ژئوتوریسم، شكلی نوظهور از گردشگری پایدار
ژئوتوریسم از دو كلمه Geo به معنی زمین و Tourism به معنی گردشگری تشكیل شده است. ژئوتوریسم یكی از شاخه های صنعت توریسم است كه در آن به مطالعه پدیده های طبیعی و بی جان زمین پرداخته می شود، بر خلاف اكوتوریسم كه در آن به مطالعه پدیده های جاندار زمین پرداخته می شود.
ژئوتوریسم چیست؟
ژئوتوریسم در واقع پیوندی بین گردشگری و زمین شناسی است. در این نوع از گردشگری می توان از یك زاویه و نگرش متفاوت به جاذبه های گردشگری و عناصر طبیعی و عوارض آن نگریست. با این نگرش می توان به شكل بهتری به اهمیت عناصر طبیعی پی برد و آگاهانه به پایداری طبیعت كمك كرد. ممكن است فكر كنید كه این فعالیت مختص زمین شناسان و یا علاقمندان به این رشته می باشد اما اینطور نیست بلكه این شكل از صنعت توریسم شامل همه افراد می شود.
هدف ما از ژئوتوریسم مطالعه و آشنایی با طبیعت بی جان است و نه حیوانات و گیاهان و سایر جانداران كه در شاخه دیگری مانند اكوتوریسم قابل مطالعه هستند. اگر هدف شما آشنایی با پوشش گیاهی و جانوران یك منطقه باشد در این صورت شما به عنوان یك اكوتوریست محسوب می شوید. اما اگر با هدف شناسایی و آشنایی با انواع سنگ ها و بافت های زمین شناسی به منطقه ای سفر كنید شما یك ژئوتوریست می باشید.
تاریخچه ژئوتوریسم
ژئوتوریسم به صورت شكل مدرن و امروزی اش تا اواسط سال 1990 چندان شناخته نشده بود و تعریف واضحی از آن ارائه نشده بود. این واژه در استرالیا رواج پیدا كرده بود و به مردمی اشاره داشت كه برای دیدن و یادگیری جنبه های زمین شناسی مسافرت می كنند.
واژه ژئوتوریسم به طور مفصل برای اولین بار در سال 2008 توسط راس كی داولینگ و دیوید نیوسام در كتاب ژئوتوریسم مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
داولینگ و نیوسام در سال 2011 تعریف جدیدتری از ژئوتوریسم ارائه كردند و تعریف خود را از این واژه به این گونه بیان می كنند كه ژئوتوریسم گردشگری را برای ژئوسایت ( به معنی مكان دارای میراث زمین شناسی) و حفاظت ژئودایورسیتی (به معنی تنوع زمین شناختی) و فهم و شناخت علوم زمین از طریق درك و یادگیری ترویج می دهد.
اصول ژئوتوریسم
ژئوتوریسم از اصول گردشگری پایدار پیروی می كند. ژئوتوریسم پایدار روشی از گردشگری برای جذب جهان گردان است كه از منابع طبیعی موجود در منطقه استفاده می كند. ژئوتوریسم پایدار در عین رفع نیاز گردشگران، وضع زندگی و سطح رفاه ساكنین را نیز بهینه می كند.
ژئوتوریسم یا زمین شناسی توریستی با تكیه بر پدیده های زمین شناسی به موضوع گردشگری می پردازد.
از جمله فعالیت های ژئوتوریسم دیدن پدیده های طبیعی همچون فرسایش های زمین و گسل ها و غارنوردی از زاویه دید زمین شناسی و همچنین بازدید از لایه بندی ها و ارتفاعات و چین خوردگی ها و ... بخشی از فعالیت های مربوط به این نوع گردشگری است.
این نوع از گردشگری به معرفی پدیده های زمین شناسی به بازدید كنندگان با حفظ هویت مكانی آنها می پردازد. این فعالیت از علوم زمین شناسی كمك گرفته و از علاقمندان به طبیعت و زمین شناسی برای بازدید از جاذبه های طبیعی زمین دعوت می كند. این نوع گردشگری امروزه در سراسر دنیا شناخته شده و طرفداران زیادی پیدا كرده است.
هدف ژئوتوریسم
فعالیت ژئوتوریسم تنها مختص زمین شناسان و دانشمندان و افراد علاقمند به این رشته به منظور بالا بردن دانش علمی و تحقیقات میدانی نمی باشد. این فعالیت حتی ممكن است مورد توجه افرادی باشد كه در زمینه علم زمین شناسی هیچ گونه تخصص و تجربه ای نداشته و هدف آنها تنها آشنایی و درك بهتر پدیده های طبیعی می باشد.
فعالیت ژئوتوریسم در همه كشور های دنیا وجود دارد و حتی در برخی از كشور ها موزه های زمین شناسی و جاذبه هایی كه بر اثر فرسایش ایجاد شده اند وجود دارد.
