در پایان تابستان هر سال آمار و ارقام غرق شدگان دریاهای كشور اعلام می‌شود؛ رقمی كه در سال گذشته 1072 نفر بود و از ابتدای امسال هم تا به حال 110نفر براورد شده است.
بر اساس آمارهای سازمان پزشكی قانونی 43.6درصد از غرق شدگی‌ها در تابستان اتفاق‌می افتد كه بیش از نیمی از آنها در دریای خزر هستند. اتفاقی كه كارشناسان مركز ملی اقیانوس شناسی معتقدند به خاطر ویژگی‌های خاص دریای خزر رخ‌می دهد كه اگر به آن آشنا باشید،می توانید از غرق شدن نجات پیدا كنید.
شنا در دریا هرگز مشابه شنا در استخر نیست و علاوه بر دانستن فن شنا و داشتن مهارت زیاد، باید ویژگی‌های آب دریا را هم شناخت. آب شور دریا در صورت برخورد با چشم، سوزش چشمی دردناكی ایجاد میكند و تمركز شناگر را كاملاً از بین برده و او را در یافتن مسیر ساحل ناتوان میكند. در صورت ورود آب دریا به نای و ریه فرد، سرفه‌های شدیدی ایجاد می‌شود كه عملاً شنا كردن را غیرممكن ساخته و شناگر كاملاً مستأصل می‌شود.
ضربات امواج دریا، فرد را با خود به این سو و آن سو برده، تمام توان و انرژی وی را‌می گیرد. گل‌آلود بودن آب‌های ساحلی دریای خزر موجب می‌شود كه حتی با عینك شنا هم نتوان در زیر آب چیز زیادی مشاهده كرد و مثلاً ناحیه كم‌عمق را از عمیق تشخیص داده یا فرد در حال غرق شدن را در زیر آب یافت.
فردی كه در چنین شرایطی به دام افتد، بسیار دشوار بتواند خود را از مهلكه نجات دهد. ضمناً مطابق یك اصل، برای شنای افراد بالغ در آب‌های دریایی با عمق بیش از یك و نیم متر، نه تنها آنها باید فنون شنا را به خوبی بدانند بلكه لازم است به توان فیزیكی و استقامات بدنی بالای خود نیز اطمینان داشته باشند. حتی با وجود مهارت بالا و توان بدنی فوق‌العاده، هنوز هم دریا جای امنی برای شنا نیست.
متهم اصلی: جریانهای ساحلی
جریانهای ساحلی خطرناك ترین و خاموش ترین قاتلان دریای خزر هستند. امواج دریا با حركت به سمت ساحل حجم زیادی از آب را به طرف خشكی منتقل می‌كنند. این حجم وسیع آب باید دوباره به داخل دریا برگردد و به همین دلیل، در نقاطی از ساحل به صورت تقریباً غیر قابل پیش‌بینی، درون آب دریا آب‌راهه‌هایی به طرف دریا ایجاد می‌شود كه در آن آب با سرعت زیادی بر خلاف جهت امواج (یعنی از سمت ساحل به سمت دریا) جریان پیدا‌می كند.
این جریان‌ها كاملاً از امواج آب متفاوت هستند و به آنها جریانهای ساحلی، جریانهای شكافنده (Rip Currents)، یا جریانهای مرگبار گفته می‌شود كه در بسیاری نقاط جهان و بویژه در سواحل دریای خزر، تلفات جانی بسیاری را به بار می‌آورند.
جریان شكافنده از بالا شبیه یك بادبزن دستی است كه دسته آن به سمت ساحل، و دهانه آن به سمت دریا قرار دارد. دسته این بادبزن بیشترین قدرت را دارد و صرف‌نظر از اینكه شناگر چقدر شنا بلد است یا چقدر توان جسمی دارد، عملاً برگشت او به سمت ساحل را غیر ممكن‌می كند و او را سریعاً با خود به داخل دریا می‌كشاند.
سرعت این جریان معمولاً از ركورد سرعت شنای المپیك هم بالاتر است؛ به این معنی كه حتی بهترین قهرمان شنای المپیك هم نمی‌تواند بر خلاف آن شنا كرده و به طرف ساحل برگردد.
