آرامگاه سعدی (سعدیه)

از یكی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین مقصدهای گردشگری است. در جای‌جای این شهر بوی شعر و ادب مشام گردشگران را نوازش می‌كند. البته شاید در نگاه اول نام شیراز حافظیه را در ذهن‌ها تداعی می‌كند، ولی نباید از سعدیه، آرامگاه استاد بی‌بدیل سخن، در این شهر زیبا غافل شد. با كجارو همراه باشید تا بیشتر درباره این مقبره مشهور آشنا شوید.

هرآنچه در بازدید از آرامگاه سعدی باید بدانید:

• معرفی ارامگاه سعدی
• ارامگاه سعدی كجاست
• سعدی شیرازی كیست
• تاریخچه ارامگاه سعدی
• معماری ارامگاه سعدی
• ساعات بازدیدوبلیط ارامگاه سعدی

معرفی آرامگاه سعدی

آرامگاه سعدی یكی از مشهورترین جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود و همیشه مورد توجه ادب‌دوستان و اهالی شعر بوده است. حال و هوای خاص این مجموعه برای هر گردشگری جذابیت دارد و بنای منحصر‌به‌فرد آن با تركیبی از معماری قدیم و جدید، ستون‌های افراشته و كاشی‌های لاجوردی، دل هر بیننده‌ای را می‌برد.

ین مكان كه در زمان حیات محل زندگی سعدی بود، پس از مرگ وی تبدیل به مقبره او می‌شود. پس از فرازو‌نشیب در طول تاریخ، آرامگاه سعدی در نهایت به‌شكل امروزی آن می‌رسد، تصویری كه پیشتر روی سكه‌های ۵۰ ریالی و بعدها روی اسكناس‌های ۱۰۰ هزار ریالی نقش بست.

آرامگاه سعدی كجاست؟

آرامگاه سعدی از مهم‌تریندیدنی های استان فارس است كه در شمال شرق شیراز و در دامنه كوه قرار دارد و در انتهای خیابان بوستان و كنار باغ دلگشا واقع شده است. برای دسترسی به آرامگاه سعدی می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده كنید. اتوبوس‌های خطوط پایانه شهید دستغیب-بلوار نارنجستان و بلوار نارنجستان-پایانه نمازی در نزدیكی این مكان، ایستگاهی به نام سعدیه دارند. از این ایستگاه تا مقصد به اندكی پیاده‌روی نیاز است. نزدیك‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه ولیعصر است كه از سعدیه چند كیلومتری فاصله دارد.

سعدی شیرازی كیست؟

مشرف (شرف) الدین مصلح شیرازی معروف به سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده توانمند ایرانی قرن هفتم هجری قمری بوده است. در برخی مراجع تاریخ تولد سعدی سال ۵۸۵ هجری قمری آورده شده است و در برخی دیگر ۶۰۶. سال وفات سعدی را نیز در بیشتر مراجع ۶۹۱ هجری قمری ذكر كرده‌اند.

او در خانواده‌ای به دنیا آمد كه همگی از علمای دینی بوده‌اند:

 مرا معلم عشق تو شاعری آموخت         همه قبیله من عالمان دین بودند

سعدی در شیراز زاده شد. وی كودكی بیش نبود كه پدرش درگذشت و مادرش كازرونی بود. در دوران كودكی با علاقه زیاد به مكتب می‌رفت و مقدمات دانش را می‌آموخت. هنگام نوجوانی به پژوهش، دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد. اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به‌ ویژه حمله سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه، برادر جلال‌الدین خوارزمشاه به شیراز (در سال ۶۲۷ هجری قمری)، سعدی را كه هوایی جز به‌دست‌آوردن دانش در سر نداشت، بر آن داشت تا شیراز را ترك كند.

