكده بهرام یزد چه آدابی دارد؟
مردان و زنان باید هنگام ورود به این مكان پاكیزه باشند. قداست این مكان در میان زرتشتیان مانند مسجد برای مسلمانان است و بانوان در دوره‌های خاص نمی‌توانند به آن وارد شوند.