نام اثر : مزار شیخ ابوالقاسم گوركانی
موقعیت : در سه كیلومتری جنوب شهرستان بر روی تپه ای مشرف به روستایی به نام شیخ ابوالقاسم قرار دارد .
تاریخچه : بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و روی بنایی از دوره صفوی بیش از نیم قرن پیش ساخته شده است كه اولین شهید شهرستان در این محل دفن گردیده است .
مشخصات : آرامگاه شیخ بصورت طاقی است كه گنبدی بر فراز آن قرار گرفته است و در مجاورت بنای مذكور محلی برای اقامت زائران ساخته شده است
عبدالدین علی طوفی عارف بزرگ ایرانی در سال ۳۸۰ هجری قمری چشم به جهان گشود و سلسله مشایخ وی با سه واسطه از ابو عثمان مغربی، ابو علی كاتب و ابو علی رودباری به منجری بغدادی می‌رسد. از مریدان و پیروان وی ابو علی فارمدی، ابوبكر نتاج، خواجه علی حلاج اشاره داشت. ساختمان بقعه هشت ضلعی است و روی گنبد آن با كاشی كلمات محمد رسول الله و علی ولی الله با طرز با شكوهی طراحی شده و جلوه زیبایی به گنبد می‌دهد. این بقعه متبركه در روستایی به نام كلاته شیخ در ۵ كیلومتری تربت حیدریه قرار دارد.
مزار وی در ۵ كیلومتری جنوب شهرستان تربت حیدریه مشرف به روستایی به نام شیخ ابوالقاسم, آرامگاهی قرار دارد كه بر فراز مدفن شیخ ابوالقاسم گورگانی ساخته شد است. وی در سال ۳۷۳ هجری قمری, بر مستد ارشاد تشست و به سال ۴۵۰ هجری قمری, دار فانی را وداع گفت. آرامگاه شیخ به صورت طاقی است كه گنبدی بر فراز آن قرار گرفته و در مجاورت بنای مركزی ابنیه ای برای اقامت زائران ایجاد شده است. بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و متصوفه روی بنایی از دوره صفویه ساخته شده است.
درباره شیخ ابوالقاسم :
شیخ ابوالقاسم گوركانی الطوسی. كنیه آن جناب ابوالقاسم و نام شریفش علی و از مشاهیر عرفای اواخرسده چهارم بود و خلیفۀ شیخ ابوعمران مغربی است. در نفحات الانس جنابش را هم طبقه شیخ ابوسعید ابوالخیر و شیخ ابوالحسن خرقانی دانسته، در تذكرة الاولیاء وی را از جوانمردان طریقت نامیده. عده‌ای از یمن تربیت آن جناب به كمال رسیدند و از وی دو رشته جاری شده: یكی توسط شیخ المشایخ و خلیفۀ وی شیخ ابوبكر نسّاج و دیگری توسط ابوعلی فضل بن فارمدی، جناب شیخ ابوالقاسم در سلوك حالتی قوی داشته است چنانچه همه را روی نیاز به درگاه وی بوده و در كشف واقعه مریدان نیز آیتی بوده است. وفات آن جناب در سال چهارصد و پنجاه و كلمۀ «ابوالقاسم قسیم» مادّۀ تاریخ وفات آن جناب است. خلیفة الخلفاء و جانشین آن جناب شیخ ابوبكر نسّاج است. مدّت جلوس وی بر مسند ارشاد هفتاد و هفت سال بوده است.
مزار شیخ ابوالقاسم گوركانی مربوط به دوره معاصر است و در شهرستان تربت حیدریه، روستای شیخ ابوالقاسم در ۵ كیلومتری تربت حیدریه واقع گردیده این اثر در تاریخ ۱۳۸۱/۱۲/۱۷ با شمارهٔ ثبت ۷۶۱۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است آرامگاه شیخ به صورت طاقی است كه گنبدی بر فراز آن قرار گرفته و در مجاورت بنای مركزی ابنیه ای برای اقامت زائران ایجاد شده است. دارای دو در ورودی فلزی مشابه در شمال و جنوب محوطه است كه مقابل هم قرار دارند . اطراف محوطه تا ارتفاع ۸۰ سانتیمتر ، دیوار آجری و دور تا دور آن نیز به ارتفاع یك متر نرده فلزی دارد . آرامگاه كه در زیبایی بنای آن دقت شده ، در وسط محوطه قرار دارد و مصالح اصلی آن، آجر و آهك و سنگ است . مزار ، اولین بار در سال ۱۳۴۰ هـ.ش. تعمیر شد ؛ ولی بازسازی اساسی آن در سال ۱۳۵۲ هـ .ش. به هزینه و دستور آقای حاج سلطان حسین تابنده گنابادی انجام شد.
