تپه های باستانی چغابل لرستان یكی از دهها تپه باستانی است كه در دشت رومشكان واقع شده است . این تپه ها كه به صورت طولی در سرتاسر دشت رومشكان پراكنده هستند حكایت از قدمت تاریخی و موقعیت مهم استراتژیك این منطقه در گذشته دارند. تپه چغابل، بزرگترین تپه باستانی غرب لرستان نیز در این منطقه قرار دارد. این تپه در مركز بخش رومشكان واقع شده و دارای قدمتی حدود پنج هزار سال قبل از میلاد است. در ضلع شمالی تپه چغابل تپه كوچكتری واقع شده كه مجموع این دو تپه به شماره ۹۰۰ در سال ۱۳۴۹ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است. براساس نتایج بررسی ها و كاوش های علمی انجام گرفته توسط باستان شناسان خارجی و ایرانی قدمت سكونت در منطقه رومشكان شامل چندین دوره (پیش از تاریخ و دوره تاریخی) بوده است.
رومشكان با قدمت تاریخی چند هزار ساله است كه بنا به روایتی مكانی است كه روم در آن شكست خورده است. شهرستان رومشكان از مناطق باستانی در استان لرستان و غرب كشور محسوب می شود كه دارای مكان های باستانی و تاریخی بسیار و ارزشمند است. از جمله این آثار تپه های بی شمار باستانی دشت بزرگ رومشكان می باشد كه این تپه ها شكل ها و اندازه های متفاوت دارند.
همانطور كه ذكر شد در دشت رومشگان بیش از ده ها تپه باستانی وجود دارد كه در زیر خود قلعه های سنگی بزرگ و كوچك جا داده اند. این قلعه ها كه از سنگ و گچ ساخته شده بودند به شكل تپه های خاك در آمده اند و در زمان خود بهترین مكان برای محافظت و نگهداری از اسبها، دام و سربازان بوده اند و امنیت آنها را برای مدتها تامین میكردند. این تپه ها كه به صورت طولی در سرتاسر دشت رومشگان پراكنده شده اند روایتگر اهمیت استراتژیك این منطقه هستند و از پیشینه ارزشمند آن خبر می دهند. بلندترین تپه در این منطقه تپه چغابل نام دارد و شاید بتوان گفت بزرگترین تپه ساخت بشر در این دشت است، بر بلندای این تپه دشت رومشگان كاملا هویداست.
رومشكان به قدری میراث تاریخی در خود جای داده كه اگر این تپه ها و قلعه ها قبل از تخریب و از بین رفتن بازسازی و ثبت میراث فرهنگی شوند، رومشكان را به قطب گردشگری استان تبدیل می كنند.
تاریخچه كاوشهای باستانشناسی
نخستین مطالعات و بررسی های باستان شناسی در مكان های باستانی دره رومشكان در سال های ۳۶–۱۹۳۴ میلادی با فعالیت های هیئت هلمز به سرپرستی آقای پرفسور اریك اشمیت از دانشگاه شیكاگو انجام گرفت. به این ترتیب در سال ۱۹۳۴ (۱۳۱۲ شمسی) اشمیت و خانم وی مری هلن وارد ایران شده و به بررسی مقدماتی منطقه پرداختند. آنها با راهنمایی سیف الله خان غضنفری امرایی، پسر رئیس وقت دره رومشكان، تعدادی از محوطه های باستانی را مورد بازدید قرار داده و طی هفت روز منطقه رومشكان و سیمره را بررسی كردند. این گروه یكی از مجهز ترین گروه های باستان شناسی آن زمان، از نظر تجهیزات و نیروهای كارآزموده محسوب می شد. آنها هواپیمایی نیز در اختیار داشتند كه برای گرفتن عكس های هوایی و مشخص كردن محوطه های باستانی استفاده می كردند. اولین نقطه ای كه این گروه برای پژوهش، بررسی و كاوش علمی انتخاب نمودند منطقه رومشكان و سپس سیمره و كوهدشت بود. در بررسی های این تیم درمنطقه رومشكان ابتدا عكس های هوایی و گزارشهای بررسی ثبت و ضبط، و در پژوهش های خود منطقه را به دو بخش رومشكان شرقی وغربی تقسیم كردند. نتایج كاوش در رومشكان دستیابی به مقدار زیادی اطلاعات و آثار فرهنگی بود. محوطه های باستانی كه توسط این تیم باستان شناسی شناسایی شد عبارتند از: تپه چغابل، زاغه (قلعه) چغابل، چغاسبز، كمترلان (كفترلان) و تپه میرولی. با توجه به اتمام زمان مجوز، این گروه تنها توانستند تپه چغاسبز رامورد كاوش قرار دهند و آثار باستانی بدست آمده از این محوطه را مورد مطالعه قرار دادند كه امروزه برخی از این آثار در موزه ایران باستان (تهران) نگهداری می گردد.
