ساخت اهرام مصر
بیشتر فراعنۀ سلسله های سوم و چهارم مصر در كنار لشكركشی های پركشتار و رعب انگیزشان، به عمران و آبادانی مصر نیز پرداخته اند.هنر معماری پررمز و راز مصریان مربوط و متعلق به همین دوره است. در زمرۀ كارهای مهم ساختمانی فراعنۀ این دو سلسله ساختن اهرام مصر است.با مطالعات گسترده ای كه بعدها روی بناهای شگفت انگیز اهرام مصر صورت گرفت، یونانیان این اهرام مصر را در فهرست عجایب هفتگانۀ جهان قرار داده اند.اهرام مصر مقابر عظیم و قول آسای پادشاهان (فراعنه) است كه از تخته سنگ های عظیم ساخته شده است.
بزرگترین هرم از این مجموعه اهرام سه گانه در نزدیكی روستای غزه در ناحیۀ ممفیس ساخته شد. این هرم متعلق و به نام هرم خئوپس معروف شده است. هرم خئوپس دارای ۲۳۰ متر عرض و ۵/۱۴۶ متر ارتفاع است و از دو میلیون قطعه عظیم ساخته شده كه وزن هر قطعه سنگ ۲۵۰۰ كیلوگرم (۵/۲تن) است. در اندرون این هرم راهروها و اطاق های بی شمار و تأسیسات جالب دیگری نیز وجود دارد.این مجموعه مكانی جهت دعا ونیایش به خدایان بوده است.هرمی كه جسد مومیایی شدۀ فرعون در آن قرار داده شده بود،ویژۀ این امر یعنی نیایش به خدایان بود.قبطیان عقیده داشته اند كه این نیایش به معنای رستاخیز فرعون و رسیدن وی به مرتبه اعلا یعنی به مقر لاهوتی خدایان بوده است.
در جوار همین هرم معابد متعددی ساخته شده بود كه كاهنان مصری در آن جا به اجرای مراسم جادویی و ایراد اوراد و افسون اقدام می نمودند.در اطراف هرم با رعایت فواصل پیرامونی مقابر بزرگان و صاحب منصبان مصری ساخته شده است.عرب ها امروز به این ناحیه «مصطبه» می گویند. در دورۀ زمام داری فراعنه سلسله های اول و دوم، مساحت و به اصطلاح وسعت مقابر بزرگان به اندازۀ وسعت مقابر فراعنۀ این سلسله ها بود و حتی مقبرۀ هماكی از قبر فرعون نیز بزرگتر بود، ولی مصطبه های امپراطوری عهد باستان مصر كه با بناهای سنگی برپا داشته شده بود، در برابر اهرام عظیم بسیار ناچیز جلوه گر بود. این تفاوت و تمایز قابل توجه نشان می دهد كه قدرت روزافزون فراعنه تا چه حد اندازه بوده است.
اگر بخواهیم نكاتی دربارۀ چگونگی ساخته و پرداخته شدن اهرام مصر به میان آوردیم،باید بگوئیم كه برای بنای اهرام مصر گروه هایی از كارگران را گرد می آورند و متناسب با توان و تخصص شان آنان را دسته بندی كرده و به كار ساختن بنای شگفت آور اهرام مصر می گماشته اند. طرح عظیمی كه طراحان و معماران ویژه و صاحبنظر دربار فرعون فراهم كرده و تدارك دیده بودند، مورد به مورد در كمال دقت به اجرا گذاشته می شده است. این كارگران مادامی كه برای ساختن اهرام مصر كار می كرده اند، خوراك و پوشاك خود را از انبارهای آذوقۀ فرعون دریافت می كرده اند. نشانه های رمزگونه ای كه بر روی اهرام مصر به جای مانده و با حدس و گمان گشوده شده است،به باستان شناسان و كارشناسان تاریخ مصر و تاریخ هنر معماری جهان باستان، امكان می دهد كه شمار گروه های كارگری با تفكیك تخصص و توانایی شان مشخص گردد و بتوان تعداد نیروی كار روزانه را در هرموردی تعیین نمود.
دریافت این باستان شناسان بدین گونه است كه برای ساختن هرم خئوپس، چهارگروه كارگر به كار اشتغال داشته اند.این گروه ها متشكل از سنگ تراشان و طراحان روی سنگ بود كه زیرنظر یك معمار شاهی كه مورد تأیید فرعون بود همراه با چند سركارگر كار می كردند.در زیرمجموعۀ معماران شاهی بنّاهای كارورزیده و متخصص مشغول به كار بودند. مسئولیت كلی كار برعهدۀ معمار شاهی بود كه بی وقفه بركار ساختمان به طور كامل نظارت داشت. بنّاها كه شمارشان برحسب نیاز متغیر بوده است،شمار زیادی از كارگران را به عنوان دستی
ار در اختیار داشته اند.شماری از همین كارگران متخصص و گروهی نیز غیرمتخصص گزارش شده اند.گروه دوم كسانی بوده اند كه پیشتر احتمالاً مشاغل دیگری داشته و هم اكنون به این كار گماشته شده اند.انبوهی از اسیران جنگی و بردگان نیز به كارهای مختلف وجانبی در امر حمل ونقل و جابجایی ابزار، ادوات و مصالح ساختمانی در ساخت اهرام مصر مشغول شده بودند.
عده ای از این كارگران غیر متخصص احتمالاً قبلاً به كشت و زرع می پرداخته اند و از كارشان منتزع و به غزه برای ساختن اهرام مصر اعزام شده بودند.از این گروه تعدادی به تراشیدن سنگ مشغول بوده و سنگ های تراشیده را تا محل كار برپشت خود حمل می كرده اند. كارگران به طور دسته جمعی این سنگ ها را به كمك ابزار و ادوات چوبی و طناب های محكم كه از جنس آنها بی خبریم به ارتفاعات بالا منتقل می كرده اند.به این ترتیب كارهای مقدماتی این بنای عظیم انجام می گرفت، بنای اهرام مصر به كوشش و تلاش زیاد نیاز داشت.
