قلعه شاهاندشت ( ملك بهمن) – لاریجان
قلعه ملك بهمن كه با نام‌های ملك قلاع، ملكه خلا، ملكه قلاع و قلعه شاهدنشت نیز شناخته می‌شود، در بالای آبشار شاهاندشت در استان مازندران واقع شده است. این قلعه از عظیم‌ترین قلاع كوهستانی البرز ایران به‌شمار می‌رود كه از سنگ و ساروج ساخته شده است. بنای قلعه روی صخره‌ای با ارتفاع ۲۲۰ متر از سطح اراضی شاهاندشت قرار دارد و با بنایی طبقه طبقه، شامل اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف ساختمانی می‌شود. این قلعه متعلق به حكام پادوسبانیان بوده است كه بر رویان، نور، كجور و رستمدار حكومت داشته‌اند. قلعه ملك بهمن به دستور شاه عباس صفوی و در سال ۱۰۰۵ فتح شد. این اثر تاریخی از جمله جاذبه های گردشگری لاریجان است كه در ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۷۷۸ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قلعه شاهاندشت به “ملكه قلاع”، “ملكه خلاء” و “ملك بهمن” مشهور است این قلعه از قلعه‌های عظیم البرز و ایران است كه در ۹۶ كیلومتری جاده هراز، روستای وانا، بخش لاریجان شهرستان آمل و مشرف به قریه شاهاندشت و در ۶۵ كیلومتری جنوب آمل قرار دارد. قدمت آن را بیش از ۳۰۰۰ سال تخمین می‌زنند كه با آزمایش های كربن ۱۴ دقیقتر می‌توان بیان كرد از دلایل دیگر عمر دراز این قلعه آتشكده‌ای در بیرون قلعه است كه تقریباً در ۲۰۰۰ متری آن قرار دارد كه از نظر سبك معماری همانند معماری دژ ملك بهمن می‌باشد. بنای قلعه بر روی صخره‌ای حدود ۲۲۰ متر بالاتر از سطح اراضی شاهاندشت از لاشه سنگ‌های بزرگ و كوچك و ملات گچ و ساروج ساخته شده كه به صورت طبقه طبقه و شامل اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف ساختمانی است. این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۷۸ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قلعه متعلق به حكام پادوسبانیان است كه به رویان، نور، كجور و رستمدار حكومت داشت‌اند. این قلعه به دستور شاه عباس صفوی در ۱۰۰۵ فتح شد.
از نكات جالب دیگر رو و بالای قلعه برج هائی وجود دارد كه احتمالاً برای دیدبانی بوده است، پله‌هایی ما را به روی این برج ها می‌برد. اگر از پهلو به این پله ها نگاه كنیم روی آنها را حجم زیادی خاك پوشانده است و نكته مهمی كه به نظر می رسد، این است كه ارتفاع هر كدام این پله ها بیش از ۵۰ سانتیمتر می‌باشد و این را می‌رساند كه مردانی بلند قامت به اینجا رفت وآمد داشته‌اند، مردانی كه برای زمان های بسیار دور، شاید قبل از ورود آریایی ها به ایران، بوده اند.
دیگر جاذبه های منطقه :
غار الیاس تنگه و غار كبوتر كلی و دشت شونا و تخته سنگی و خانه‌های تاریخی و گلی و همچنین امامزاده الیاس و چشمه خوزك و تكیه شاهاندشت از مهمترین جاذبه‌های دیدنی و گردشگری این روستا می‌باشد. در طی سال‌های قبل هم كتیبه‌های سنگی بسیاری با خط كوفی در این روستا پدیدار شد. این روستا گوشه‌ای از قدمت چندین هزار ساله آماردها و آمل است. در فاصله تقریباً دو كیلومتری از قلعه در درون دره بالای قلعه، با دو ساعت پیاده‌روی و كوهپیمایی به امامزاده الیاس میرسی كه در دشتی كنار رودخانه آرمیده است، كه همچون بسیاری از امامزاده‌های این منطقه، به مدد اهالی میهمان‌نواز محل، همه امكانات لازم برای پذیرایی شامل پتو و ظرف و نفت و هیزم و… مهیاست. مكان تاریخی دیگر سه طاق است این سه طاقچه در دیواره خاكی سنگی و در ارتفاعی بسیار بالاتر نسبت به قلعه و آتشگاه بیرون آن نمایان است . برای رفتن به سه طاق ابتدا باید به ده وانا و سپس به آخا رفت و از آنجا با راهنمایی مردم محلی به سمت مقصد حركت كرد .
