نگاهی به آداب‌ورسوم غذایی هركدام از مناطق ایران نشان می‌دهد برخلاف آنچه از ماه رمضان و گرسنگی در نظر داریم، گردشگری غذا یكی از قابلیت‌های این ماه است. گذری به هر یك از شهرها و روستاها و مشاهده شیوه‌های گوناگون برگزاری مراسم افطار و سحر به‌ویژه در مناطقی كه هنوز در مقابل یكدست‌سازی فرهنگی مقاومت می‌كنند می‌تواند به جاذبه‌ای برای گردشگرانی تبدیل شود كه می‌خواهند این ماه را به شیوه و سنت اقوام مختلف كشور بگذرانند.
گردشگران خارجی گروه دومی هستند كه می‌توانند تصویر متفاوتی از ایران در این ماه در ذهن داشته باشند، زمانی كه شهر آرام‌آرام خود را به لحظه افطار نزدیك می‌بیند، به‌یك‌باره حركت و جنب‌وجوش آن را فرا گرفته و انواع غذاهای محلی و اقوام است كه به وفور عرضه می‌شود، تا رمضان را به متفاوت‌ترین ماه ایران به لحاظ غذا و آشپزی تبدیل كند، و باورمان می‌شود كه غیر از انواع كباب و چلو، منوی غذای ایرانی گزینه‌های بسیار دیگری هم دارد.
در ایران افطار با نوای ربنا رنگ و بوی دیگری می‌گیرد و سفره ویژه افطار در اكثر خانه‌ها پهن می‌شود. سفرهای كه معمولاً شامل چای و خرما و نان و پنیر است. زولبیا بامیه، حلوا، حلیم و بالاخره آش رشته یا شله‌قلمكار از غذاهایی هستند كه حتماً در سر سفره ایرانی‌ها مشاهده می‌شود، نان تازه و بالاخره انواع كتلت و كوكو و شامی معمولاً در مهمانی‌های افطار كه در كشور ما بسیار مرسوم بود و كمابیش هم هست دیده می‌شود.
در ایران هم مانند اكثر كشورهای اسلامی اگر افطار در تابستان به ساعات شام نزدیك باشد این سفره با سفره شام یكی می‌شود، اما در زمستان كه افطار زودتر از شام است معمولاً سفره سبك‌تر و البته سالم‌تر است. هركدام از شهرهای ایران آداب‌ورسوم خاص خود را در ماه رمضان دارد و هركدام به شیوه‌ی خود فرارسیدن این ماه مبارك را جشن می‌گیرند. در این ماه مبارك همه خیابان‌ها و مغازه‌ها حال و هوای خاصی به این ماه می‌بخشند و مردم با كارهای خیرخواهانه در این ماه سعی در كسب ثواب بیشتری دارند. رستوران‌ها و كافه‌ها در طول روز تعطیل هستند و از عرضه غذا خودداری می‌كنند ولی بعد از افطار تا آخر شب آماده‌ی پذیرایی می‌باشند.
با وجود آنكه ماه رمضان ماه روزه‌داری و پرهیز از غذاست، اما علاقه ایرانی‌ها به غذا از یك‌سو و وجود اقوام مختلف از دیگر سو سبب به وجود آمدن رژیم غذایی خاصی در ماه رمضان شده است كه از شهری به شهر دیگر تفاوت دارد. این تنوع قابلیت تبدیل شدن به جاذبه‌ای برای گردشگری غذا را دارد، به‌ویژه آنكه می‌توان با سفری چندساعته از شمال به جنوب كشور با غذاهای مختلفی روبه‌رو شد كه هر یك جذابیت‌های خاص خود را دارد. از طعم و رنگ و عطر آن گرفته تا روش پخت و سرو آن.
