راهنمای سفر به كویر
از شمال تا خطه ی جنوب، كویرهای ایران جاذبه های زیبا، خشن و دست نخورده ی خاص خود را دارند. اما دركنار این زیبایی ها، سفر به كویر دشواری ها و اصول خاص خود را دارد به طوری كه می تواند حتی برای طبیعت گردان با تجربه نیز چالش برانگیز باشد. هوای گرم و دمای بالا، نبود آب و وجود سرزمین های بایر وسیع مواردی هستند كه آشنایی با اصول اولیه سفر به كویر را به امری الزامی تبدیل كرده و به مسافران یاد آور می شوند كه برای شركت در برنامه های طبیعت گردی و گردشگری در كویر، می بایست مطلع، آماده و مجهز باشند. در ادامه این مطلب، به ارائه و توضیح راهنمای سفر به كویر می پردازیم.
اینكه خودتان به سفر می روید یا همراه تور و یا با خانواده و در كنار دوستان به كویر می روید، فرقی نمی كند؛سفر به كویر می تواند یك ماجراجویی تمام عیار، لذت بخش و پر از آرامش باشد و یا به راحتی به یك خاطره ی تلخ تبدیل شود.
این كه كدام یك از این دو اتفاق می افتد بستگی به آمادگی پیش از سفرتان به جاذبه های كویری دارد. برای مثال باید مخاطرات سفر به كویر در تابستان و زمستان را بشناسید، با اصول كمپ زدن در زمستان و سرما و مهارتهای نجات در كویر آشنا باشید و محدودیت های GPS را بشناسید. افسون كویر آدمی را شیفته ی خود كرده و مدام به سمت خود می كشاند، اما پیش از آنكه دل به دریا بزنید! و تسلیم این افسون شوید، با شركت در برنامه های سبك كویرگردی در حوالی مناطق مسكونی و روستایی كمی تجربه كسب كنید.
در این راهنمای سفر ، آنچه كه برای طبیعت گردی باید بدانید گردآوری كرده ایم؛ دقت كنید كه این موارد جدا از هم نبوده و می بایست آن ها را در یك تصویر كلی مد نظر داشته باشید. بخش بندی های زیر تنها برای ساده تر شدن بیان مطلب انجام شده است.
الف- برای سفر به كویر چطور برنامه ریزی كنیم، چطور كوله ببندیم و تجهیز شویم
برای درك زیباییها در سفر به یك جاذبه ی گردشگری خاص، می بایست با اصول و ملزومات كلی آن آشنایی داشته باشید. شاید در نگاه اول این موارد بدیهی و اولیه به نظر برسند اما دانستن و رعایت همین نكات كوچك می تواند از بروز بسیاری مشكلات پیش گیری كرده و به شما كمك كند تا بدون تمركز بر نگرانی ها، با خیالی آسوده از بودن در طبیعت لذت ببرید. مواردی مانند نحوه كوله بستن ، لباس پوشیدن، مهارتهای لازم برای نجات در كویر و غیره.
1- بهترین زمان برای سفر به كویر – تقریبا در تمام موارد، دو ماهه ی اول فصل بهار و همچنین فصل پاییز، بهترین زمان برای سفر به جاذبه های كویری ایران است. پرواضح است كه گرمای كویر در تابستان به شدت طاقت فرساست و در زمستان هوا به شدت سرد و خشك است. بیشترین دمای ثبت شده در ایران در كویر لوت و نزدیك به ۷۲ درجه سانتی گراد است.
2- بهترین زمان برای آغاز كویر نوردی – نوسان دما در كویر در طول شبانه روز بسیار زیاد است. بهترین زمان برای طبیعت گردی در كویر ابتدای روز (هنگام صبح) و انتهای روز، پیش از غروب آفتاب است. سعی كنید در اواسط روز كویر پیمایی نكرده، زیر آفتاب نباشید و بیشتر به تماشا بنشینید؛ چرا كه در این وقت از روز بدن به سرعت آب خود را از دست داده و احساس ضعف می كنید
-3 با احتیاط برنامه ریزی كنید – حتی اگر برنامه كویر گردی شما یك روزه است، برنامه سفر ، نقشه مقصد و در صورت امكان مسیر كویر پیمایی خود را به دوستانتان اطلاع دهید، آن ها را از زمان برگشت خود آگاه كنید. بدون داشتن نقشه، قطب نما و یا GPS اقدام به حركت در مسیر های ناشناخته نكنید. با توجه به اینكه در كویر مناظر بسیار شبیه به هم هستند ممكن است به راحتی گم شوید.
