پناهگاه حیات وحش زریاب

پناهگاه حیات وحش زریاب واقع در دهبكری از توابع شهرستان بم در استان كرمان است كه یكی از زیستگاه های خرس سیاه بلوچی است. در سال ۱۳۸۷ تصاویری از وجود خرس سیاه در منطقه دهبكری منتشر شد و امیدها را در این منطقه نسبت به احیا كردن نسل این گونه منحصر به فرد را زنده كرد . این در حالی بود كه قبلا تصور كارشناسان حاكی از انقراض این گونه خاص در این منطقه بود و با توجه به اینكه مستنداتی دال بر وجود این حیوان در منطقه وجود نداشت نظریه انقراض آنها قوت گرفت . اما با توجه به عكسها و فیلمهایی كه از این منطقه گرفته شد سبب شد نام این خرسها از رده منقرض شده به در حال انقراض ارتقا یابد . طی بررسی های بعدی آمار اینگونه منحصر به فرد بین ۱۶ تا ۲۰ قلاده اعلام شد. این منطقه در سال ۱۳۸۹ به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت. به دلیل این كه خرس ها در منطقه ای به نام زریاب از توابع دهستان دهبكری شهرستان بم یافت شده بودند نام پناهگاه را زریاب نامیدند .

تاریخچه حفاظت
منطقه مذكور در فهرست مناطق تحت مدیریت استان كرمان نبوده است و لی با توجه به ارزش های منحصر به فرد زیستگاهی و وجود جانوران شاخص همچون خرس سیاه آسیایی توسط گشت های سیار شهرستان جیرفت، بم گشت و واحد نظارت و بازرسی اداره كل كنترل می گردد.

موقعیت جغرافیایی( عوارض و منابع فیزیكی، آدرس موقعیت جغرافیایی نسبت به شهر – روستا):
این منطقه از N2856 تا N2915 عرض شمالی و E5749 تا E5754 طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار گرفته است. این منطقه در ۱۴۵ و ۱۵۰ كیلومتری (جیرفت و بم) جنوب شرق مركز استان و در ۳۵ كیلومتری شمال شهرستان جیرفت و همچنین ۵۰ كیلومتری غرب شهرستان بم واقع شده است.

وسعت منطقه:۱۱۷۳۲۴ هكتار

دامنه تغییرات ارتفاع از سطح دریا
حداكثر ارتفاع ۲۴۰۰ متر در حوالی بن شصت و حداقل ارتفاع۱۸۸۰متر در دره رزك می باشد.

نوع اقلیم
زریاب به واسطه قرار گیری در محدوده گویر لوت تا مناطق كوهستانی جبال بارز دارای اقلیم بسیار متفاوت می باشد. در نواحی دشتی و تپه ماهوری ناحیه شمالی دارای اقلیم گرم و خشك و بخش جنوبی به نواحی كوهستانی
بخش مركزی و جنوبی دارای اقلیم سرد و خشك می باشد.

تشریح وضعیت طبیعی( شرح اجمالی سیمای منطقه):
در بخش شمال و شمال غرب بواسطه تحت تاثیر قرار گرفتن از شرایط اقلیمی منطقه كویر لوت دارای پوشش گیاهی ضعیف و عمدتاً از نوع علوفه ای می باشد. در این بخش شاهد حضور نواحی دشتی محدود شده در دره ها، تپه ماهورها وكوه های كم ارتفاع بوده و بالعكس در بخش مركزی و جنوبی شرایط توپوگرافی و وجود منابع آبی فراوان بخصوص رودخانه های دائمی اقلیمی بسیار متفاوت و در نتیچه پوشش گیاهی منحصر به فرد را به وجود آورده است. همچنین وجود دره‌های عمیق وكوههای بلند و دور از دسترس و غارها و سوراخهای زیر زمینی بزرگ كه از ریختن سنگها درست شده زیستگاه بسیار خوبی برای حیات وحش و بخصوص خرس سیاه ایجاد نموده است. در خصوص زمین شناسی منطقه قابل ذكر است كه ۸۰ درصد رسوبات آن ترشیری تا نئوژن می باشند كه شامل ریوسیت، ریوداسیت، جریانات لاوا، گرانیت، گرانودیوریت، پیروكلاستیك، بازالت و آندزیت می باشد. ۲۰ درصد باقیمانده رسوبات مربوط به اواسط ائوسن است كه شامل سنگ نمولیتی، سنگ آهك، رسوبات پیروكلاستیك، آندزیت، آندزیت بازالتی و نهشته های مسی می باشد. عمده شیب منطقه ۱۴ تا ۳۸ درصد بوده و در بخش های محدودی بیش از ۳۸ درصد می باشد. همچنین در بخش كوچكی از شمال و جنوب منطقه شیب بین ۰ تا ۱۴ درصد رویت گردید. جهت منطقه عمدتاً جنوب غرب تا جنوب شرق بوده و در بخش های فوقانی شمال شرق تا شمال غرب است.

