غار كتله خور در دل كوه های آهكی جنوب استان در پنج كیلومتری بخش گرماب از توابع شهرستان خدابنده واقع شده است. فاصله این غار با مركز شهرستان ۸۵ كیلومتر است. گرماب از طرف شرق با استان همدان و از جانب غرب با استان كردستان هم مرز است. این منطقه به بخش افشار یا قشلاقات معروف است و ساكنان آن از ایل معروف به شاهسون های افشاری تشكیل یافته‌اند. نام غار كتله خور بر اساس بررسی های انجام گرفته معانی مختلفی مثل تپه خورشید، روستای بدون خورشید و غیره دارد كه مناسبترین معنی بدست آمده یك كاربرد تركی بوده كه كتله به معنی پستی و بلندی و ناهمواری های داخل غار و خور به معنی راحتی و آسانی است. كه به صورت كلی به معنی پستی و بلندیهای راحت و دنج است.
مشخصات غار كتله خور
غار به طول تقریبی ۱۰ كیلومتر در بهار سال ۱۳۳۱ هجری شمسی توسط یك هیئت كوهنوردی و با همكاری مرحوم سید اسدالله جمالی شناسایی و كشف شد.طبق نظریه های علمی و نقشه های زمین شناسی غار كتله خور در دل كوه ساقیزلو در آهكهای الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی بوجود آمده و تقریبا حدود ۳۰ میلیون سال می تواند قدمت داشته باشد.سال پیدایش این غار برای اولین بار توسط انسان معلوم نیست ولی مردمان این منطقه از سال پیدایش در این غار رفت و آمد داشته اند. گفته های افراد مسن منطقه حاكی از آن است كه پدران آنان نیز در این غار رفت و آمد داشته و داستان های مختلفی در این باهر تعریف می كرده اند. دهانه ورودی غار كتله خور به صورت طاق مثلثی شكل به قطر ۷۰ سانتیمتر تنها راه دسترسی به داخل غار بوده و هست.
از عمق ۱۵۰ متری تا عمق ۷۰۰ متری به نسبت زیادی در غار گشایش حاصل شده و شعب متعددی بوجود آمده است. در مكانهایی كه از ریزش مصون مانده استالاگیتها و استالاگمیتها خودنمایی می‌كنند. استالاگیتها و استالاگمیتها با ارتفاع ۳۰ تا ۴۰ متر از كف و سقف غار قرار گرفته‌اند كه با شنیدن صدای موزون قطرات آب، آهنگهای دلپذیر و مناظر بدیعی، چشم و گوش گردشگر را به خود جلب میكند. پس از عبور از این قسمت، منطقه وسیع و مسطحی ظاهر می‌شود كه به شبستان مساجد شبیه است. در این بخش، در ضلع شرقی آن، استخر آبی به ابعاد ۲۰×۳۵ متر قرار گرفته است.
كتله خور را میتوان اعجازی در دل كوه نامید. كوهی استوار كه خورشید هر روز از پس آن بر می آید و بر زمین می تابد. اما در دل این كوه زیبا و آرام دالانی شگفت انگیز وجود دارد كه شما در سفری شگرف به اعماق زمین هدایت میكند و آنچنان مناظری را به شما می نمایاند كه تا كنون هرگز در هیچ نقطه از جهان ندیده اید. سفری چشم و روح نواز در عمق زمین كه با آمیزه ای از سكوت و خنكای داخل غار لحظات دلنشینی را پیشكش مسافران خود می-نماید. در زبان تركی كه گویش محلی مردم منطقه می باشد، كتله به معنای كوه كم ارتفاع و خور به معنای خورشید می باشد به عبارتی كوهی كه خورشید از پشت آن بیرون می آید. كتله‌خور در زمره غارهای خشكی – آبی است كه در جنوب غربی استان زنجان، شهرستان خدابنده واقع است. فاصله این غار تا مركز شهرستان خدابنده۸۰ كیلومتر است و در ۵ كیلومتری شهری به نام گرماب واقع است. تاریخ اكتشاف غار كتله خور به قبل از سال ۱۳۰۰ شمسی بر می گردد، اما ثبت آن طبق مدارك موجود در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به نام جمالی زنجانی صورت گرفته است. این غار شگفت انگیز بعد از غار سون دونگ در ویتنام از لحاظ وسعت دومین غار جهان می باشد اما طبق گفته كارشناسان از لحاظ زیبایی یكه تاز است و به عنوان زیباترین غار جهان شناخته می‌شود. این غار نه تنها از منظر گردشگری بلكه در زمینه مطالعات زمین شناسی و دیرینه شناسی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
كتله خور از نظر قدمت تقریبا هم سن غار علیصدر همدان است اما با دو تفاوت اساسی:
١- كتله خور غاری تقریبا خشك است، اما غار علیصدر آبی است.خشكی غار كتله خور به عنوان یك مزیت برای گردشگران است چرا كه موجب سهولت حركت در زوایای مختلف غار می باشد؛ حال آنكه حركت در آب برای دسترسی به زوایای مختلف غار كاری دشوار است.