سعدی جهانگردی خود را در سال ۱۱۲۶ میلادی آغاز كرد و به شهرهای مختلف خاور نزدیك و خاورمیانه، هندوستان، حبشه، مصر و شمال آفریقا سفر كرد. این جهانگردی به روایتی سی سال به طول انجامید. حكایت‌هایی كه سعدی در گلستان و بوستان آورده‌ است، نگرش و بینش او را نمایان می‌كند. وی در مدرسه نظامیه بغداد دانش‌آموخته‌ بود و در آنجا حقوق و مستمری می‌دادند.در سفرها نیز سختی بسیار كشید. او خود در گلستان گفته‌ است كه پایش برهنه بود و پاپوشی نداشت و دلتنگ به جامع كوفه درآمد و یكی را دید كه پای نداشت؛ پس سپاس نعمت خدایی بداشت و بر بی‌كفشی صبر كرد. آن‌طور كه از روایت بوستان برمی‌آید، وقتی در هند بود، سازكار بتی را كشف كرد و برهمنی را كه در آنجا نهان بود، در چاله انداخت و كشت. وی در بوستان، این روش را در برابر همه فریبكاران توصیه كرده‌ است. حكایات سعدی عموما پندآموز است. سعدی، ایمان را مایه تسلیت می‌دانست و راه التیام زخم‌های زندگی را محبت و دوستی قلمداد می‌كرد. علت عمر دراز سعدی نیز ایمان قوی او بود.

روز سعدی

مركز سعدی‌شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام كرد و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌ عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.

تاریخچه آرامگاه سعدی 

سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بود كه اواخر عمرش را در آنجا زندگی می‌كرد و سپس در همان جا دفن شد. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حكم یعقوب ذوالقدر، حكمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و اثری از آن باقی نماند. ابن بطویه، ۳۵ سال پس از وفات سعدی، گزارشی از آرامگاه این شاعر نوشت كه قدیمی‌ترین گزارش از مقبره سعدی است. طبق این متن، بازدیدكنندگان آرامگاه سعدی، لباس‌های خود را در حوضچه‌های مرمر می‌شستند. بر اساس باوری قدیمی، شستشوی لباس در این آب، خاصیت شفابخشی به آن می‌بخشید.

در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور كریم خان زند، عمارتی ملوكانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد كه شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود كه پلكان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد.

بر اساس روایت محمدتقی بهروزی، در اوایل دوره قاجار یكی از علمای شیراز به‌دلیل انتساب سعدی به مذهب تسنن، دستور تخریب و شكستن سنگ آرامگاه او را می‌دهد. مدتی بعد علی‌ اكبر خان قوام‌الملك شیرازی نسبت به تهیه و نصب سنگ كنونی اقدام می‌كند و بخشی از اشعار سعدی در بوستان را كه در ستایش پیامبر اسلام (ص) سروده بود، با اندكی تغییر روی آن حك می‌كند. این سنگ در بنای ساخته‌شده توسط كریم‌خان زند تا زمان آغاز ساخت آرامگاه كنونی وجود داشت.

این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله قوام الملك خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر كرد.

معماری آرامگاه سعدی

محسن فروغی معمار مدرنیستی بود كه به تاریخ و پیشینه‌ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی‌نگری همكاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود كه رابطه‌ی ساختمان ها را از نظر سبك و شكل می‌توان به دو دسته تقسیم كرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان‌های ساخته شده در ابتدای دوره شكل‌گیری معماری ساسانی است كه با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.

در سال ۱۳۲۷ پس از كسب موافقت اولیه برای احیای مجموعه سعدیه، از آندره گدار كه در آن زمان مدیر باستان‌شناسی ایران بود، دعوت شد تا به شیراز بیاید و نظر خود را بیان كند؛ ولی پس از بحث و بررسی‌های گوناگون و در سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یك شركت ساختمانی بسته ‌شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی‌ صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به كار كردند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:

طرح معماری این مجموعه، از یك ایوان ستون‌دار بلند و یك رواق كشیده تشكیل شده است كه به‌صورت یك «L» سازماندهی شده‌اند.