نگاهی به آداب‌ورسوم غذایی هركدام از مناطق ایران نشان می‌دهد برخلاف آنچه از ماه رمضان و گرسنگی در نظر داریم، گردشگری غذا یكی از قابلیت‌های این ماه است. این نوع از گردشگری، یكی از انواع گردشگری است كه كمتر مورد توجه قرارگرفته است، این در حالی است كه سایر كشورهای مسلمان همانند مالزی از تنوع غذایی خود برای جذب گردشگر بهره می‌جویند. ظرفیت‌های غذایی اقوام ایرانی به‌اندازه‌ای است كه می‌توان تنها برای ماه رمضان، تورهایی خاص تعریف كرد كه علاوه بر دیدن آداب‌ورسوم اقوام در این ماه مبارك، از دست‌پخت خوب مردان و زنان این مرزوبوم لذت برد.
برای مسلمانانی كه در كشورهای غیرمسلمان زندگی می‌كنند این ماه بسیار سخت می‌گذرد، اما حضور آن‌ها در یك كشور مسلمان و یا كشورهایی كه مسلمانان زیادی دارد می‌تواند این ایام و عبادت آن را لذت بخش‌تر كند. به همین دلیل گردشگری رمضان مخصوصاً در سالیان اخیر رونق بسیاری داشته و برخی از كشورها در این رویداد سرآمدند.
گردشگری غذا در ماه رمضان
شاید برای بعضی از افراد مسافرت در ماه مبارك رمضان غیرممكن و یا سخت باشد ولی مكان‌هایی در نقاط مختلف جهان است كه دارای جاذبه‌های گردشگری فوق‌العاده‌ای هستند كه مخصوص این ماه مبارك است.
درگذشته افراد روزه‌دار كمتر به مسافرت می‌رفتند و سعی می‌كردند حتی‌الامكان در روزهایی كه روزه هستند در منزل به استراحت بپردازند اما امروزه شرایط و امكانات سفر آن‌چنان پیشرفت كرده و اسباب سفر آن‌چنان فراهم‌شده كه افراد حتی در این ماه نیز به گشت‌وگذار می‌پردازند، شرایط و امكانات ازجمله مسافرت با هواپیما، رزرو هتل‌های مناسب و دیگر امكانات موجود، بستر مناسبی را برای علاقه‌مندان به سفر آماده كرده است. در این میان مسلمانان دین‌دار و متدین با سفر كردن در این ماه مبارك به نقاط مختلف با آداب و سنن مرسوم در ماه مبارك آن نقاط هم آشنا می‌شوند.
كشورهایی كه مقصد گردشگری سفرهای ماه رمضان هستند
یكی از مقاصد گردشگری در ماه رمضان كشور انگلستان است و به‌خصوص شهر لندن كه آن را گلدان ذوب فرهنگ‌های گوناگون می‌نامند، چراكه مسلمانان زیادی در آن زندگی می‌كنند و آزادانه می‌توانند فرایض و رسوم خود را به‌جا بیاورند. قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های مخصوص اعراب خاورمیانه و همچنین ایرانی‌ها و ترك‌ها و پاكستانی‌ها در این ماه به خدمات مخصوص سحری و افطار مشغول‌اند. فروشندگان غذاهای حلال‌گوشت در این ماه رونق بیشتری در كسب‌وكار خود مشاهده می‌كنند. همچنین وجود بازارها عربی، غذاهای كنار خیابانی هنگام افطار، شیرینی فروشی‌های لبنانی و فعالیت فوق‌العاده مساجد در این ماه دلیل خوبی برای جذابیت شهرهای بزرگ انگلستان برای گردشگران ماه رمضان است. در این ماه هتل‌های این كشور هم برای پذیرایی از مهمانان مسلمان روزه‌دار تجهیز می‌شوند و خدمات خاص این ماه را ارائه می‌دهند.