براساس نتایج بررسی ها و كاوش های علمی انجام گرفته توسط باستان شناسان خارجی و ایرانی پیشینه سكونت در منطقه رومشكان به چند دوره پیش از تاریخ و تاریخی تقسیم می شود كه هر كدام از این دوران باستانی ویژگی ها ی خاص خود را داشته اند. این دوره ها به ترتیب قدمت زمانی كه آثاری از آنها در منطقه بدست آمده عبارتند از:١- دوره نوسنگی (حدود ١٢٠٠٠سال پیش) ٢- دوره كلولتیك یا مس و سنگی (٤٥٠٠سال قبل از میلاد) ۳- عصر مفرغ (٣٠٠٠-١٥٠٠قبل از میلاد) ٤- عصر آهن (١٥٠٠-٥٥٠ قبل از میلاد) ٥- عصر هخامنشیان ٦- دوره پارتیان (اشكانیان ). با توجه به موقعیت منطقه رومشكان تا به حال فرهنگ های سفالی متنوعی شامل سفال فرهنگ اروك، گیان، گودین، سوزیانا و فرهنگ های دوران تاریخی در بررسی شناسایی شده كه در دست مطالعه است.
تپه های باستانی چغابل
از مهمترین آثار باستانی شهر، تپه معروف چِغابَل (چغا به معنی تپه، بل به معنی بلند) در شمال شهر است كه قدمت آن به پیش از تاریخ برمی گردد و از آثار ثبت شده استان لرستان است. نام چغابل نیز از همین تپه گرفته شده است؛ این تپه حدود ۲۵ متر بلندی و حدود ۲۰۰ متر قطر دارد كه در اطراف و بر روی آن آثار سفالی متعلق به پیش از اسلام، سفال های منقوش، سنگ های چخماق و آثار تاریخی دیگر مانند ظروف پایه دار سفالی بدست آمده است. به دلیل اتمام مجوز حفاری این گروه در رومشگان، حفاری در این تپه ناتمام ماند. این تپه مخروطی شكل بزرگترین تپه باستانی غرب استان به شمار می رود و نام مركز شهرستان رومشگان نیز برگرفته از آن است. اریك اشمیت آنجا را بزرگترین محوطه باستانی رومشكان معرفی كرده است. به نوشته این باستان شناس رأس تپه دارای یك باروی تاریخی احتمالاً ساسانی است در حالی كه پایین ترین طبقه آن مسلماً از دوره های پیش از تاریخ انباشته شده است.
قلعه زاغه
در فاصله پانصد متر به سمت شرق تپه ای دیگر قرار گرفته كه به علت حفاری غیر مجاز كاملا روكش خاكی آن برداشته شده و تمام قلعه با دهلیزهای سنگی آن مشخص شده است كه به آن قلعه زاغه میگویند. به گفته اهالی منطقه دریچه ورودی به تمام تپه های باستانی این منطقه قلعه زاغه بوده و این قلعه با تمام تپه های اطراف به صورت زیر زمینی ارتباط دارد یعنی همه این تپه ها هیچ راه دسترسی ندارند مگر بصورت زیر زمینی كه از طریق تپه زاغه امكان پذیر بوده است. این دژ كه تماماً از سنگ ساخته شده است، سبك و نوع طاق آن با سایر آثار موجود در استان لرستان متفاوت بوده و سنگهای بكار رفته در این بنا بصورت حجاری شده و قلوه سنگ می باشد. دمورگان این اثر را از آثار دوره ایلامی می داند اما بیشتر، خصوصیات معماری دوره ساسانی در این بنا دیده می شود، بیشتر قسمتهای آن در زیر خاك مدفون مانده است. به احتمال زیاد در قسمت جنوبی آن آتشكده ای نیز وجود داشته است. این قلعه تاریخی در سال ۱۳۴۹ به شماره ملی ۸۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قلعه قسمتی از بلوار امام شهر چغابل را در بر دارد.
چغابور
در فاصله دو كیلومتری تپه بزرگ به سمت غرب نیز تپه های چغابور قرار گرفته اند كه شكل متفاوتی دارند. این تپه ها بزرگ و به شكل مربع هستند و متاسفانه روی این تپه ها به عنوان ملك شخی كشت و كار می شود و به مرور زمان به علت شخم سطح خاكی آن از ببین رفته و سنگ های قلعه مشخص شده اند، لذا این تپه ها در وضعیت مناسب نبوده و به عنوان ملك شخی مورد تعدی قرار می گیرند. تپه چغابور كه در جوار روستایی به همین نام قرار گرفته به شماره ۱۷۰۹۸ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است