(از آخا تا سه طاق تقریباً ۵ ساعت راه می باشد) (از قلعه ملك بهمن تا سه طاق تقریباً ۸ ساعت راه است) هر كدام از این طاقچه‌ها ۷ متر ارتفاع و ۵ متر عرض و ۱ تا ۲ متر عمق دارند. وقتی در این ارتفاع و در داخل این طاق ها می‌ایستیم ، قلعه و آتشگاه آن در كف دستمان قرار دارد . حقیقت این است كه این سه طاق به دست انسان ساخته شده است.
از دیگر جاذبه های این منطقه مرتعی زیباست به نام فلالس (پلالس)، مرتعی زیبا در ارتفاع ۲۷۰۰ تا ۲۹۰۰ متری محصور در میان رشته كوه های البرز، در ضلع شمال شرق منطقه امیری لاریجان است. از شمال آرمیده در سایه دیواره عظیم بُرز و از غرب زیر نگاه تماشایی دماوند. دو دیواره ۸۵ و ۱۰۰ متری، آبشار ۵۰ متری برز را چون نگینی در بر گرفته اند كه با وجود كم آبی این روزها، همچنان چشم نواز و روح افزاست. ارتفاع رشته كوه صخره ای برز از ۳۰۰۰ متر در كنار آبشار تا ۳۷۷۰متر در غرب می رسد. به یمن وجود چشمه های فراوان، همچون چشمه سفید (اسپه چشمه)، فلالس (پلالس) پوشیده از انواع گیاهان دارویی و گل های معطر و زیستگاه به اصطلاح حفاظت شده حیواناتی چون بز كوهی و قوچ و خرس است. برای رسیدن به پلالس از روستای ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متری آخا دو مسیر وجود دارد.
۱- بن راه ـ حدود ۲ ساعت ـ گرم نون، گرون، درج دچی، سه پرش، بامشی بند
۲- سرراه ـ حدود ۴ ساعت ـ سرخِ لَت، اوكَرون، خركشون دره، ولیك چشمه
صعود و فرود به این منطقه از هیچكدام از این دو مسیر بدون راه نما ممكن نیست. اگر هوا دگرگون و مه آلود شوند حتی خود محلی ها هم در پیدا كردن مسیر دچار مشكل می شوند. علاوه بر آن بن راه از میان صخره ها و پرتگاه ها شما را به فلالس می برد و كسانی كه با ارتفاع مشكل دارند بهتر است از مسیر مالرو استفاده كنند.
پیشنهاد ویژه
برای رسیدن به قلعه و آبشار شاهاندشت دو مسیر وجود دارد :
مسیر اول : نرسیده به شنگلده (از سمت تهران)، جاده روستای شاهاندشت، پارك ماشین در كنار رودخانه هراز، حدود ۴۵ دقیقه پیاده‌روی
مسیر دوم : گذر از پل روستای وانا، جاده روستای شاهاندشت، پاركینگ شاهاندشت و حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی، كه مسیر دوم مناسب‌تر و پرترددتر است.
از نظر مهندسی، طراحی بسیار جالبی دارد و هیچ راه ورودی از اطراف قلعه وجود نداشته و تنها راه ورود آن زیر زمینی بوده كه امروزه مسدود است و كوهنوردان با امكانات و رعایت موراد ایمنی می‌توانند از دیواره جنوبی قلعه به داخل صعود كنند.
این قلعه در بالای آبشاری قرار دارد كه به آبشار شاهاندشت معروف است.
