بهار بار دیگر از راه رسید و فصل سفرهای نوروزی آغاز شد. سفرهای نوروزی را برخی به سونامی سفر در ایران تعبیر كرده اند؛ سونامی از آن رو كه آمار وحشتناك تصادفات در كشور به دلایل گوناگون بالا می رود و تبدیل به یك بحران دوباره می شود. سونامی از آن رو كه گردشگران، غیرمسئولانه طبیعت را تسخیر می كند و احساس شان از فراغت و تعطیلی مترادف با تخریب محیط زیست می شود.
سونامی از آن رو كه بسیاری از گردشگران نوروزی توان تهیه اقامتگاه در شهرهای كشور را ندارند و میلیون ها چادر در گوشه و كنار جاده ها یا در شهرهای مقصد گردشگری برپا می شود. سونامی از آن رو كه بحران زباله دامان شهرها و طبیعت ایران را می گیرد و سفر نوروزی تخریب طبیعت را دامن می زند.
سونامی از آن رو كه فرهنگ سفر در ایران هنوز جا نیفتاده است، گردشگران به دستكاری جوامع محلی می پردازند و آیین ها و رسوم جوامع محلی را كه از نگاهشان موضوعی جدید است، به تمسخر می گیرند و سونامی از آن رو كه برنامه ریزی سفر در مواقعی همچون تعطیلات نوروز چنان نیست كه در خور گردشگری كشور باشد و طبیعی است در چنین وضعیتی گردشگران سردرگم می شوند و خستگی سفر در تن و جان شان باقی می ماند.
اما چطور می شود گردشگران نوروزی، مسئولانه و بی توجه به تمام كساتی هایی كه متولیان به رغم تمام تلاش ها برای ساماندهی سفرهای نروزی بر جای گذاشته اند بزرگترین سونامی سفر در كشور را مهار كنند و از خسارات آن بكاهند؟
حفاظت از طبیعت از عهده متولیان سفر ساخه نیست و گردشگران خود باید به صورت خودجوش ادامه به پیشگیری و مهار خسارات ناشی از سونامی سفرهای نوروزی كنند. در اینجا سعی می كنیم شیوه برخورد با نقاط مختلف طبیعی كشور از كوه و دریا تا جنگل و كویر را برایتان بازگو كنیم تا مشخص شود چگونه باید از حجم خسارات خود بر طبیعت بكاهیم.
كارشناسان میحط زیست همچون دكتر اسماعیل كهرم، استاد حیات وحش و مشاور سازمان محیط زیست، عباس محمدی، فعال محیط زیست و مدیرگروه دیده بان كوهستان، دكتر فاطمی، استاد اكوبیولوژی دریا و دكتر فریبرز جمال زاد، مدیر كل دفتر سواحل و تالاب های ساحلی در این گفت و گو مواردی را كه گردشگران نوروزی باید در رفتار خود با طبیعت كشور اعم از كوه، جنگل، كویر و دریا رعایت كنند تا سفرشان به تخریب میحط زیست منجر نشود و رفتاری مسئولانه با طبیعت داشته باشند، با شما مطرح كرده اند.
سواحل و تالاب ها؛ حساس ترین اكوسیستم های طبیعت
در سفر به استان های ساحلی كشور و بازدید از مناطق تالابی و دریایی و لذت بردن از تفریحات دریایی، آنچه بیش از هر فعالیت دیگری به این مناطق آسیب می رساند. گردشگری غیرمسئولانه است؛ بنابراین كارشناسان محیط زیست دریایی كشور مواردی را در صیانت از سواحل و تالاب ها كه گردشگران نوروزی باید در سفرهای نوروزی بیشتر شود. در سال های گذشته سواحل كشور مملو از زباله بود؛ بر این اساس، ضروری است كه زباله خود را در سواحل كشور رها نكنید.
