زیارتگاه احمد بن ابوالحسن شیخ احمد جام (۵۳۶-۴۴۱ هـ.ق) در شهرستان تربتجام، در میان جاده مشهد به هرات قرار دارد و مشتمل بر ده بنای تاریخی است كه در اطراف یك حیاط وسیع مجتمع شده است. قبر خود شیخ، بدون هیچگونه بنایی، به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمی قرار دارد.
زیارتگاه شیخاحمد، یكی از بزرگترین مراكز زیارتی شرق ایران و مشتمل بر بناهای زیر است كه در قرن نهم هجری به اوج شكوفایی خود رسید. مجموعه، مشتمل بر ساختمانهایی است كه در اضلاع غربی و شمالی حیاطی مستطیل شكل و بزرگ گرد آمده است و در قلب مجموعه، گنبدخانه با ایوانی در جلوی آن قرار دارد. در طرفین ایوان، دو بنا به نامهای مسجد كرمانی و گنبد سفید یا مسجد رواق، قرار دارند.
آنچه از همه بیشتر درمحوطه مجموعه جلب نظر می نماید ، مرقد منور حضرت شیخ الاسلام احمد جام است كه نزدیك به ایوان مرتفع مزار در فضای باز به صورت با شكوهی قرار دارد . محل آرامگاه با مصالح آجر و گچ به شیوه ای خاص از سطح محوطه بالا آمده و درخت پسته كهنسالی به صوت خودرو با شاخه های فراوانش در میان قبر روئیده است كه زائرین تربت شیخ اعتقاد خاصی به آن دارند . درخت رمز زندگی ،باروری فنا ناپذیر ، واقعیت مطلق و سرچشمة آب حیات است . در خت تمثیلی است از تمركز ( ناف جهان ) و گاهی پذیرای كاروان نیاكان ما . بنابراین اعتقاد رویش درخت بر این مزار كنایه از جاودانگی یاد و خاطره شخصیت مدفون و بومی تربت جام این درخت پسته برای خود جایگاهی دارد . درباره این نوع درختان پسته اعتقاد بر این است كه بر سر مقابر و مزارهای آزادگان مسلمان ایرانی و اكابر می روید ، همچنین مردم نواحی مشرق خراسان درمورد درختان روئید بر مزارها بر این باورند كه آنها از ناف دفن شدگان روئیده اند.
محجری از سنگ مرمر اطراف مزار را محصور نموده و هجده پایه از سنگ مرمر سیاه در بین آن زیبائی خاصی به محجر داده است ،بر اطراف این قسمت در طول قرون و اعصار دست نوشته ها و یادگاریهایی از مسافران و زائران مطاف اهل دل بر جای مانده است ، همچنین دو سنگ افزاشته نیز بر بالای سر و پائین پای مقبره شیخ نصب شده است .
در جبهه غربی گنبدخانه، سراچه؛ در سمت مشرق آن مسجد عتیق ، و در جبهه جنوبی، مسجد جامع جدید واقع شده است كه شبستان گنبددار آن با گنبدخانه مزار، بر روی یك محور كه از درِ ورودی مجموعه شروع میشود، قرار دارند. در جبهه غربی صحن بزرگ مقابل ایوان مزار، بنایی موسوم به گنبد سبز كه قسمتی از مدرسه جلالالدین فیروزشاه است، قرار دارد. در جلوی مجموعه نیز سردرِ ورودی و در مقابل آن، آبانباری واقع شده است. علاوه بر اینها، بناهایی شامل دو خانقاه از امیرتیمور در جبهه شرقی مزار، و مدرسهای از علاءالدین محمد فریوندی – وزیر خراسان در زمان ابوسعید و طغاتیمورخان – و نیز مدرسه دیگری در جبهه مقابل مدرسه فیروزشاه و متصل به مسجد جامع عتیق كه توسط شخصی به نام «امیرشاه ملك» ساخته شده است، وجود دارد.
سنگ قبر صندوقی (نادعلی)
مسجد زیر زمینی
مدرسه امیر شاه ملك
گنبد فیروزشاهی
بنای آب انبار
مسجد جامع نو