٢- خالص بودن آهك های غار كتله خور نسبت به آهكهای غار علیصدر موجب شفافیت بیشتر قندیل ها شده است، این امر موجب عبور نور از قندیل ها شده كه مناظری بسیار زیبا وخیال انگیزی را پدید می آورند. تنوع بالای رنگ قندیل ها در كنار شفافیتشان تصویر بی نظیر در برابر چشمان بیننده به نمایش می گذارند.
تاكنون حدود سی كیلومتر از این غار شناسایی شده و نقشه برداری بیست و دو كیلومتر از این ناحیه انجام شده است، ولی در حال حاضر تنها مسیر هزار و دویست و پنجاه متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران فراهم آمده است. غار كتله‌خور شامل هفت طبقه می باشد كه تا امروز تنها چهار طبقه از آن شناسایی شده است، و طبقه آخر آن برای بازدید عموم مهیا نیست.طبق گفته های راهنمای گردشگری غار، در اكتشافات صورت گرفته در این غار تعدای اسكلت انسان و تكه‌های سفال قدیمی یافت شده كه بر اساس بررسی‌های آزمایشگاهی صورت گرفته قدمت آن ها متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است كه نشان از قدمت دیرینه این منطقه دارد. در طول مسیر غار نوردی تونل های فرعی بسیاری را مشاهده می كنید، سقف غار همانند یك تابلوی برجسته پر از قندیل های آویزان است و در كف غار رسوبات مخروطی فراوانی وجود دارد كه از اتصال این دو پدیده زیبا ستون های فراوانی در مسیر اصلی غار نوردی شكل گرفته است كه بر زیبایی هر چه بیشتر مسیر می افزاید.
ورود به غار كتله خور
به محض ورود به غار با موج هوای خنكی برخورد می كنید كه هوای بیرون و درون غار را كاملا متمایز می كند؛ خنكایی لذت بخش كه در ابتدا به دلتان می نشیند. بعد از توضیحات راهنمای گروه، سفر در درون غار آغاز می شود. ورودی یك دالان ساده وكمی باریك است كه كف آن را خاك و خاكستر پوشانده اما با كمی طی كردن مسیر كم كم قندیل های كوچك و بزرگ شروع به خودنمایی می كنند و نورپردازی داخل غار شما را در كشف این زیبایی ها یاری می دهد. سقف غار مملو از قندیل های مخروطی آویزان است كه آمیزه ای از رنگ های متنوع به خود گرفته اند. این تنوع رنگ ناشی از ناخالصی های موجود درتركیبات قندیل هاست و در مجاورت این قندیل های رنگی آنها كه ناخالصی به همراه نداشته و یا خلوص بیشتری دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف دیده می شوند.
تركیب این بلورهای شفاف در كنار قندیل های خوش آب و رنگ می تواند شما را ساعت ها محو تماشای این مناظر زیبا بنماید. در داخل غار نوای دلنشین قطره‌های آب همانند موسیقی دلنوازی، گوشنوازی می كنند. سقف غار با رسوبات گل كلمی، پیكره سنگی با نام مرد مومیایی، قندیل‌ها به اشكال مختلف شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، لباس عروس، قلع شمع، سگ شكاری، دست شیطان، نخل سوخته، مریم مقدس، دوجادوگر، سفره عقد و عروس و داماد، نشان دهنده این است كه كتله‌خور طویل ترین غار ایران محسوب می شود و بدون شك زیباترین جای غار میدان ستون هاست كه تعداد زیادی استالاكتیت ( قندیل های آویزان) پس از صد ها هزار سال به استالاكمیت ها (قندیل هایی كه بصورت وارونه از كف غار به سمت سقف رشد می كنند) رسیده اند و ستون های زیادی را تشكیل داده اند. علاوه براین هیجان رد شدن از روی پل ها وگذر از مسیرهای خاص و بدیع از دیگر ویژگی های این غارنوردی است.
