خانه امام رضا (ع) در تركمنستان

 بقایای خانه امام رضا(ع)

مرو در دوره خلفای اموی به دلیل اسلام ستیزی و سیاست‌های نژاد پرستانه به پایگاهی علیه امویان تبدیل شد و قیام بنی عباس از مرو آغاز شد تا اینكه با روی كار آمدن مأمون مركز خلافت عباسی به مرو منتقل شد.
از زمان ورود حضرت رضا علیه السلام یعنی در سال 201 ق تا زمان شهادت ایشان در سال 203 ق، حوادث گوناگونی در پیرامون امام روی داد كه مناظره‌ها، گفت‌وگوهای امام و مامون، و همچنین ماجرای ولایتعهدی در طی این مدت بر اهمیت منطقه مرو در زمان حاضر به لحاظ جایگاهی كه حضرت رضا علیه السلام در 2 سال آخر عمر پربركتشان داشته‌اند، دارا است.

اما متأسفانه به علت كوتاهی‌هایی كه مسئولین فرهنگی كشور تركمنستان در نگهداری شایسته از آثار بجامانده از آن دوران سرنوشت ساز و تاریخی داشته است، اكنون دیواره‌هایی خرابه از آن ایام تنها به یادگار مانده و دیگر نشانی از عظمت كاخ مامون و خانه ساده و محقر حضرت رضا چیز دیگری باقی نمانده است.

  بقایای خانه امام رضا(ع)

این درحالی است كه طی چند سال اخیر و به علت پیگیری‌های مستمر رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در احیا قدمگاه مبارك حضرت رضا در مرو قدیم و ثبت این منطقه تاریخی در آثار یونسكو این منطقه رونق خاصی به لحاظ وجود حضور زائرین و مردم محلی به خود گرفته است.

لازم به یادآوری است كه این منطقه تاریخی با این وجود همواره مورد توجه سیل عظیمی از مردم منطقه خصوصاً ساكنین نواحی همجوار بوده به‌طوری كه مردم محل با آداب و رسوم خاص خود و با ارادتی كه همواره نسبت به اهل بیت دارند، از نقاط دور و نزدیك كشور تركمنستان به زیارت و بازدید از محل زندگی حضرت رضا و دیگر اماكن تاریخی بجامانده از آن دوران تاریخی آمده و زیارت این منطقه را همسنگ زیارت آرامگاه حضرت رضا در مشهد می‌دانند و بر آن نام قدمگاه نهاده‌اند.
مرو قدیم كجاست؟
مجموعه تاریخی فرهنگی مرو قدیم با وسعتی بیش از 2 هزار هكتار در حومه شهر «بایرام‏علی» در 20 كیلومتری شهر كنونی مرو جدید و حدود 450 كیلومتری جنوب شرقی عشق‏‌آباد پایتخت كشور تركمنستان واقع شده و آثار تمدنی دوران‌های مختلف تاریخی و باستانی از 6 قرن پیش از میلاد و همچنین دوران اسلامی را در خود جای داده كه به عبارت دیگر آن را به مروارید شرق آسیا تبدیل كرده است.

در این میانه، شهر مرو كهن در زیر یك تپه باستانی بسیار وسیع و گسترده همچنان آرام گرفته است. مرو قدیم در حقیقت همین تپه باستانی و اطراف آن بوده كه از بزرگترین مناطق باستانی در آسیای مركزی، ایران و آسیای صغیر می‌باشد. این منطقه بكر و دست نخورده همچنین نشانه‌هایی از بناها، مكان‌ها و آرامگاه‌هایی را دارد كه سابقه آن به «دارای اول» در قرن چهارم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.

