قبرستان ارامنه مشهد

آرامستان‌‌ها‌ كه روزگاری تنها محلی برای دفن اموات و درگذشتگان بودند، امروزه به جاذبه‌‌ای توریستی تبدیل شده‌اند. 

معرفی قبرستان ارامنه مشهد

قبرستان ارامنه مشهد یكی از گورستان‌های قدیمی این شهر به شمار می‌رود. این قبرستان، با قدمتی بیش از صد سال، محل دفن مسیحیانی بوده كه در شهر طوس و مشهد قدیم ساكن بوده‌اند. این گورستان در حال حاضر به‌نوعی در وسط شهر و در یكی از محلات پرجمعیت شهر قرار گرفته است؛ اما در گذشته دور این منطقه دور از شهر بود و به‌تدریج و با گسترش جغرافیایی شهر نه‌تنها در محدوده شهر، بلكه در نزدیكی هسته مركز شهر واقع شده است. 

وسعت این گورستان در گذشته بسیار بیشتر از اندازه فعلی آن بوده است. در سال‌های اخیر و در راستای انجام برخی اقدامات عمرانی از سوی شهرداری بخش اعظم این گورستان تخریب شده است. زمین محل احداث ساختمان شهرداری منطقه ۲ مشهد در ضلع شمالی گورستان و ساختمان مركز مخابرات مطهری مشهد و قسمتی از ابتدای بلوار شهید كریمی در ضلع شرقی این محل ساخته شده است. به‌طور كلی تقریبا وسعتی معادل۲۵۸۴ مترمربع از كل ملك قبرستان جهت ساخت‌وساز تخریب شده و سنگ قبور آن به قسمت دیگری منتقل شده است.

در این محل كلیسای مسیحیان هم قرار دارد كه قدمت آن به هفتاد سال می‌رسد. محدوده زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی معادل۴۵۴۲مترمربع و مساحت كلیسا یا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق كتیبه سردر، مادور راهبه كا‌ترین را آرپنیك و ملكوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود كه در همین مكان دفن شده‌اند در سال ۱۹۴۷ میلادی بنا كرده‌اند.

این اثر، تنها گورستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد به شمار می‌رود كه از لحاظ تاریخی سیاسی از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار است و با شماره ۳۱۴۴۴ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

قبرستان ارامنه مشهد كجاست؟

قبرستان ارامنه مشهد از دیدنی های استان خراسان رضوی است و در خیابان حر عاملی، ابتدای تقاطع شهید كریمی قرار دارد. برای دسترسی به این گورستان می‌توانید از میدان احمدآباد با استفاده از تاكسی به میدان ابوطالب بروید. در میدان به‌سمت راست و داخل خیابان حر عاملی بپیچید. پس از در مسافتی، به چهارراهی خواهید رسید كه قبرستان ارامنه در نبش آن و در كنار ساختمان شهرداری منطقه ۲ واقع شده است. 

حضور ارامنه در مشهد

برای نخستین بار نادرشاه افشار تعدادی از خانوارهای ارامنه و یهودی را به مشهد كوچ داد و آن‌ها را در محله عیدگاه و بیرون از آن ساكن كرد و از آنجایی كه خراسان با كشورهای آسیای میانه مرز مشترك داشت و پلی ارتباطی بین این كشور‌ها محسوب می‌شد، تجار و صنعتگران مسیحی بسیاری از ایروان، قراباغ، نخجوان، تركمنستان و روسیه به این منطقه مهاجرت كردند. رفته رفته مهاجران ارمنی از اواخر قرن نوزدهم میلادی و در زمان حكومت قاجار از مرز باجگیران و درگز وارد این استان شدند و سپس در شهرهای مشهد، قوچان، نیشابور، شیروان، سبزوار، بجنورد و درگز اقامت گزیدند. بعدها تجار ارمنی از مناطق دیگر ایران مانند آذربایجان و اصفهان نیز به این استان نقل مكان كردند و به كارهای تجاری و صنعتی مشغول شدند. اكثر كارخانجات ارمنیان كارخانه‌های تصفیۀ پنبه، تولید الكل صنعتی و پزشكی، قیرسازی و نخ‌ریسی بود.

ساكنان قبرستان ارامنه مشهد

مدفونین گورستان ارامنه شهر مشهد از كشورهای آمریكا، روسیه، گرجستان، كانادا، فرانسه، لهستان و... بوده‌اند و خطوط نوشته شده روی الواح قبور شامل رسم‌الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی و… است. قدیمی‌ترین تاریخ روی سنگ قبرها متعلق به اواخر دوره قاجار و جدید‌ترین آن اوایل پهلوی دوم است و مهم‌ترین قبر این گورستان به مبلغ آمریكایی لوئیس اف. اسلستین تعلق دارد كه در سال۱۳۱۲قمری (۱۸۹۵ میلادی) در مشهد متوطن شد.

در این گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده‌اند كه می‌توان به ارتودكس‌ها، كاتولیك‌ها، ارامنه گریگور و آشوری‌ها اشاره كرد. همچنین بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگ‌های تاریخ جنگ جهانی دوم است، زنان و كودكانی كه در سال ۱۹۴۲ میلادی پس از رهایی از اردوگاه‌های كار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند و متاسفانه تعدادی از این افراد به‌دلیل بیماری‌ها و ناتوانی و سختی‌های راه درگذشتند؛ در این آرامستان ۳۰ لهستانی مهاجر در بخشی ویژه مدفون هستند.

شكل سنگ‌های تراشیده روی قبور بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها محل مخصوص عودسوز دارد. صلیب‌ها نیز در این مكان متنوع است، اما معروف‌ترین آن‌ها صلیبی است كه مورد استفاده در كلیسای ارتودوكس روسیه بوده و علاوه بر یك خط افقی، یك خط كوتاه‌تر افقی بالای خط افقی اصلی و یك خط كج هم در زیر خط افقی اصلی دارد.

بازدید از قبرستان ارامنه مشهد

بازدید از قبرستان ارامنه مشهد تنها با هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و نماینده شورای‌خلیفه‌گری ارامنه ممكن است. در صورت موافقت، روزی خاص برای بازدید تعیین می‌شود كه شما تنها در آن روز می‌توانید از قبرستان ارامنه مشهد بازدید كنید. 

پرسش‌های متداول