درگز

جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ به ۷۸۱۰۰ نفر می باشد. سهم جمعیت این شهرستان از كل استان ۳/۱ درصد است،راه هوایی و ریلی ندارد راههای زمینی از نوع راه شوسه می باشد.

مردم این شهرستان به زبانهای تركی ، كردی ، تركمنی وفارسی صحبت می كنند. شهرستان درگز از طوایف مختلفی چون كرد وترك وفارس وتركمن وعرب تشكیل شده است كه هر یك از این اقوام به شاخه های مختلفی نیز تقسیم می شوند.

شهرستان درگز به فاصله ۲۵۸ كیلومتری از مركز استان واقع است.در طول جغرافیایی ۵۹درجه و۶ دقیقه وعرض جغرافیایی ۳۷درجه و۲۶ دقیقه واقع است.ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۵۰۰ متر می باشد كه این میزان در همه جا یكسان نیست. وسعت این شهرستان در حدود ۴۱۹۴ كیلومتر مربع است از كوههای مهم آن : الله اكبر ( كه از رشته كوههای هزار مسجد است) ، كوه چوریك ، كوه مانیس ، كوه خرپشتی داغ هستند.واز رودهای مهم آمی توان به : رود درونگر ( كه روی زندگی مردم منطقه اهمیت زیادی دارد )، رود زنگلانلو، رود قره تیكان.این منطقه به دلیل اینكه در داخل كوهستان هزار مسجد واقع است دارای آب وهوای سرد كوهستانی است البته در نواحی پست گرم وپوشیده از مراتع وچمنزار است . مركز شهرستان درگز از آب وهوای گرم ونیمه مرطوبی برخوردار است كه بیشترین درجه حرارت در تابستان ۳۸ درجه بالای صفر وكمترین آن در زمستان ۲درجه زیر صفر است ومیزان بارندگی سالانه آن ۳۵۰ میلی متر می باشد.درگز سرزمینی با تمدن بیش از هفت هزار سال از یك طرف مركز حكومت پارتیان واز طرفی نشان از زرتشتیان یكتا پرست دارد وكتاب مقدس زرتشتیان ( اوستا) قدیمی ترین كتابی است كه نام ابیورد در آن آمده است.از سویی به علت نزدیكی به مرو مركز امپراطوری جهان اسلام مورد رفت وآمد شخصیتهای سیاسی وعلمی روزگار بوده واز مردمان اینجامردمانی صاحب فكر وصاحب شخصیت وصاحب فرهنگ واندیشه وتمدن ساخته است. درگز در اصل داراگرد (شهر دارا ) بوده كه تیرداد اشك دوم پادشاه اشكانیان در سال ۲۳۷ قبل از میلاد مسیح آن را در ناحیه آپارات ( پارت – یونانی ) ساخت وپایتخت دوم خود قرار داد در دوران اسلام این به داراجز ودرجز وبعدها به درگز تغییر نام داد.

محمدآباد مركز درگز است و به احتمالی، با شهر نسای سابق یكی است. این شهر بین نسا و سرخس، و در دشت خاوران جای داشت و مركز آن مهنه یا میهنه نامیده می شد. ابوسعید ابوالخیر، عارف مشهور در این قریه به دنیا آمده است.

شهرستان درگز از چهار بخش مركزی ، نوخندان ، چاپشلو و لطف آباد تشكیل شده است. بخش نوخندان از دو دهستان به نامهای شهرستانه به مركزیت برج قلعه شامل ۱۸آبادی ودرونگر كه ۱۷ آبادی را در خود جای داده است وبخش چاپشلو كه شامل دهستانهای قره باشلو و میانكوه كه حدود ۵۰ آبادی دارد وبخش لطف آباد از دو دهستان دیباج با ۱۱ آبادی وهزار مسجد با ۹ آبادی تشكیل شده است.

درگز، به علت مجاورت با مرز ایران و جمهوری تركمنستان از اهمیت سیاسی و نظامی خاصی برخوردار است بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارند، ازجمله قلعه مستحكم كلات نادری كه در نزدیكی نوار مرزی قرار دارد. درگز هم اكنون شهری متوسط و آباد است ودر شمال استان خراسان واقع شده است. مسجدنادری از مكانهای دیدنی این شهر است.

بناهای تاریخی

بندیان درگز
امامزاده محمد دیباج
یارم تپه
بقعه علامه شهرستانی
تپه خاخیان
نوروز تپه
پلكان نادری
قدمگاه
تپه یوخار قلعه
زیارتگاه سید قاضی سلطان
بقعه ابوالمعجن
زیارتگاه علی بلاغ
تپه صاحبجان
تپه غازان بیك
امامزاده سید یوسف
آرامگاه صید علی خان درگزی
غار قزلق
غار شادمینه (شادمهنه)

موزه حیات وحش:

این موزه درچهل كیلو متری جنوب غربی شهرسان درگز درپارك ملی تندوره (چهلمیر) قرار دارد.

مساجدتاریخی شهر درگز عبارتند از:

مسجد جامع – مسجد یزدیها – مسجد تركها

صنایع و معادن

معادن ومنابع زیر زمینی درگز شامل ( آهك ، گج، سرب ، گل سرشور، سنگ مرمر ) می باشد.