بیشتر فعالیت های دریایی در مناطق ساحلی متمزكز شده است. این فعالیت ها شامل قایقرانی و جت اسكی و حتی غواصی است. در برخی نقاط ساحلی كشور به ویژه در جنوب ایران گردشگران بی توجه به تاثیر تفریحات آبی خود بر اكوسیستم دریایی تنها به تفریح و لذت بردن از زمان سفر می اندیشند.
در حالی كه قایق های تندرو و لنگر قایق ها موجب شكسته شدن مرجان های آب های جنوب و از بین رفتن بستر تخم ریزی گونه های آبزی بر بدنه مرجان ها به دلیل امواج پیاپی ناشی از قایق سواری می شود. این فعالیت ها همچنین موجب می شود كه به زیست ژله ماهی ها كه به عروس دریایی شهرت دارند، آسیب بسیار برسد. پس متوجه باشید كه در تفریحات دریایی حتی الامكان از قایق سواری در قایق های تندرو و جت اسكلی به ویژه در سواحل جنوبی كشور كه مملو از مرجان ها و گونه های آبزی است، خودداری كنید.
لگدكوب كردن شن های ساحلی كه روی آن قدم می گذارید، زیست جانوارن ساحلی پنهان شده زیر شن ها را كه خوراك بچه ماهی ها و گونه های دریای یاست از بین می برد و منجر به مرگ آنها می شود.
در ساحل خزر حساسیت زیادی برای شنا در آب وجود ندارد اما در جنوب كشور اینكه در چه منطقه ای می توان شنا كرد از موضوعاتی است كه هنوز مشخص نشده و به همین دلیل گردشگران هر كجا كه برسند می خواهند تنی به آب بزنند و با این رفتار، گذشته از انتقال باكتری ها و میكروب ها، اكوسیستم حساس دریای جنوب نیز با تهدید مواجه می شود.
در سال های اخیر رفتن به ساحل دریا و خودروسواری در كرانه، به یكی از ژست های گردشگران تبدیل شده است. در خط ساحلی موجوداتی به نام گامارو زیر شن های ساحل زندگی می كنند كه این رفتار با كوبیدن شن ها موجب از بین رفتن منافذ زیست این گونه می شود و در نهایت مرگ آنها را به دنبال دارد.
مراقب تپه های شنی ساحلی دورتر از خط ساحل باشید كه معمولا گیاهانی روی آنها روییده است. این تپه ها بیشتر در سواحل خزر مشاهده شده و له كردن و تخریب گونه های گیاهی موجود در آنها منجر به ایجاد گرد و غبار می شود.
در سواحل جنوب كشور پهنه های جزر و مدی وجود دارند كه با پایین رفتن آب به ارحتی می توان به داخل این پهنه ها رفت. غافل از اینكه در همین پهنه ها كه بر اثر جزر آب ایجاد شده اند گونه های متعدد آبزیان همچون خرچنگ و انواع حلزون ها زیست می كنند كه خوراك ماهی ها هستند و با رفتن به داخل آنها اكوسیستم پهنه ها و چرخه زیست گونه های آبزی بر هم می ریزد. پس ورود نكردن به پهنه ها یك پیشنهاد جدی است.
پلاستیك و بطری های پلاستیك، قاتلان خاموش حیات وحش هستند. اگر در سال های گذشته به ساحل دریاها رفته باشید، بطری های آب را دیده اید كه بر سطح آب شناور هستند. همین زباله ها كه شاید از نگاه بسیاری از ما گردشگران ناچیز باشند سالانه باعث مرگ و خفگی هزاران آبزی می شوند. لاك پشت های پوزه عقابی در جنوب كشور كه از جلبك ها تغذیه می كنند با نزدیك شدن به سواحل به دنبال غذا هستند.