4- آب به مقدار زیاد همراه داشته باشید - یك گالن آب برای هر نفر در روز -هیچ وقت به وجود منابع آب در كویر اطمینان نداشته باشید. ممكن است چشمه ای كه نزدیكی مقصدتان وجود دارد یك روزه بخشكد. یك گالن آب (معادل ۴ لیتر) برای هر نفر در روز، به طور قطع حداقل میزان آبی ست كه می بایست با خود به همراه داشته باشید. وقتی برای كویرپیمایی برنامه ریزی می كنید دقت داشته باشید كه هر گالن آب حدود ۴ كیلو گرم وزن دارد و حداقل میزان آب مصرفی در یك روز است.
5- لباس هایتان باید این مشخصات را داشته باشد – لباس های آستین دار، سبك و به رنگ روشن بپوشید. كفش سبك كوهپیمایی بپوشید. حتما عینك آفتابی، كرم ضد آفتاب و كلاه لبه دار با خود همراه ببرید. در طول شب ممكن است با افت شدید دما مواجه شوید، لباس گرم اضافه نیز با خود همراه ببرید.
6- هنگام كوله بستن لباس هایتان را به صورت رول در آورید تا جای كمتری اشغال كنند. ژاكت، لباس های گرم و لباس های زیر را داخل زیپ لاك قرار دهید، وسایل بهداشتی را در كیف كوچك سفری بگذارید و اگر كفش اضافی همراه دارید می توانید جوراب ها و اشیا قیمتی را داخل آن ها قرار دهید. بطری آب را داخل پلاستیك قرار داده و مطمئن شوید زیپ كیف محكم بسته شده است. كوله پشتی را بخصوص برای پیمایش های بلند مدت، طوری روی شانه قرار دهید كه بخش عمده وزن آن را عضلات پشت تحمل كنند و نه شانه ها. خط بالای كوله پشتی می باست روبروی پایه ی گردن قرار بگیرد.
7- قطب نما، نقشه و یا جی پی اس به همراه داشته باشید.
8- غذای مقوی، سبك و با ماندگاری بالا به همراه داشته باشید و مدام آب بنوشید – می توانید نوارهای گوشت به ضخامت ۳ سانتی متر را داخل نمك قرار دهید و با خود به همراه ببرید. به جای آب از نوشیدنی های انرژی زا و یا طعم دار برای رفع تشنگی و تجدید قوا استفاده نكنید.
ب- نحوه صحیح كویر پیمایی
در ایران، كویر جزء محبوب ترین و خاص ترین جاذبه های طبیعت گردی و گردشگری، چه برای گردشگران داخلی و چه برای مسافران خارجی ست. سالانه هزاران نفر به مناطق كویری ایران سفر می كنند و بی شك بدون داشتن آشنایی با نحوه كویر پیمایی نمی توان به خوبی زیباییهای سفر به چنین مناطق آرامش بخش و سرسختی را درك كرد. عدم آشنایی با اصول كویر نوردی باعث از دست رفتن زودرس آب بدن و گرمازدگی می شود.
1- همیشه مقدار حداقل آب مورد نیاز در روز را (مطابق بخش قبل) به همراه داشته باشید. (۴لیتر برای هر نفر در روز)
2- آسوده، آرام و پیوسته گام بردارید. به این ترتیب از تعریق بیهوده و هدر رفتن آب بدن جلوگیری می كنید. قدم های بلند برندارید. در زمان مناسب و تاجای ممكن زیر سایه حركت كنید.
3- فریب چشمانتان را نخورید! فاصله ها در كویر آنطور كه واقعا هستند دیده نمی شوند. ممكن است مسافتی كه شما ۵ كیلومتر تخمین زده اید بیش از ۲۰ كیلومتر باشد.
4- مراقب باشید كه به چه زمین هایی پا می گذارید. محل هایی كه در آن پلیگونهای زیبای نمك تشكیل شده اند در حقیقت بخشی از دریاچه های نمك هستند. برخی از زمین های اطراف این دریاچه ها به ویژه در بهار می تواند به شدت باتلاقی و خطرناك باشد. بدون برنامه ریزی و خارج از مسیرهای شناخته شده ، در این مناطق پیش روی نكنید.
5- لباس كتان بپوشید. هرچند خیلی از راهنمایی ها شما را از پوشیدن لباس كتان منع می كنند؛ اما در واقع لباس كتان برای كویر نوردی بسیار مناسب است. كتان رطوبت بدن را جذب می كند و مدت زیادی خیس باقی می ماند. به این ترتیب بدن شما خنك شده و گرما زده نخواهید شد. بنابراین هنگام كویر نوردی بد نیست لباس نازك كتان و به رنگ روشن بپوشید.
6- مراقب گزنده ها و جانوران باشید. راهنمای شما حتما می بایست با انواع خزندگان و نحوه اجرای كمك های اولیه هنگام گزیدگی آشنایی داشته باشد. دقت داشته باشید كه بعضی از این حیوانات در صورتی كه احساس خطر نكنند به شما حمله نخواهند كرد. در مواجهه با حیوانات خونسرد باشید. بزمجه ها خطرناكترین سوسمارها در كویرهای ایران هستند و در نزدیكی كویر آران و بیدگل زیاد یافت می شوند.