در اسپانیا نیز جمعیت مسلمانان بعد از فرانسه و انگلستان ركورددار است. جمعیت مسلمانان در این كشور زیاد است و بسیاری از شهرهای بزرگ اسپانیا خدمات مخصوص ماه مبارك رمضان را برای مسلمانان ارائه می‌كنند. مسئولان گردشگری اسپانیا برای گردشگری حلال گردشگران مسلمان نیز برنامه‌ریزی كرده‌اند و بسیاری از هتل‌ها در اسپانیا آرم صد در صد حلال را نصب می‌كنند و برای افطار و سحر غذاهای عربی و حلال ارائه می‌دهند.
مراكش یكی دیگر از قطب‌های فرهنگ اسلامی در شهر فاس است. مساجد متعدد این شهر نیز مانند دروازه‌ای به فرهنگ غنی اسلامی هستند. برای اعلام آغاز و پایان روزه‌داری، در این كشور از صدای توپ استفاده می‌شود. افطار زمان مناسبی برای پیوستن به مردم محلی و امتحان كردن غذاهای سنتی مراكشی است.
مصر یكی از زیباترین كشورها در ماه رمضان است. در این كشور در طول ماه مبارك رمضان، ریشه‌ی فرهنگی اسلامی به نمایش گذاشته می‌شود. مردم كشور هنگام غروب آفتاب فانوس‌هایی را روشن می‌كنند كه نشان از پایان روزه‌داری دارند. این فانوس‌ها با طلوع خورشید و آماده شدن برای گرفتن روزه خاموش می‌شوند.
یكی از كشورهایی كه در ماه رمضان می‌توان به آن سفر كرد، اردن است. در این ماه كافه و رستوران‌ها تا آخر شب برای پذیرایی باز هستند و با سلیقه‌های خاصی به مناسبت ماه رمضان تزیین شده‌اند و با موسیقی‌ها و سرگرمی‌های مخصوص از روزه‌داران پذیرایی می‌كنند. در خیابان‌ها چادرهای مخصوصی برپا می‌شود به نام چادرهای رمضان، كه با انواع غذاها و نوشیدنی‌ها از روزه‌داران استقبال می‌كنند. همچنین افراد با انواع بازی‌ها در این چادرها سرگرم می‌شوند.
سنگاپور هم از دیگر كشورهای مسلمان است كه وقتی زمان افطار نزدیك می‌شود مسجدهای سنگاپور شروع به پخش مواد غذایی بسته‌بندی شده برای روزه‌داران و سایر افراد می‌كنند. رسم جالب و پسندیده‌ای كه در مساجد سنگاپور وجود دارد پخش مواد غذایی بسته‌بندی بین همه افرادی كه چه روزه گرفته‌اند و چه كسانی كه توانایی روزه گرفتن را ندارند تا همگی بر سر یك سفره افطار كرده و زمان افطار را در كنار هم سپری كنند. نقاطی كه در آن افطاری پخش می‌شود بسیار شلوغ است علاوه بر افطاری‌های ویژه‌ای كه ارائه می‌شود رستوران‌ها و كافه‌ها نیز در عرضه و پخت سحری فعالیت می‌كنند. در بازارها و فروشگاه‌ها، مواد غذایی به مناسبت ماه مبارك رمضان به فروش می‌رسد، این بازارها در طول شب نیز برای ارائه خدمات به مشتریان باز بوده و در طول مدت ماه مبارك برپا می‌باشند.
هر جا سخن از گردشگری است نام تركیه نیز در آن بین هست. در عرصه گردشگری رمضان نیز ترك‌ها حرفهای زیادی برای گفتن دارند. تركیه یكی از مقاصد گردشگری در ماه رمضان است. زیرا این شهر هنوز هم به سنت‌ها و مراسم‌های ماه مبارك رمضان پای بند بوده و مثل گذشته آن‌ها را باشكوه برگزار می‌كند. رمضان در تركیه با شور و حال خاصی همراه است. گستراندن سفره‌های طولانی افطار در خیابان‌ها و باز كردن روزه در هنگام افطار به شكل جمعی از آیین و رسوم مردم این كشور محسوب می‌شود. تزیین كوچه‌ها و خیابان‌ها نیز از سنت‌های مربوط به این ماه مبارك به شمار می‌رود. مساجد تركیه در رمضان هم به‌واسطه حضور گسترده و بیشتر روزه‌داران از رونق و شور بیشتری برخوردار هستند.