منابع بیولوژیكی( پوشش گیاهی – حیات وحش):
الف) تیپ گیاهی:
در بخش های جنگلی تیپ های گیاهی مانند ارس(Juniperus excelsa )، بنه(Pistacia atlantica)، بنه- بادامAmygdalus lycioide-Pistacia atlantica))، بنه- كیكم( Acer monspessulanum – Pistacia atlantica ) و جوامع مخلوط این تیپ ها وجود دارد. در بخش های شمالی در محدوده دشت ها و تپه ماهورها تیپ گیاهی عمدتاً درمنه- گون (Artemisia aucheri – Astragalus glaucacanthes) ثبت شده است.

ب) درصد پوشش گیاهی:
۵۵ درصد اراضی با تراكم تاج پوشش گیاهی یكساله و چند ساله بین ۲۵ تا ۵۰ درصد، ۳۰ درصد از منطقه دارای اراضی جنگلی با تراكم تاج پوشش بین ۵ تا ۲۵ درصد و ۱۵ درصد از منطقه دارای اراضی جنگلی با تراكم تاج پوشش بین ۲۵ تا ۵۰ درصد می باشد.
گونه های گیاهی منطقه:
كیكم (Acer monspessulanum) بادام كوهی، بادامك، گون‌ها، زرشك (Berberis integerrima)، داغداغان یا تاغوك (Celtis caucasica)، زالزالك (Cretegus pontica)، انجیر كوهی، گردو (Juglans regia)، توت سفید (Merus alba)، خرما، كسور، تمشك (Rubus caesius) و انگور وحشی (Vitis sivestris) ، از جمله بارزترین عناصر فلوری این منطقه‌اند( سایر اطلاعات در جدول شماره ۱ ارائه شده است).
گونه های جانوری منطقه:
یكی از مهمترین گونه های جانوری منطقه خرس سیاه آسیایی( Ursus thibetanus gedrosianus) كه درآستانه انقراض ‍Critically Endangered نیز قرار داشته و بر اساس روش برآورد تطبیقی خوشه ای تعداد این گونه با در نظر گرفتن حدود اطمینان ۹۵ درصد بین ۱۷ تا ۳۱ قلاده تخمین زده می شود. در خصوص سایر پستانداران می توان به كل و بز با ۳۵ راس، قوچ و میش با ۶۰ راس اشاره نمود( سایر اطلاعات در جدول شماره۲ ارائه شده است).

تعداد و نوع منابع آبی
منطقه دارای رودخانه هایی همچون گدری، رودخانه سقدر، جگاه، گدار زرد، دره تنگ دان، گوربیژن، سرتلگو، سجد بوده و فهرست چشمه های منطقه نیز در جدول شماره ۳ ارائه شده است.

وجود آثار و ابنیه تاریخی- مذهبی-فرهنگی
عدم وجود موارد فوق الذكر در منطقه پیشنهادی

وجود آثار و پدیده های طبیعی( آبشار-غار و …)
الف) چشم اندازهای منحصر به فرد:
ارتفاعات گور، آزاد كوه، باغ گلی، زریاب، تیتون، انارون، دیمند، چرخاب، لشكور، كرپا، پای توم، ماری بوجیل و لری، غار سنگ تركیده، دره زرد، رودخانه های جاری و دائمی و رویشگاه درختانی مانند بنه، بادام، كهكم، تنگس، ارچن، انگور وحشی، انجیر وحشی، انار وحشی و زالزالك از جمله چشم اندازهای منطقه محسوب می شود.