برای اینكه از غارنوردی نهایت لذت را ببرید، حتما یك كفش پیاده روی مناسب به همراه داشته باشید. طی كردن مسیر پیش بینی شده برای گردشگران مستلزم صرف زمان یك ساعته می باشد اما زیبایی های حیرت انگیز درون غار، غوغای رنگ، نور، سكوت و هوا، شما را بر آن می دارد كه حداقل چند ساعتی را فارغ از هیاهوی دنیای بیرون در این بهشت خفته در دل كوه سپری كنید؛ و در نهایت تالار عروس و داماد كه الحق نام گذاری برازنده ای برای وصف زیبایی این هنر نمایی طبیعت در این ناحیه است.
در حال حاضر این غار در قالب سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی مورد استفاده قرار میگیرد؛ بخش ورزشی تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان حرفه ای قرار میگیرد، كه طول آن در حدود چهار كیلومتر است كه البته هنوز انتهای آن كشف نشده است. بخش تفریحی غار كه به همراه راهنمای گردشگر جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار میگیرد، حدود دو كیلومتر مسیر مستقیم پیاده روی است كه گفته می‌شود این مسیر تنها یك سوم كل طول غار است. بخش فرهنگی نیز در بخش جنوبی غار قرار دارد، قسمت اصلی بخش فرهنگی دالانی است طبیعی با كمترین میزان دخل و تصرف، كه جهت برگزاری مراسمات مورد استفاده قرار میگیرد، تنها تغییر ایجاد شده در این دالان راه خروجی مصنوعی كنده شده است كه البته نمادین است و مورد استفاده قرار نمی گیرد.
آیین محلی عروس گردانی در كتله خور
كتله خور، مأمن رازها و افسانه های مردم محلی است: افسانه هایی كه نسل به نسل و سینه به سینه به فرزندان منتقل شده است. از جمله این افسانه ها وجود یك دریای پهناور در انتهای غار است كه از سوراخی كوچك قابل رؤیت است. اغلب این داستان ها برگرفته از تخیل مردم محلی به دلیل عدم دسترسی به درون غار بوده است كه البته امروزه از آنها به عنوان افسانه یاد می شود. اما یكی از آداب و رسوم جذاب و دیدنی به جا مانده از پیشینیان كه هنوز هم در بین مردم محلی جایگاه خود را حفظ كرده است، برگزاری مراسم عروس گردانی در داخل غار است.
در این مراسم پس از اتمام مراسم عروسی، قبل از اینكه عروس و داماد به خانه خود بروند، به همراه خانواده های خود به غار رفته و پس از گشت و گذار در دالان های غار به تالار عروس در غار رفته و در آنجا به جشن و پایكوبی می پردازند. این كار در نظر مردم محلی، سبب یمن و بركت در زندگی تازه عروس و داماد می باشد. اگر خوش شانس باشید، ممكن است شما نیز مهمان مراسم یكی از این زوج های خوشبخت باشید تا از نزدیك با آداب و رسوم مردم منطقه نیز آشنا شوید.
اقامت در مجموعه كتله خور
مجموعه تفریحی غار كتله خور دارای ۱۲ سوئیت تك خوابه و دو خوابه می باشد كه با داشتن امكاناتی نظیر حمام، سرویس بهداشتی فرنگی و ایرانی، وسایل پخت و پز، شومینه و … محیط مناسبی را جهت اسكان شبانه گردشگران فراهم كرده است. چشم انداز مناسب این سوئیت ها، مجاورت در كنار غار، دسترسی به كوه جهت كوهنوردی و استفاده از محیط سد غار كتله خور از سایر مزایای این سوئیت ها می باشد.
نحوه دسترسی
در صورت شروع سفر از مركز استان زنجان و با پیمودن مسیر ١٦٥ كیلومتری زنجان – سلطانیه – خدابنده – گرماب، علاوه بر بازدید از غار كتله خور، می توانید از دیگر جاذبه های گردشگری مسیر نیز دیدن بفرمایید. البته غار كتله خور از مسیر زیبای زنجان – بیجار – گرماب نیز قابل دسترسی است. اما اگر قصد آغاز سفر از تهران را دارید، كوتاهترین راه دسترسی، اتوبان قزوین- زنجان می باشد كه با رسیدن به خروجی شهرستان ابهر وارد شهرستان شده، سپس به سمت خدابنده ادامه مسیر داده تا به شهرگرماب برسید. مسافت این مسیر ٣٨٥ كیلومتر می باشد.