۷- مراقب توفان شن و گرد و خاك باشید. با خود دستمال گردن و دستمال سر به همراه داشته باشید و در صورت توفانی شدن هوا از آن برای پوشاندن دهان و بینی استفاده كنید و پشت صخره ها پناه بگیرید. برای محافظت از چشمانتان می توانید از عینك های شیشه ای و یا آفتابی استفاده كنید.
8- یك بیلچه همراه ببرید. ممكن است لازم شود تا برای پناه گرفتن چاله روباه حفر كنید.
9- محدودیت های خود را بشناسید و خارج از برنامه عمل نكنید.
10- استراحت كنید! كویر نوردی تركیبی ست از اراده و خستگی. در زمان های مشخص استراحت كنید و به صورت مداوم پیمایش نكنید تا همیشه برای مقابله با بدترین اتفاق ها هم آماده باشید.
پ- مهارت های نجات در كویر
اغلب اینطور فكر می كنیم كه هنگام گم شدن در طبیعت بهترین كار این است كه خود را هرچه سریعتر به نزدیكترین منطقه مسكونی برسانیم. اما نجات در كویر منوط به ایجاد تعادلی ظریف، بین حفظ منابع و خوردن و آشامیدن به قدر كافی، بین دور ماندن از گرمای روز، سرمای شب و حركت است. در زیر به ۸ مورد ساده و كارا برای نجات هنگام گم شدن در كویر اشاره شده است.
۱- آب نخور ! آب را برای خودتان جیره بندی كرده و جرعه های كوچك بنوشید. میزان كمبود آب بدنتان را با توجه به رنگ ادرار می توانید حدس بزنید. چنانچه اوره كم رنگ است می توانید در نوشیدن آب صرفه جویی كنید. اگر ادرارتان پررنگ و غلظت اوره در آن زیاد است حتماآب بنوشید. اگر به منابع آب رسیدید در نوشیدن عجله نكنید و قمقمه های نیمه خالی را با آن پر نكنید، چرا كه آب ممكن است مسموم و یا بیش از اندازه شور باشد.
۲- گرسنه بمان ! هرچه بیشتر غذا بخورید، بیشتر تشنه می شوید. بنابراین اگر غذا به همراه دارید آرام آرام و به مقدار كم آن را طوری مصرف كنید كه تنها رنج گرسنگی را برطرف كند. اگر آب همراهتان نیست! بهتر است تا جایی كه ممكن است غذا نخورید. بدون داشتن آب كافی ، سیر شدن آخرین چیزی است كه دوست دارید اتفاق بیافتد.
۳- حتما سرت را بپوشان! گفته می شود كه بزرگترین مانع برای نجات در كویر قرار گرفتن در معرض آفتاب و كمبود آب بدن است. هنگامی كه سر در معرض تابش مستقیم آفتاب و یا حتی نور غیر مستقیم قرار می گیرد، بدنتان برای خنك كردن خود سخت تر كار می كند. بنابراین قبل از هرچیز به یادتان باشد كه همیشه كلاه روی سرتان داشته باشید. در صورت نداشتن كلاه سعی كنید با ابزارهای در دسترس و یا حتی پاره كردن بخش هایی از لباس برای خودتان كلاه درست كنید.
۴- پناه بگیر! این مورد تفاوت زیادی با پوشاندن سر ندارد. پناه گرفتن زیر سایه و یا ساختن یك پناهگاه می بایست در اولویت شما باشد. مادامی كه از آفتاب دوری می كنید می توانید آب بیشتری ذخیره كنید. بهتر است ابتدا سایه ی طبیعی پیدا كنید و با شروع غروب خورشید، اقدام به ساختن پناهگاه كنید. سعی كنید تنها در هنگام صبح و غروب كه هوا كمی خنك است حركت كنید.
۵- خونسردی ات را حفظ كن! دستپاچگی بزرگترین دشمن برای نجات یافتن است. سعی كنید آرام باشید و پس از ارزیابی موقعیتی كه در آن قرار دارید، گام های بعدی را بردارید. با عجله كردن از جایی كه در آن گیرافتاده اید خلاص نمی شوید و فقط ممكن است در شرایط بدتری بیافتید.
۶- دهانت را ببند و عرق نكن!! هنگام حركت می بایست مصرف انرژی در بدنتان را به حداقل ممكن برسانید. تا هم رطوبت موجود در بدنتان حفظ شود و نیازتان به وعده غذایی مجدد كاهش پیدا كند. آرام حركت كنید، عرق نریزید و سعی كنید دهانتان را بسته نگاه دارید تا از دست رفتن آب بدن به واسطه ی نفس كشیدن به حداقل ممكن برسد. پوشاندن دهان با دستمال سر یا گردن و یا تكه ای از لباس می تواند سرعت از دست رفتن آب در بدن را كاهش دهد.