ماه مبارك رمضان در تركیه با صرف خوراكی‌های مخصوص همراه است، مسلمانان تركیه در این ماه با حضور در بازارها به خرید خوراكی‌های خاص برای افطار می‌پردازند و زنان نیز در منازل خود شیرینی‌های مخصوص این ماه را تهیه می‌كنند. در تركیه رستوران‌ها و هتل‌ها به‌نحو دلپذیری برای پذیرایی افطار آماده شده‌اند و فهرستی از غذاهای متنوع تركی اعم از انواع كباب و شیرینی‌های سنتی تركی را ارائه می‌دهند كه برای گردشگران بسیار جذاب است. تركیه هم مانند مالزی از تنوع غذایی كه حاصل برخورد چند فرهنگ متفاوت است بهره می‌برند.
در كشور مالزی با وجود گرما و رطوبت بالای شهرها در این ماه، گردشگران بسیاری مالزی را بهشت ماه رمضان می‌دانند. خدمات حرفهای هتل‌ها، بازارهای شبانه و اغذیه خیابانی و متنوع كه نتیجه‌ی تنوع فرهنگی ملی این كشور و از جذابیت‌های این كشور برای مسلمانان است. مسلمانان روزه‌دار علاوه بر بهره‌مندی از زیباترین طبیعت روی زمین و همچنین مساجد بزرگ و مدرن، می‌توانند از غذاهای سنتی استفاده كنند. حراجی‌ها و فروش‌های ویژه ماه رمضان هم از جذابیت‌های گردشگری رمضان در مالزی است. مردم محلی و خانواده‌ها، گردشگران را به مراسم‌های افطار و جشن‌های خود كه شامل رقص‌های سنتی است دعوت می‌كنند. در مالزی، سفره افطار بسیار متنوع است چراكه مالزی از لحاظ تنوع غذایی بسیار غنی است.
دبی در ماه مبارك رمضان نیز یكی از جاذبه‌های گردشگری است. دبی خدماتی را نیز به افراد غیرمسلمانان و افرادی كه روزه نیستند، ارائه می‌دهد. در دبی زمان اعلام افطار با صدای توپ همراه است. در زمان افطار هتل‌ها چادر عربی برپا كرده و با پشتی و فرش‌های ایرانی آن را تزئین می‌كنند. در این وعده‌ی غذایی، انواع غذاها كه منعكس كننده‌ی فرهنگ عربی است بعد از برگزاری نماز مغرب سرو می‌شود.
لبنان نیز یكی دیگر از جلوه‌گاه‌های فرهنگ غذایی اعراب است، سفره افطار در این كشور و سوریه تقریباً با اكثر كشورهای عربی همپوشانی دارد. غذاهای لبنانی در این ماه طیف گسترده‌ای از انواع سالاد و زیتون، پیش‌غذاها و غذاهای خوش‌طعم لبنانی است.
حال با توجه به مقایسه كشورهای اسلامی مختلف در زمینه استفاده از این ماه مبارك برای رونق گردشگری، در می‌یابیم كه كشور ایران در این مسیر، در ابتدای راه قرار دارد و می‌تواند با توجه به ظرفیت‌های فراوانی كه در همه زمینه‌ها دارد، گردشگری متفاوتی را در ماه مبارك رمضان ارائه دهد. امید می‌رود تا با برنامه‌ریزی دقیق و كارشناسی، بتوانیم از این ظرفیت‌ها استفاده بهینه كنیم.