اهداف ژئو توریسم شامل موارد زیر می باشد:
• شناخت پدیده های زمین شناسی
• مطالعه علل وقوع حوادث و پدیده های طبیعی
• شناخت و آشنایی با پدیده های طبیعی
• لذت بردن از جاذبه های طبیعت بی جان
• ارائه روش ها و راه كارهایی برای محافظت و از آثار طبیعی و با ارزش
• حفظ و نگهداری از پدیده های زمین شناسی
ژئوتریسم چه مزایایی دارد؟
یكی از مزایای گردشگری زمین شناسی ارتقاء و افزایش آگاهی مردم منطقه مورد بازدید و پیشرفت فرهنگی آنها می باشد. برای این افراد ایجاد اشتغال شده و با آگاهی كسب كرده می توانند یك تجربه متفاوت برای گردشگران و بازدید كنندگان ارائه دهند.
شناساندن این جاذبه ها و موهبت های طبیعی و تاریخی و فرهنگی زمین شناسی به گردشگران غیر بومی سبب ایجاد حس غرور و افتخار بین بومیان شده و بیشتر به ارزش های خود و منطقه پی می برند.
جذب گردشگران زمین شناسی به منطقه برای افراد بومی كه به نوعی در این فعالیت به عنوان راهنما و لیدر و تأمین كننده نیاز گردشگران شراكت می كنند موجب رشد اقتصادی منطقه می شود.
برای ساكنان بومی منطقه توریستی زمین شناسی موقعیت و فرصتی برای معرفی آداب و رسوم و فرهنگ شان ایجاد می شود، مخصوصا زمانی كه بازدیدكنندگان از كشورهای خارجی باشند. همچنین ساكنان این مناطق نیز به طور همزمان با فرهنگ های مختلف آشنا می شوند در نتیجه باعث رشد فرهنگی این منطقه می شود.
از دیگر مزایای این فعالیت ایجاد دوستی و مراودات فرهنگی دوطرفه بین گردشگران و ساكنان بومی می باشد.
ژئو سایت
ژئو سایت (Geosite) به مكانی اطلاق می شود كه دارای میراث زمین شناختی است. این گونه اماكن باید از نظر زیبایی شناسی و علمی ارزشمند باشند و قابلیت بازدید عمومی داشته باشند. ژئو سایت منطقه ای به ابعاد چند متر تا چند كیلومتر مربع با اهمیت زمین شناسی و علمی است كه مشخصات زمین شناسی آن مانند معدنی، ساختاری، ژئومورفولوژی و فیزیوگرافی دارای یك یا چند معیار مشخص است تا بتوان آن را طبقه بندی كرد.
برای طبقه بندی یك ژئوسایت به عنوان مكانی ممتاز و برجسته معیار های زیادی وجود دارد. اما ممكن است برای اینكه یك مكان یا سایت زمین شناسی شایسته انتخاب به عنوان بخشی از میراث ما باشد تنها یك ویژگی كافی باشد.
ویژگی هایی كه می تواند به عنوان معیار طبقه بندی یك سایت ممتاز اهمیت داشته باشد شامل موارد زیر است: ارزش علمی، جذابیت ژئوتوریسم، ارزش آموزشی، ارزش تاریخی، ارزش فرهنگی، ارزش معنوی و اجتماعی، ارزش اقتصادی، اهمیت بین المللی، پیوند با تنوع زیستی، پناه گاه برای گونه های نادر یا در حال انقراض، ارزش زیبایی شناختی، ارزش جهانی و غیره.
ژئوسایت دارای اهداف راهبردی است كه همیشه باید آن ها را به یاد و خاطر داشت. این اهداف شامل بهبود دانش در مورد تكامل محیط ها، زندگی و در نتیجه تكامل خود ما، قابلیت دسترسی برای همه به طوری كه هیچ كس نتواند از مناطق ژئوسایتی برای اهداف و منافع شخصی استفاده كند، كمك به پیشرفت اقتصادی منطقه و یا كل بشریت و داشتن ارزش زیبایی شناختی می باشد.
ژئو پارك
ژئو پارك به مكانی گفته می شود كه دارای بیش از یك ویژگی نادر یا زیبا باشد و از لحاظ زمین شناسی نیز قابل توجه باشد. این ویژگی ها باید نمایانگر تاریخ زمین شناسی منطقه و همچنین رویدادها و فرایند های شكل دهنده آن باشد.
ژئو پارك در حقیقت یك منطقه واحد است كه حفاظت و استفاده از میراث زمین شناسی را به روشی پایدار پیش می برد و باعث رفاه و پیشرفت اقتصادی افراد بومی ساكن در آن منطقه می شود. ژئو پارك ها مجموعه ای از ژئوسایت ها هستند و در انواع ملی و جهانی وجود دارند.