عرض جریان شكافنده بین 3 تا بیش از 60 متر، و طول آن به داخل دریا بسیار متفاوت است. گاهی فقط در ناحیه شكسته شدن امواج یا همان محلی كه موج فرو ریخته و كف سفید رنگ تشكیل می‌دهد بوده قرار دارد و گاهی نیز تا ده‌ها متر به داخل دریا كشیده می‌شود.
جریان شكافنده الزاماً مختص دریاهای طوفانی و مناطق پرخطر نیست. خیلی وقت‌ها مردم در دریا مشغول شنا كردن بوده اند، همه چیز عادی و خوشآیند به نظر می‌رسیده، اما در همین بین یك نفر در میان جریان شكافنده به سادگی و بی‌سروصدا غرق شده است
علائم جریان شكافنده
جریان شكافنده الزاماً مختص دریاهای طوفانی و مناطق پرخطر نیست. خیلی وقت‌ها مردم در دریا مشغول شنا كردن بوده اند، همه چیز عادی و خوشآیند به نظر می‌رسیده، اما در همین بین یك نفر در میان جریان شكافنده به سادگی و بی‌سروصدا غرق شده است.
مواقعی كه دریا موّاج است، احتمال تشكیل جریانهای شكافنده بسیار زیاد است. بنابراین در این شرایط نباید وارد آب دریا شد و بهترین كار این است كه شنا را به زمانی دیگر موكول كنید و از زیبایی‌های ساحل لذت ببرید. توجه داشته باشید كه جریانهای شكافنده در تمام دریاها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها می‌توانند رخ دهند.
تشخیص زمان تشكیل جریان شكافنده برای افراد عادی دشوار است. اما برخی نشانه‌های قابل رۆیت جریانهای شكافنده عبارتند از:
1.آب در محل جریان شكافنده آرام و بدون موج است.
2.رنگ آب در محل جریان شكافنده با بقیه نقاط تفاوت دارد.
3.خطی از آب كف آلود، خزه یا زباله در محل جریان شكافنده به سمت دریا حركت می‌كنند.
4.امواجی كه به سمت ساحل می‌آیند، در محل جریان شكافنده دچار شكست می‌شوند.
5. در بسیاری از نقاط در سواحل گیلان و مازندران ساحل ماسه‌ای است. در ساحل ماسه‌ای علایمی شبیه اشكال هلالی وجود دارد. نوك هلال جایی است كه جریان شكافنده تشكیل‌می شود.
چطور فرار كنیم؟
اگر درون یك جریان شكافنده گرفتار شدید، قبل از هر چیز آرامش خود را حفظ كنید. دوم اینكه هرگز، هرگز و هرگز بر خلاف جریان شكافنده و به سمت ساحل شنا نكنید. این كار شما را كاملا خسته‌می كند و وقتی از رمق افتادید به راحتی غرق‌می شوید. در عوض خود را بر روی آب نگاه دارید. حالا دو گزینه پیش روی شماست:
1- اگر توان بدنی بالایی برای شنا دارید
به صورت موازی با ساحل حركت كرده و از مسیر جریان كاملاً خارج شوید و سپس به صورت مورب به سمت ساحل برگردید.
یا اینكه برای خروج از جریان شكافنده، موازی با ساحل در عمق آب شنا كنید. در اعماق زیرین آب، جریان شكافنده قدرت كمتری دارد. لذا می‌توان به این طریق از مسیر جریان فرار كرده، آنگاه از آب عمیق به آرامی و به صورت مورب به سطح بازگشت و به صورت مورب به ساحل برگشت. دقت كنید كه این روش نیازمند توانایی حبس نسبتاً طولانی تنفس می‌باشد.
2- اگر توان بدنی معمولی دارید
هم جهت با جریان به سمت دریا حركت كنید. معمولاً جریان پس از طی چندین متر تا چند ده متر، قدرت خود را از دست می‌دهد. در اینجا می‌توانید با صورت موازی با ساحل از جریان فرار كرده و پس از طی چندین متر و دور شدن از جریان، ابتدا نفس بگیرید، سپس تقاضای كمك كنید و بعد به صورت مورب به سمت ساحل برگردید.