وضعیت جوامع محلی
الف) جمعیت مناطق مسكونی داخل:
در تعیین حدود منطقه سعی گردید حداقل آبادی ها در داخل محدوده پیشنهادی قرار گیرد.
ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
دامداری و باغداری
ج) میزان درآمد سالیانه افراد محلی:
حدوداً هشتاد میلیون ریال
د) وضعیت وابستگی جوامع محلی به منابع موجود در منطقه:
به واسطه دامداری( در حدود ۲۰۰۰ راس)، افراد محلی وابستگی فراوانی به عرصه های جنگلی منطقه دارند. مضافاً استفاده غیر اصولی از عرصه نامبرده شده منجر به گاهش شدید بقاء و احیاء جنگلهای بسیار قدیمی منطقه پیشنهادی زریاب شده است. همچنین باغات پراكنده در منطقه وجود دارد.
ه) وضعیت آگاهی جوامع محلی از مسایل زیست محیطی:
با توجه به حساسیت های به وجود آمده در خصوص حملات خرس سیاه و اجرای برنامه های گشت و كنترل و همچنین مطالعات علمی مردم از دانش زیست محیط بخصوص در زمینه حیات وحش برخوردار می باشند. عمده اهالی منطقه از ارتقاء سطح حفاظتی منطقه زریاب به واسطه تاثیر گذاری در زندگی شان حمایت می نمایند.

عوامل آسیب پذیری منطقه
از بین رفتن زیستگاههای جنگلی خرس سیاه ناشی از خشكسالی، گسترش اراضی كشاورزی به ویژه باغات و قطع درختان برای استفاده به عنوان سوخت و یا مصارف دیگر، چرای دام ها و فشار آنها بر زیستگاههای خرس به واسطه حضور دامداران، درختان منطقه فرصت احیاء مجدد خود را نداشته و عمده جنگل منطقه رو به پیری در حركت می باشند. توسعه جاده‌ها، وجود تفنگ های غیر مجاز در دست افراد محلی كه بی شك با حفاظت از منطقه می توان گام موثری در احیاء زیستگاه و به تبع آن پوشش گیاهی و جانوری و حفظ اجتماعات سنتی برای نسل های آتی برداشت.

كمبودها و نیازها
الف) تعداد آبشخور مورد نیاز:
با توجه به غنای منابع آبی منطقه حوزه جنوبی و مركزی نیاز به ساخت آبشخوردر این حوزه نمی باشد در بخش های شمالی نیاز به مرمت چشمه های موجود می باشد.
ب) تعداد پاسگاههای مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
شاخ چنار در مختصات ۳۲۰۸۱۷۷-۵۷۰۰۶۰ R 40
تیتان در مختصات ۳۲۱۴۵۳۱-۵۸۲۷۵۱ R 40
زارین در مختصات ۳۱۹۶۶۵۲-۵۷۷۲۴۸ R 40
گورسفلی در مختصات ۳۲۲۶۶۸-۵۶۹۳۷۰ R 40
ج) تعداد وسایل نقلیه مورد نیاز:
ماشین كمك دار دو دستگاه
موتورسیكلت چهار دستگاه
د) تعداد نیروی جرایی مورد نیاز:
۱۲ نفر
ه) سایر نیازها:
بیسیم، اسلحه و سایر تجهیزات رفاهی به تعداد پاسگاههای پیشنهادی

سایر قابلیت های منطقه
قرارگیری در حدفاصل شهرستانهای بم و جیرفت كه دارای قدمت تاریخی فراوان بوده، بی شك در جلب گردشگران منطقه بسیار حائز اهمیت می باشد. جذب پژوهشگران علوم محیطی در ارتباط با فون و فلور منطقه، وجود جاده آسفالته و سهولت دسترسی به منطقه.

حد و حدود پیشنهادی
شمالاً در امتداد جاده خاكی گوربالا به سروستان با عبوراز آبادی باغ سید كهینزی، در میان دره بیدو به گوربالا
شرقاً در امتداد جاده خاكی دره رزك به طرف باغ گل، آبادی رزكف دره بادامی به آبادی بادامی و سپس منیژه باغ، دوكل طی جاده خاكی به گردو سر سفلی، دو جنگلی، كل آباد و زیارتگاه امیرالمومنین، تیتان، دره خومبروتك، پاكدار تا جاده آسفالته دهبكری – محمد آباد مسكون
جنوباً از آسفالت مجاور روستای درودگوئیه و علی آباد سربند در امتداد رودخانه سقدر تا روستای ساویدان و سپس در امتداد رودخانه سقدر به آبادی جگاه و رودخانه فصلی جگاه با جهت شمالی- جنوبی مرز جنوب غرب منطقه را تشكیل می دهد.
غرباً از رودخانه فصلی جگاه به سمت مزرعه شاخ چنار، در امتداد جاده خاكی به مزرعه بن شصت، مزرعه تركو در امتداد رودخانه فصلی قصابرون به سركور و در امتداد جاده خاكی به سمت رودخانه سقدر و از رودخانه سقدر به طرف روستای دیوند و در امتداد رودخانه گوری از آبادی های كل مهرو، دره چنار به گور علیا ختم می گردد.