ژئو پارك ها از پدیده های زمین شناسی برای بالا بردن سطح آگاهی جامعه درباره فعالیت های پویایی كره زمین استفاده می كنند. بسیاری از ژئو پارك ها باعث افزایش آگاهی از خطرات زمین شناسی مانند آتشفشان ها، زمین لرزه ها و سونامی ها می شوند و بسیاری از آنها با فراهم كردن برنامه های راهبردی برای كاهش بلایای طبیعی به جوامع كمك می كنند.
ژئو پارك ها سوابق تغییرات شرایط اقلیمی را ثبت می كنند و شاخص های آب و هوایی فعلی را نشان می دهند و بهترین روش برای استفاده از انرژی های قابل برگشت را نشان می دهند و بهترین استاندارد های توریسم سبز را به كار می گیرند.
ژئوتوریسم واقعی
یك ژئوتوریسم با هدف كشف و آشنایی با عناصر ناشناخته زمین شناسی در جستجوی ویژگی هایی است كه بر تفاوت ها و مشخصه های مخصوص یك منطقه تأكید می كند. افرادی كه علاقمند به این فعالیت هستند نسبت به زیبایی های طبیعت و میراث تاریخی آگاهی داشته و سعی دارند در عین شناختن و بازدید از این مناطق به همراه دوستان هم فكر و با اهداف مشترك هیچ گونه آسیبی به این عناصر وارد نكرده بلكه در پی یافتن راهی باشند برای از بین بردن مشكلاتی كه به طبیعت آسیب زده و باعث ایجاد آلودگی ها و هدر رفتن انرژی های طبیعی شده است.
گردشگران ژئوتوریسم همواره در پی راهی برای به اشتراك گذاشتن تجربیات و آموخته های با ارزشی هستند كه در بازدید شان از مناطق مختلف به دست آورده اند. آنها با این كار علاقمندان دیگر را نیز تشویق به این فعالیت می كنند و در نتیجه باعث تداوم و رشد فرهنگی و اقتصادی منطقه می شوند.
برای ژئوتوریسم بودن نیازی به برخورداری از دانش آكادمیك در سطوح بالا نیست. اساس این فعالیت فقط یادگیری است این اصل برای متخصصان در این زمینه نیز صدق می كند. برای این كار كافی است یك آشنایی مختصر با این رشته علمی داشته باشید تا بتوانید با زاویه دیگری به جاذبه های طبیعی بنگرید و از بودن در طبیعت لذت بیشتری ببرید.
پیشنهاد می شود این نوع برنامه ها را مخصوصا برای دانش آموزان اجرا كنید تا علاوه بر افزایش دانش و تجربه علمی در این زمینه در راستای حفظ محیط طبیعی كوشا باشند.
ژئوتوریسم در ایران
ایران از جمله كشور هایی است كه به لطف دارا بودن پدیده های بكر زمین شناسی و جاذبه های طبیعی می تواند به عنوان یك مقصد مهم برای علاقمندان به این فعالیت باشد. از این رو ایران دارای پتانسیل زیادی برای رشد فرهنگی و اقتصادی و برگزاری تورهای زمین شناسی دارد.
برای مثال می توان ژئو پارك های مهم ایران مانند ژئو پارك راگه، ژئو پارك قشم و ارسباران را نام برد.
یكی از مهمترین ژئوپارك های ایران در منطقه قشم واقع شده است. جزیره قشم در زمینه ژئوتوریسم تنوع وسیعی دارد. یكی از منحصر به فرد ترین این مناطق دره ستارگان می باشد.
دره ستارگان شامل ستون ها و پستی و بلندی های عجیب ماسه ای است كه به علت فرسایش در طول زمان به وجود آمده است. اما بنا بر باور عموم این دره بر اثر سقوط یك ستاره تشكیل شده است و با توجه به شكل ظاهری عجیب و غریبش محل رفت و آمد اجنه بوده است.
اما لزوما برای آشنایی با پدیده های زمین شناسی نیازی به سفر به خود این مناطق نمی باشد بلكه می توان به مناطقی كه دارای عناصر و پدیده های مشابه زمین شناسی هستند نیز سفر كرد كه خوشبختانه ایران در این مورد بسیار غنی است. پدیده هایی مانند چشمه های آب گرم و چشمه های بی نظیر و منحصر به فردی مانند باداب سورت، گل فشان های سیستان، گنبد های نمكی و ... نمونه های بسیار بی نظیری از این جاذبه ها هستند.
در دهه اخیر منطقه لرستان با دره شیرز، دریاچه گهر و منطقه كوهدشت به عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است. در دامنه های كبیر كوه این منطقه در حدود 11 هزار سال پیش رانش زمین بسیار بزرگی رخ داده است كه در نوع خود بسیار بی نظیر بوده و می تواند فرصتی برای مطالعه زمین شناسان و علاقمندان باشد.
به طور كلی این استان به لطف طبیعت بی نظیرش و مناظر حیرت انگیز و جاذبه های طبیعی فراوانی كه دارد می تواند یكی از مهمترین پتانسیل ها در زمینه ژئوتوریسم محسوب شود، به همین علت این منطقه به عنوان موزه ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است.