معمولاً دریا در خارج ناحیه شكست امواج آرام‌تر است. ناحیه شكست امواج، ناحیه‌ای است كه موج در آنجا فرو ریخته و به رنگ كف سفید دیده می‌شود، و این ناحیه برای شناكردن مناسب نیست. بنابراین شناگری كه بتواند خود را در در خارج ناحیه شكست امواج روی سطح آب نگاه دارد، از جریان شكافنده در امان خواهد بود (البته به طور كلی فاصله گرفتن زیاد از ساحل برای بیشتر شناگران به هیچ وجه قابل توصیه نیست).
یك نكته مهم
اگر تشخیص دادید كه كمكی به شما نخواهد رسید و باید با توان خود به طرف ساحل برگردید، همراه با امواج خود را به ساحل برسانید. هنگامی كه امواج بزرگ به سمت شما می‌آیند، چند ثانیه نفس بگیرید و حدود یك متر زیر آب بروید تا از ضربه موج در امان بمانید.
توجه داشته باشید كه ممكن است دوباره درون جریان شكافنده دیگری گرفتار شوید. در این هنگام نیز شك نكرده و اجباراً همراه آن به سوی دریا برگردید، ولی مجدداً بر طبق اصول پیش‌گفته به سمت ساحل بازگشت كنید.
این توصیه‌ها را جدی بگیرید
1.جریان شكافنده معمولاً بسیار قوی بوده و به راحتی می‌تواند حتی جان شناگران بسیار ماهر را به خطر اندازد. اگر شما یا عزیزانتان هنوز شنا در دریا را كاملِ كامل فرا نگرفته‌اید، اگر به توان بدنی خود برای شنا كردن در دریای مواج و فنون شناور نگه داشتن خود بر روی موج اطمینان ندارید، بهترین كار این است كه در دریا شنا نكنید. یا لااقل در همان لبه دریا از خنكی آب لذت ببرید، و دچار دردسرهای فوق و مصیبتهای جبران‌ناپذیر نگردید.
2.در بستر آب سواحل دریای خزر (به ویژه از آستارا تا نكا) پشته‌های ماسه‌ای وجود دارد كه با ایستادن بر روی آنها تصور می‌شود كه در ناحیه كم‌عمقی حضور داریم. ولی با فقط اندكی جابه‌جایی، عمق آب شدیداً افزایش می‌یابد؛ ضمناً پشته‌های ماسه‌ای ناپایدار بوده و گاهی زیر پای فرد فرو ریخته و او را در عمق زیاد آب گرفتار می‌كنند.
3.در برخی مناطق هم عمق آب به صورت ناگهانی زیاد می‌شود. این حالت مشابه این است كه بر روی لبه كوهی حركت كنید كه با یك قدم به جلو، زیر پایتان درّه‌ای پدیدار شود. فردی كه شنا بلد نباشد، دیگر نمی‌تواند به عقب برگردد و به همین راحتی جان خود را از دست می‌دهد.
4.بالا آمدن آب دریای خزر در چند سال اخیر موجب شده كه بسیاری از ساختمانها و تأسیسات ساحلی، و چاه‌های آب و فاضلاب آنها، در زیر آب ساحل مدفون شوند. در سواحلی كه پاكسازی صورت نگرفته، شناگر در هنگام شیرجه ممكن است با اشیاء چوبی و فلزی و سنگی به جای مانده از این ساختمانها برخورد كند. ضمناً چاه‌های آب و فاضلاب می‌توانند شناگران را به داخل خود بمكند.
5.لذا اگر قصد شنا دارید؛ در مناطق پاكسازی شده و در حضور نجات غریق به این امر اقدام كنید. و باور كنید كه بسیاری از مناطق «شنا ممنوع» با توجه به خطرات ساحل آن ناحیه و متعاقب مرگ‌ومیرهای بسیاری كه داشته است به این نام لقب گرفته‌اند.