بنایی كه در زمان كریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حمكت و انجمن آثار ملی ایران، بنای كنونی به‌جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار شد. این بنا با اقتباس از كاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است. هشت ستون از سنگ‌های قهوه‌ای‌رنگ جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و كاشی‌كاری مزین شده است. بنای آرامگاه از بیرون به‌شكل مكعبی دیده می‌شود، اما در داخل شكل هشت‌ضلعی دارد و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است.

در بعدازظهر یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۳۱، آرامگاه سعدی با حضور دكتر محمود حسابی كه در آن زمان وزیر فرهنگ بود و علی‌اصغر خان حكمت و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان، بازرگانان و صاحب‌منصبان افتتاح ‌شد. هم‌زمان با افتتاح سعدیه، در صبح‌‌ همان روز از مجسمه سعدی كه در دروازه اصفهان نصب شده بود، پرده‌برداری شد. این مجسمه اثری از هنرمند ایرانی، استاد ابوالحسن صدیقی بود و بر اساس گزارش مالی انجمن آثار ملی، برای ساخت آن ۱۴,۵۰۰ تومان به استاد پرداخت شد؛ البته كل هزینه ساخت سعدیه در آن سال ۹۸۰ هزار تومان بود.

بخش‌های آرامگاه سعدی

سنگ قبر سعدی در مركز عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با كاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌ است. در هفت ضلع ساختمان، هفت كتیبه قرار دارد كه روی آن‌ها قسمت‌هایی از گلستان و بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده‌ است. متن كتیبه‌ای دیگر كه از «علی اصغر حكمت» است، روی قبر شیخ نصب شد و كتیبه زیر را كه از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی روی آن قرار دادند:

كل شی هالك و انت الباقی          كریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم

طعه‌‌ای از كتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه كه به زمان كریم خان زند تعلق داشت و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شكسته شده بود، هم‌اكنون در درون آرامگاه محفوظ مانده‌ است. این قطعه ضمن خاك‌برداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاك بیرون آمد. برخی از اشعاری كه در آرامگاه سعدی وجود دارند، به شرح زیر است:

خوش است عمر، دریغا كه جاودانی نیست       پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

ای صوفی سرگردان، در بند نكونامی               تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

ز خاك سعدی شیراز بوی عشق آید                 هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد. مشهور است سعدی نزدیك زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بود كه آب در آن‌ها جریان داشت. در گذشته، شست‌و‌شو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو معتقدات مردم شیراز بود. البته آبی كه در این بخش از شیراز جریان داشت، نشات گرفته از قناتی بسیار مقدس برای مردم شیراز بود.

كاشی‌كاری‌های داخل حوض ماهی كه به سبك عمده سلجوقی است، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد كاشیكار «تیرانداز» طراحی و توسط میراث فرهنگی اجرا شد. بر فراز حوض ماهی یك نورگیر به‌شكل هشت ضلعی و دو نورگیر چهار ضلعی نیز در طرفین آن قرار دارند. زیربنای حوض حدود ۳۰٫۲۵ متر مربع است و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود.

زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌ است و دو ساختمان آجری در كنار حوض ماهی وجود دارد كه یكی دفتر و دیگری كتابخانه عمومی سعدیه‌ است. كتابخانه در سال ۱۳۵۱ تاسیس شد و در ضلع غربی آرامگاه قرار دارد.

همچنین آرامگاه شاعرانی مانند شوریده شیرازی در مجموعه سعدیه جای گرفته‌اند.

ساعات بازدید و بلیط آرامگاه سعدی

ساعات بازدید آرامگاه سعدی از ۸ صبح تا ۷:۳۰ عصر است. این مجموعه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر (ع) فعالیت ندارد. بهای بلیط در سال ۱۳۹۹، برای گردشگران داخلی پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان بوده است.