  بقایای خانه امام رضا(ع)

همچنین كتیبه‌هایی در موزه تاریخی شهر مرو موجود است كه اخباری پیرامون وقایع دولت هخامنشی در آن آمده كه قدیمی‌ترین آن «مارگوش» نام‌گذاری شده است. این در حالی است كه براساس كاوش‌های باستان شناسان كه طی چند سال اخیر انجام شده است، آثار جدیدی كشف شده كه برخی از آنها تاریخ هزار ساله تمدن ابن منطقه را تأیید می‌كند.
همچنین مرو قدیم از دوره هخامنشیان تا دوره استیلای مغول یكی از مراكز مهم صنعتی، تجاری و كشاورزی به حساب می‌آمد و در مسیر كاروان‌هایی قرار داشت كه ایران را به آسیای مركزی و چین پیوند ‌زده است و همچنین راه تجاری چین به اروپا هم همین مسیر بود.

بقایای خانه امام رضا(ع)

مرو قرون وسطی نیز بزرگترین مركز صنعتی بوده است به طوری كه پس از حفاری‌های باستان شناسان طی سال‌های اخیر، كارخانه‌های ریخته‌گری، مس، كوزه‌گری و خرمن كوبی آرد در آن پیدا شده است و وجود نشانه‌هایی از محله نجاران و آهنگران هر گردشگری را به تفكر وا می‌دارد.همچنان كه وجود سكه‌های قدیمی كشف شده، رشد تجارت و گسترش بازرگانی را در مرو قرون وسطی نشان می‌دهد.
در اواخر قرن یازدهم میلادی، مرو پایتخت سلجوقیان شد و در این زمان بود كه شاعر بزرگ شرق، «عمرخیام» تحقیقات نجومی خود را در رصدخانه بزرگ آن دنبال كرد؛ همان طور كه چندی پیش از وی «ابوعلی سینا» در مرو طبابت می‌كرد.همچنان كه در یكی از پارك‌های شهر، نمادی ازارامگاه خیامیجاد شده كه می‌تواند یادآور حضور خیام در مرو قدیم باشد.
در قرن دوازدهم نیز مرو به اوج رشد و پیشرفت رسید به‌طوری كه در آن زمان در شهر 10 كتابخانه بزرگ وجود داشت اما حمله مغول، این شهر را كاملاً به ویرانه تبدیل كرد. بطوركلی مرو مجموعه‏‌ای از چندین شهر و سایت باستانی است كه در دوره‏‌های مختلف به قدرت رسیده و نابود شده‏‌اند كه از جمله مهمترین این آثار و سایت‏‌های باستانی عبارتند از، ارگ قلعه (قرن 6 پیش از میلاد)، گبر قلعه (1000 سال پیش از میلاد) قزقلعه بزرگ (قرن 6 میلادی)، قز قلعه كوچك (قرن 7 میلادی)، سلطان قلعه (قرن 10 تا 13 میلادی)، عبدالله خان قلعه (قرن 15 میلادی)، بایرامعلی قلعه (قرن 18 میلادی) و ویرانه‏‌هایی از معابد مسیحی و صومعه‏‌های بودایی در «گركالا»، كه همگی نشان دهنده حیات و وجود تمدن در این شهر طی دوره‏‌های مختلف هستند.

  بقایای خانه امام رضا(ع)

همچنین در اطراف محوطه تاریخی مرو، آثاری از شهر‏ها و آبادی‌هایی دیده می‌شود كه بعنوان اولین سكونتگاه‌های بشر در این منطقه شناخته شده‌اند كه از جمله این مناطق عبارتند از سكونتگاه باستانی جانعلی (قرن 1و 2 میلادی)، تلختان و دندانقان، در قرن 12 میلادی، كوشك (قرن 9 تا 13 میلادی) می‌باشد.

  بقایای خانه امام رضا(ع)

از مرو باستان امروزه بناها و ویرانه‌هایی مربوط به دوره‌های مختلف باقیمانده كه نشانه‌ تداوم و تحول تمدن در این منطقه است.و در نهایت اینكه، اهمیت این منطقه تنها به واسطه سابقه تاریخی درخشان و ماندگاری ابنیه بجا مانده از آن زمان نیست، بلكه سابقه اسلامی این شهر كهن نیز برای مسلمانان همواره مورد توجه خاص قرار داشته است.