كشاورزی و دام داری

درگز و پیرامون آن، دارای كشاورزی و دام‌پروری خوبی است. فرآورده های كشاورزی آن گندم، جو، پنبه، كنجد، میوه های گوناگون، و حبوبات است. درگزچون در درون كوهستان هزار مسجد قرار گرفته و پوشیده از مرتع و چمن زار است، یكی از مراكز مهم دام‌داری و دام‌پروری خراسان رضوی به شمار می رود. پرورش دام، شامل گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر، اسب و الاغ و هم چنین پرورش و نگاه‌داری طیور به روش سنتی و صنعتی در این منطقه رایج است.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان درگز، با پهنه ای حدود ۳.۹۲۴ كیلومتر مربع در شمال استان خراسان رضوی، در كنار مرز ایران و تركمنستان،‌ از نظر جغرافیایی در ۳۷ درجه و ۲۶ دقیقه پهنای شمالی و ۵۹ درجه و ۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۴۵۰ متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری تركمنستان، از باختر به شهرستان قوچان، از جنوب به شهرستان های چناران، قوچان و مشهد محدود است. آب و هوای آن در نقاط كوهستانی سرد و در نواحی پست، گرم و پوشیده از مرتع و چمن زار است. هوای درگز گرم و نیمه مرطوب است. بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها ۳۸ درجه بالای صفر و كم ترین آن در زمستان ها، ۲ درجه زیر صفر است. میانگین باران سالیانه درگز، ۳۵۰ میلی‌متر گزارش شده است.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تا كنون «دارا گرد»، «دارا گرذ»، «نیسایا»، «آپاوارتاكن»، «باورود»، «ابیورد»، «اتك»، «نسایا»، «نسا»، «درون»، «خاوران»، «دریجز»، نامیده می شده است. درباره نام‌گذاری این شهر و شهرستان، تاكنون داوری های گوناگونی داده شده است. شماری گفته اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده است، كه این نامگذاری درست نیست. داوری درست تر، از سده ۳ پ.م، یعنی زمان اشكانیان است. پس از آن كه اشكانیان علیه سلوكیان برخاستند، اشك اول (ارشاك) در ضمن نبرد كشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام «داراگر» در پارتیای اصلی بنیاد گذارد. سبب این نام گذاری كشته شدن «دارا» – آخرین پادشاه هخامنشی – در این ناحیه است. این شهر پایتخت حكومت پارت بوده و محل دقیق تر آن در دامنه كوه های درگز می باشد. درگز محل تولد نادرشاه افشار است و در روزگار وی بسیار آباد بوده است. پس از او تكه و تركمان، به انتقام مبارزات كوبنده نادری، آن را با خاك یكسان می كنند. از روزگاران قاجاریان درگز جایگزین «نسا» و «ابیورد»، شده و تا اوایل حكومت پهلوی اول، «محمد آباد» و «درجز» به كار برده می شد، ولی اندك اندك واژه پارسی آن، یعنی درگز رایج گردید.
درگز به دلیل همسایه گی با مرز ایران و جمهوری تركمنستان، از اهمیت سیاسی، نظامی و استراتژیك ویژه ای برخوردار است. از آن جا كه شهر و ناحیه درگز در گذشته بخشی از شهرستان قوچان بوده، می توان گفت، كه این شهر از لحاظ تاریخی، سیاسی و تا اندازه ای اجتماعی و اقتصادی بستگی زیادی با شهر قوچان دارد. ابوسعید ابوالخیر، عارف سرشناس ایرانی در مهنه یا میهنه، در نزدیكی درگز به دنیا آمده است.

شهر درگز، شهری با سابقه درخشان تاریخی، شهری كه قبلا به نام ابیورد معروف بوده و در تاریخ فكر و تمدن اسلامی به تعدادی از اندیشمندان و بزرگان برخورد می‌كنیم كه عنوان ابیوردی را با خود داشته‌اند. شهری كه خاوران نام داشته و از مناطق باستانی پارتهای قدیم در خراسان بوده،در ۳ كیلومتری همین شهر آثار و بقایایی موجود است كه به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد، یعنی سابقه شهرنشینی و مدنی درشهر درگز به حدو د هفت هزار سال پیش می‌رسد، یعنی درگز وارث یك تمدن هفت هزار ساله می‌باشد.تاریخ منطقه ای كه شهرستان كنونی درگز در آن واقع گردیده پیشینه اش به دوران پیش از اسلام وبه زمان مهاجرت آریاییها به فلات ایران می رسد .منطقه ای كه شهرستان درگز در آن قرار دارد از نظر قدمت مربوط می شود به دوران اشكانیان بدین صورت كه تیرداد اول اشكانی به مناسبت پیروزیهایی كه در جنگ با سلجوقیان بدست آورد شهر داراگرد را بنا نهاد .كه در اثر مرور زمان به درگز تغییر نام یافت . از آن زمان به بعد این منطقه مورد تجاوز بیگانگان ویا مورد حمایت سرداران ایرانی بوده است.

در كتاب خاوران راجع به ایجاد منطقه داراگرد آمده است كه (آرشك ،ارشك، اشك ) از داراگرد اساس پادشاهی پانصد ساله پارتها را بنیان گذاشت.