۷- علامت گذاری كن. اگر تصمیم به حركت برای رسیدن به مناطق مسكونی گرفتید، حتما پیش از حركت محل فعلی تان را علامت گذاری كنید. قبل از حركت مسافت را برآورد كنید و از نشانه های طبیعی برای باقی ماندن در مسیر درست استفاده كنید. قبل از ترك محل، حتما علامت یا نوشته ای برای گروه نجات یا هر شخص دیگری كه ممكن است از آنجا عبور كند باقی بگذارید. مسیر حركت را نیز نشانه گذاری كنید.
۸- حواست به سرما باشد! در بسیاری از مناطق كویری، پس از غروب خوشید، دما به شدت شروع به افت می كند. در برخی موارد هوا آنقد سرد می شود كه از سرما یخ می زنید. پیدا كردن و ساختن پناهگاه مناسب در هنگام شب ، درست به اندازه ی پیدا كردن سایه در طول روز اهمیت دارد.
ت- معرفی جاذبه های گردشگری كویری ایران
تا اینجا نحوه صحیح سفر به كویر و سختی های كویر نوردی را گفتیم. اما نترسید! سفر ایمن به كویر آنقدرها هم سخت نیست، رعایت نكات فوق در كنار داشتن یك راهنمای خوب برای سفر به كویر كافی ست تا بهترین تجربه زندگی تان را رقم بزنید.
كویر بی اندازه زیبا، آرام، پر رمز و راز و با وقار است. در سفر به كویر از همه چیز خالی می شوید و پس از غرق شدن در آسمان پر ستاره اش، چنان عمیق و آرام به خوابید می روید كه انگار هیچ گاه نگران چیزی نبوده اید.
سرزمین ما پر است از مناطق كویری بی بدیل و الهام بخش؛ كویر مرنجاب ، كویر ورزنه ، كویر ابوزید ، كویر مصر و بسیاری دیگر كه در انتهای همین متن می توانید معرفی كلی درباره ی آن ها را بخوانید و برای اطلاعات بیشتر روی لینك ها كلیك كنید.
- كویر مرنجاب
كویر مرنجاب یكی از محبوب ترین جاذبه های كویری ایران و استان اصفهان است. فاصله ی كمی با تهران دارد و در نزدیكی شهرستان اران بیدگل قرار دارد. از جاذبه های طبیعت گردی و گردشگری آن می توان به رمل ها و تپه های شنی، كاروانسرای عباسی و جزیره سرگردان اشاره كرد. همچنین این منطقه یكی از رصدگاه های آسمان در ایران بوده و منطقه مناسبی برای برگزاری تورهای ستاره نگری یا آسترو توریسم است.
- كویر مصر
كویر مصر نام خود را از روستایی ساده و دوست داشتنی به همین نام گرفته است. این منطقه در استان اصفهان، در ۵۵ كیلومتری شهرستان خور و در نزدیكی روستای گرمه واقع شده است. علاوه بر رمل ها و تپه های نرم شنی كه از جاذبه های اصلی كویرند می توان به دیگر جاذبه های طبیعت گردی و گردشگری مانند تخت عباسی، چال سلكنون ، نخستان و نیزارهای روستای مصر اشاره كرد.
- شهداد و كلوت ها
كلوت ها آثار طبیعی بسیار شگفت انگیزی هستند كه وقتی برای اولین بار چشمتان به آنها می افتد گمان می كنید به ویرانه های شهری باستانی و متروك نگاه می كنید. كلوت ها كه در اصطلاح علمی به آنها یاردانگ می گویند در حقیقت سازه هایی هستند كه در طول زمان به دست طبیعت و عواملی مانند آب و فرسایش در اثر وزش باد ایجاد شده اند. كلوت های شهداد در كنار دره راگه از مهمترین جاذبه های ژئوریسم در ایران هستند. در سفر به كرمان و كلوت ها می توانید بوم گردی (اكوتوریسم) و اقامت شبانه در اكو كمپ ها را نیز تجربه كنید.
- كویر ورزنه
كویر ورزنه یا كویر خارا با چشم انداز بی نظیر و با تلماسه های وسیع اش در ۱۰۰ كیلومتری شرق اصفهان قرار دارد. زاینده رود در حاشیه شمالی این كویر جریان دارد و در تالاب گاوخونی در شرق آن آرام گرفته و از حركت باز می ایستد. علاوه بر تالاب گاو خونی از دیگر جاذبه های گردشگری و طبیعت گردی این منطقه می توان به شهر سفیدپوشان ورزنه ، قلعه قورتان، كبوترخانه ی ورزنه و آتشكده دستجرد اشاره كرد.