یكی از گونه های آبزی مورد علاقه آنها نیز عروس دریایی یا همان ژله ماهی است كه بطری های آّبی پلاستیك به راحتی فریب شان می دهد و آنها در تصور اینكه یك ژله ماهی دیده اند بطری های آب را كه ما گردشگران به آب دریا انداخته ایم می بلعند و تلف می شوند؛ بدین ترتیب هر سال از جمعیت لاك پشت ها كاسته می شود. بارها جسد ماهیان بزرگ نیز كه همین بطری های پلاستیكی را به جای ژله ماهی بلعیده اند در ساحل مشاهده شده است؛ بنابراین باید بطری های پلاستیكی آب را همراه خود به عنوان پسماند به شهرها بازگردانیم.
اگر به غواصی علاقه مند هستید و در سفر به جنوب یكی از خواسته هایتان رفتن به عمق آب ها و تماشای زیبایی های زیر آب است حتما به این موضوع توجه داشته باشید كه غواصی تنها برای دیدن زیبایی های زیر آب است نه شكستن مرجان ها و یادگار برداشتن از عمق آب های كشور، خوب است بدانید كه كندن هر كیلوگرم مرجان 200 هزار تومان جریمه دارد و مهم تر آنكه شكستن آنها تخریب جدی محیط زیست كشور را به دنبال خواهدداشت.
براساس یك آمار تاسف بار 90 درصد مرجان های شاخه ای و شاخ گوزنی آبی كشور كه یكی از مهم ترین اكوسیستم های دریایی محسوب می شوند به دلیل لنگراندازی و شكسته شدن در غواصی از بین رفته اند. اگر به عرصه های تالابی كشور وارد می شوید چون تالاب ها در نزدیكی شهرها قرار دارند، وضعیت شان بحرانی تر است. اقامت در كنار تالاب ها و آلوده كردن این بخش از میراث آبی كشور یكی از عوامل تهدید تالاب هاست.
كوهستان؛ طبیعت زیبا و خشن
بهار در ایران فصل مناسبی برای كوهنوردی نیست و تمام مناطق كوهستانی و ارتفاعاتی با آب و هوای زمستانی دست و پنجه نرم می كنند. اما سراغ كوهنوردان حرفه ای را در هر فصل می توان در كوهستان گرفت. با این حال برخی گردشگران ماجراجو و علاقه مند به مناطق كوهستانی تلاش می كنند چند روزی از تعطیلات نوروز را در كوهستان ها سپری كنند و به كوهپیمایی بپردازند.
افرادی كه برای سفر به كوهستان می روند باید بدانند با آب و هوای سرد و متغیر مواجه می شوند و باید تجهیزات كافی به همراه داشته باشند. ارتفاع بیشتر كوهپایه های ایران 1800 تا 2 هزار متر است و این مناطق، كوهستان محسوب نمی شوند.
بهار كه می شود زمین در كوهستان و حتی كوهپایه های همچنان گل آلود و خیس است؛ بنابراین هر كجا در عرصه های طبیعی كه قدم می گذارید باید مراقب باشید با پای خود پوشش گیاهی آماده شكفتن در بهار را لگدمال نكنید. بهترین كار برای جلوگیر از این آسیب به طبیعت كوهستان تنها تردد در راه ها و پاكوب هایی است كه پیش تر ایجاد شده اند. پس سعی كنید وارد مناطق دست نخورده نشوید تا بذر گیاهان آماده رشد صدمه نبینند و خاك و گل هم جا به جا نشود كه موجب فرسایش خاك است.
پسماند در كوهستان از خود بر جای نگذارید و سعی كنید اگر واقعا علاقه مند به طبیعت و حفظ محیط زیست كوهستان و نقاط طبیعی آن هستید، پسماندهای رها شده در طبیعت را نیز جمع آوری كنید. چون با حجم بالای گرشگران نوروزی پسماندها در طبیعت افزایش می یابند و تجزیه آنها صدها سال زمان می برد.