معاصرین آن جناب از مشایخ و عرفاء عظام:
شیخ ابوسعید ابوالخیر؛
ابوعبدالرّحمن السّلمی
شیخ ابوعلی دقّاق؛
شیخ ابوالقاسم القشیری.
از علماء و فقهاء:
سید مرتضی علم الهدی؛
سید رضی الدّین علم الهدی؛
شیخ مفید؛
شیخ ابوجعفر طوسی.
از حكماء:
شیخ ابوعلی سینا،
حكیم ناصر خسرو علوی.
از خلفاء:
الطایع بالله
القادر بالله
القایم بامرالله عباسی.
از امراء و سلاطین:
سلطان محمود سبكتكین در خراسان،
سلطان طغرل سلجوقی در عراق
قابوس بن وشمگیر در گرگان و طبرستان.
سطری چند از فرمایشات آن جناب:
از وی سؤال كردند كه سالك در جریان قضا رضا ورزد بهتر است یا دست در دعا زند. فرمود: اگر رضا و دعا را محل یكی بودی منافات ثابت شدی، امّا محل رضا جنان است و محل دعا لسان، پس سالك در جریان قضا به دل باید راضی باشد و به لسان داعی. گفتند چون راضی است فایده دعا چیست؟ فرمود: عجز و نیاز در حضرت بی نیاز چاره ساز. و از حال خود خبر داد كه اگر مأمور نبودی، از غلبه رضا زبان به دعا نگشودی و با وجود مأموری چند سال است كه از دعا عاجزم و در تعیین مطالب حیران، زیرا اگر از او چیزی خواهم بی ادبی است. گفتند: معرفت او از او نخواهی؟ فرمود: غیرت محبتم نگذارد كه من او را شناسم، چه نمی خواهم كه غیر او، او را شناسد، و تا من منم غیر باشم لاجرم معرفت نتوانم خواست. ابوالحسن علی بن عثمان غزنوی گوید: از شیخ ابوالقاسم گوركانی پرسیدم كه درویش را كمترین چیز چه باید، تا اسم فقیر را شاید و سزاوار گردد؟ فرمود: سه چیز كه كمتر از سه چیز نشاید؛ یكی باید كه پاره راست تواند دوخت، دیگر آنكه سخن راست بداند گفت و شنود، سوم آنكه پای راست بر زمین بداند زد. گروهی از درویشان كه حاضر بودند چون به منزل خود باز آمدند، گفتند بیائید هركس در معنی این سخن چیزی بگوئیم. من گفتم پاره راست دوختن آن بود كه به فقر دوزند نه به زینت و سخن راست آن باشد كه به حال گوید و شنود نه به منیت و به حق و جدّ در آن تصرف كند نه به هزل و به زندگانی، رمز آن را فهم كند نه به عقل، و پای راست بر زمین زدن آن بود كه به وجد بر زمین نهد نه به لهو. این سخن چون به آن جناب عرض كردند، فرمود: اَصابَ علی خُبرةِ الله تعالی
و شمّه‌ای از كرامات آن جناب: هم ابوالحسن علی بن عثمان گوید كه مرا واقعه‌ای افتاد طریق حلّ آن بر من دشوار شد، قصد خدمت جناب شیخ ابوالقاسم كردم، وی را در مسجدی یافتم كه آن مسجد بر در سرای وی بود، چون از دور مرا دید روی خود به ستون مسجد كرد و حلّ آن واقعه را كه من در خیال داشتم بی كم و زیاد میگفت. من جواب خود نا پرسیده یافتم. گفتم: یا شیخ این واقعه من است. فرمود: ای فرزند این ستون را خدای تعالی در این ساعت با من ناطق گردانید كه از من سؤال كرد. و جواب آن را بدین سان كه شنیدی دادم. گویند شیخ وقتی از راهی میگذشت جوانی به نزد وی آمد كه مرا نصیحتی كن. فرمود: برو اطاعت پدر و مادر كن. آن جوان كه پیش از آن اعتنائی به اوامر پدر و مادر نداشت رو به راه كرد و مرتباً مطیع اوامر آنها شد تا روزی پدر علت این تغییر حالت را از وی جویا شد. پسر نصیحت شیخ و اثر آن را در دل خود بیان كرد. پدر دست پسر را بگرفت و به حضور شیخ آمد و هر دو بر دست شیخ توبه كرده، تلقین یافتند. نقل است كه روزی در راه با جوانی مست مصادف شد. جوان خرقه شیخ را از دوش وی بربود روز دیگر شیخ چند دینار زر توسط یكی از مریدان پیش جوان فرستاد كه میدانم تو را به زر حاجت است و آن خرقه ارزشی ندارد این زر به مصارف خود برسان و خرقه بازده. جوان سراسیمه به حضور شیخ دویده توبه كرد و تلقین یافت.