یونانیان طی گزارش های خود به مواردی اشاره كرده اند كه حكایت از نارضایتی عمومی مردم مصر دربارۀ ساختن اهرام مصر به میان آورده است.دیودور سیسیلی[۱] آورده است كه شورشیان در فرصتی مناسب از فرط ناخورسندی و عصبانیت شان اجساد مومیایی فراعنه را از مقابر باشكوهشان بیرون می انداخته اند.مواردی نیز گزارش شده است كه به موازات همین عكس العمل ها در پایان كار سلسلۀ چهارم مصر در منابع تاریخی یونانیان و رومیان به چشم می خورد سرانجام فراعنۀ سلسلۀ پنجم مصر كارساختن اهرام بزرگ مصر را متوقف گذاشتند و به سخن دیگر برای خود از ساختن اهرام خودداری كردند، زیرا مقابری كه فراعنۀ سلسله های بعدی برای خود از جمله در ساكارا ساخته اند، از مقابر غزه به مراتب ساده تر و محقرتر بوده است.
مورخان، دین شناسان و كارشناسان تاریخ و هنر مصر باستان نیز دربارۀ اهرام مصر دیدگاه هایی ابراز كرده اند كه اشاره به آن در این مبحث بی مناسبت به نظر نمی رسد.اهرام مصر[۱] از نظر تاریخ هنر و در چهارچوب تاریخ مصر باستان،همان مصطبه هایی است كه مصریان باستان به عنوان مقابر فراعنه و بزرگان می ساخته اند و هم اكنون آن را به صورت پلكانی درآورده اند. اهرام مصر بناهای عظیمی هستند كه تنها مقابر را به گونه ای خاص و شگفت انگیز در خود جای داده اند. اروپائیان ، سده های ششم تا چهارم ق.م. را زمان ساختن اهرام مصر دانسته اند[۲].
اجساد فراعنه در مقابر اهرام مصر باید قابل دسترسی نباشندو اطاق های ویژۀ این امر نفوذناپذیر است. فراعنه ای كه بانیان این بناهای عظیم به شمار آمده اند، در نظر داشته اند كه اجساد آنان جاودانه بماند و در هیچ شرایطی كسی به آنها دسترسی پیدا نكند. افزون بر این جهت اجرای مراسم آئینی و ارائۀ خوراكی و آشامیدنی آنگونه كه در میان شرقیان و به ویژه مصریان برای مردگان معمول و متداول بوده است، به دستور فراعنه معابدی را تحت عنوان «معابد مردگان»[۳] در جوار اهرام مصر ساخته اند،تا این گونه مراسم به آسانی برگزار شود.بزرگی بی نظیر اهرام مصر نشان می دهد كه سرمایه گذاری بی سابقه ای از مصالح ساختمانی و به كارگیری نیروی انسانی و سایر نیازمندی ها اعم از ابزار و آلات و ادوات و تكنیك تا به امروز ناشناخته در پرداختن آن به كار گرفته شده است.
هیچ بنایی تاكنون نتوانسته است،عظمتی همانند این اهرام را به جهانیان نشان دهد.در زمان های بسیار قدیم در امریكای مركزی نیز تمدن هایی بوده و معابد ی را ساخته اند، ولی هرگز این ابهت را نداشته اند.معابد وبناهای سنگین و بزرگ امریكای مركز نه چنین كاربردی داشته اند كه فراعنۀ مصر در نظر گرفته اند و نه این گونه موجب شگفتی جهانیان در طول تاریخ شده اند و نه از نظر شكل این گونه شكیل و پرجاذبه بوده اند.قالب هندسی اهرام مصر بی مانند، شگفت انگیز و واقعاً قابل مطالعه و بررسی است. نتایجی كه در مطالعات پیرامون اهرام مصر به دست آمده است، هنوز نمی تواند اسرار آن را برای مردم جهان آشكار سازد.به سخن دیگرصاحبنظران از همان آغاز دریافته بودند كه اهرام مصر یكی از عجایب تاریخ هنر معماری بوده، هست و خواهد ماند
آنگونه كه زمین شناسان و اقلیم شناسان اظهارنظر كرده اند، اهرام مصر از همان آغاز با طراحی و محاسبات دقیق علمی كه در ان دانش ریاضی مانند هندسه و دیگر علوم خویشاوند و دقیق نقش داشته اند، طراحی و ساخته شده است.اهرام مصر در برابر زلزله های بسیار قوی و شدید كه تاكنون صدها بار در مصر روی داده است، كاملاً مقاوم مانده، در حالی كه زلزله هایی با شدت و قدرت متوسط بسیاراز بناهای مصر را تخریب كرده اند. این امر می رساند كه مصریان تا چه اندازه درعرصۀ دانش های گوناگون پیشرفته بوده و در قلمرو معماری از جمله در ساختن و پرداختن چنین عظمتی آن را به كار برده اند.
نكتۀ دیگری كه در مورد اهرام مصر مورخان را به اعجاب واداشته است، به كار بردن مصالح ساختمانی مقاوم و به سخن دیگر فناناپذیر است،كه به نظر كارشناسان همۀ آنها مصری نبوده و بخش عظیمی از این مصالح را فراعنۀ مصر از سرزمین های دیگر به آنجا آورده اند.دریك جمله می توان این واقعیت را یك بار دیگر تكرار كرد كه یونانیان به حق در روزگاران باستان اهرام مصر را در شمار شگفتی های هفتگانۀ جهان به حساب آورده اند.