عباس محمد، مدیر گروه دیده بان كوهستان پیشنهاد می كند كه حتی پوست میوه، پلاستیك و نایلون های خود را هم به شهر بازگردانید تا با قرار دادن آنها در مخازن زباله شهرها امكان جمع آوری مكانیزه پسماند فراهم باشد.
نكته دیگر در سفر به كوهستان این است كه پسماندهای خود را در مناطق كوهستانی یا كنار چایخانه های كوهستانی رها نكنید. چون از آنجا كه امكان خدمات شهری در این مناطق وجود ندارد پسماندهایی را كه كنار چایخانه های بین ایستگاه های كوهستانی رها كرده اید به دره ها ریخته شده و دوباره به چرخه تخریب محیط زیست كشور وارد می شوند. به همین دلیل سعی كنید آنها را با خود به شهرها بازگردانید. سعی كنید در هیچ نقطه ای از طبیعت آتش روشن را رها نكنید. طبیعت گردهای حرفه ای در هیچ نقطه از طبیعت آتش روشن نمی كنند و پیشنهاد می شود كه این رسم برای همیشه كنار گذاشته شود.
آنها 2 دلیل برای روشن نكردن آتش در نقاط كوهستانی و طبیعت دارند؛ نخست آنكه هر آتشی ایجاد آلودگی كرده و خاك بستر را برای رویش گیاهان عقیم می كند. آتش سوزی جنگل ها و مراتع بیشتر منشا انسانی دارد. چون گذازه ها با باد جا به جا شده و بخش وسیعی از مراتع را به آتش كشیده اند.
اگر هم نیاز مبرم به روشن كردن آتش داشتید حتما در پایان حضور خود در نقاط كوهستانی و طبیعی آن را با آب به طور كامل خاموش كنید و بر خاكسترها خاك بریزید تا آتش پخش نشود و زمین بتواند بار دیگر خود را بازسازی كنید. در نقاط كوهستانی اگر باتخم پرندگان در لابه لای بوته ها برخورد كردید به هیچ وجه به آنها دست نزنید و از مسیر راه نیز خارج نشوید تا حریم حیات وحش حفظ شود. در بیشتر موارد اگر گونه ای از پرندگان بوی انسان را متوجه شود ممكن است جوجه یا حتی تخم خود را از وحشت حضور انسان رها كند.
با دیدن یك حیوان وحشی بلافاصله موضع تهاجمی نگیرید یا گونه های حیات وحش را با چوب دنبال نكنید. این شما هستید كه وارد حریم حیوانات شده اید و اجازه دهید آنها به آرامی از شما دور شوند.
كوهستان ها مملو از گیاهان صحرایی و دارویی هستند. در سال های اخیر هجوم بی ضابطه گردشگران و چیدن گیاهان صحرایی موجب شده است كه حیات این گونه ها در طبیعت با خطر انقراض مواجه شود. پس، از چیدن گیاهان صحرایی نیز اجتناب كنید تا در سفرهای نوروزی خود عامل تخریب شدید گونه های گیاهی كوهستان ها نشوید.
كویر و گونه های پنهان
مناطق كویری ایران كه یكی از نقاط جذاب برای گردشگران در فصل بهار است، به تازگی وارد چرخه گردشگری ایران شده است و سالانه جمعیت زیادی از گردشگران برای دیدار از جاذبه های كویری، این نقاط را برای سفرهای نوروزی انتخاب می كنند. بسیاری از این مناطق در حاشیه كویر مركزی و بیابان لوت قرار دارند كه سفر به آنها جذبه خاص خود را دارد.
در سفر به نقاط كویری از برنامه های آفرود (اتومبیل رانی در عرصه های طبیعی) خودداری كنید تا زیستگاه جانوران بیابانی كه زیر شن های كویری قرار دارد، حفظ شوند. از جا به جا كردن شن های كویر پرهیز كنید چون موجودات كویری به دلیل گرمای هوا زیر شن های كویر پنهان می شوند و این اقدام موجب از بین رفتن لانه آنها در لایه های سطحی شن های كویر می شود.
از كندن بوته ها و گیاهان كویری به شدت خودداری كنید. این گونه ها از جا به جایی شن ها به هنگام وزش باد جلوگیری می كنند و كندن آنها موجب بروز پدیده گرد و خاك می شود. گونه های جانوری كویر همچون روباه شنی یا گربه پالاس و پرنده زاغ بور از گونه های كمیاب ایران هستند؛ بنابراین با مشاهده این گونه های به شكلی رفتار كنید كه هیچ استرسی به آنها وارد نشود. از تخلیه روغن خودرو بر شن های كویر به شدت خودداری كنید. این اقدام موجب می شود كه گونه های تشنه به جای آب این آلاینده را بنوشند و تلف شوند. مار و عقرب از گونه های فراوان در كویر هستند كه بیشتر اوقات در سایه و زیر بوته ها پنهان می شوند؛ مراقب باشید هنگام كویرگردی دچار گزیدگی نشوید.
جنگل؛ ذخیره گاه گیاهی و جانوری
مناطق جنگلی كشور در شمال ایران یكی از مقاصد سفرهای نوروزی گردشگران است كه این مناطق در سال های اخیر به دلیل هجوم بی ضابطه با تخریب های شدید و آلودگی های زیست محیطی مواجه شده است. جنگل ها ریه تنفسی زمین هستند و هرگونه آسیب به آنها خطرات جبران ناپذیر برای محیط زیست دارد. پس در سفر نوروزی خود به مناطق جنگلی كشور سعی كنید مواردی را رعایت كنید كه منجر به تخریب محیط زیست نشود و علاوه بر لذت بردن از عرصه های جنتگلی در صیانت از جنگل ها نیز رفتاری مسئولانه داشته باشید.
به دلیل حساسیت بالای جنگل ها از سفر شخصی به این مناطق خودداری كنید و تورهای طبیعت گردی را برای سفر به مناطق جنگلی انتخاب كنید.
خسارت آتش سوزی در جنگل ها سالانه 320 میلیارد تومان برآورد شده است؛ پس از روشن كردن آتش در جنگل به طور جدی اجتناب كنید. روشن كردن آتش زیر چتر درختان منجر به آتش سوزی می شود و خسارت سنگینی بر جای می گذارد.
به هیچ وجه با خودرو وارد جنگل نشوید، نهال ها و گیاهان را زیر چرخ های خودرو له نكنید و موجب كوبیده شدن خاك جنگل نشوید.
90 درصد افرادی كه وارد مناطق جنگلی و شمال كشور می شوند، بومی این مناطق نیستند. دستكاری فرهنگی ساكنان بومی نیز می تواند با تغییر روش زندگی مردمان بومی جنگل ها خطرات جدی برای اكوسیستم همجوار نیز ایجاد كند. پس، سعی كنید با احترام به آیین ها و سبك زندگی مناطق جنگلی، خود از آنها تاثیر بگیرید.
از تمسخر طبیعت گردها و گردشگران مسئول كه زباله ها را از مناطق طبیعی و جنگلی در كیسه های پلاستیكی جمع كرده اند، خودداری كنید و سعی كنید به جنبش پاكسازی طبیعت بیپوندید.
برای حفظ طبیعت از قطع نهال و سرشاخه های درختان و پایه های سیم خاردار برای برافروختن آتش به طور جدی پرهیز كنید.
از حك كردن اسامی و یادگار نویسی روی تنه درختان كه آسیب جدی به آنها وارد می كند و باعث ورود آفات و بیماری ها به درخت می شود خودداری كنید.
با مشاهده آتش سوزی در جنگل ها و مراتع، بلافاصله موضوع را با شماره تلفن رایگان و كشوری 1504 به اطلاع یگان حفاظت منابع طبیعی كشور برسانید تا آتش مهار شود.
