آدرس : ۱۲ كیلومتری غرب شهر چوار و ۲۰ كیلومتری شهر ایلام بر سر راه چوار به نواحی مرزی با كشور عراق قرار داردقلعهی تاریخی چوار (قلا)، در ۱۲ كیلومتری غرب شهر چوار و۲۰ كیلومتری شهر ایلام بر سر راه چوار به نواحی مرزی با كشور عراق واقع شده است. مجموعه‌ی بناهای این دژ بر فراز و دامنه‌های ناهمواری كه حدود ۳۰۰ متر از زمین‌های پیرامونی ارتفاع دارد. ساخته شده است، این قلعه به صورت دژی مستحكم ساخته شده است و شامل سه قسمت است: – بنای اصلی قلعه – دیوارهای جانبی و دیوارهای بلندی كه از راس تپه تا سطح زمین‌های پیرامونی امتداد می‌یابند – ساختمان‌های داخل محوطه قلعه و برج‌های دیده بانی كه به نظر می‌رسد همانند سایر قلعه‌های محدوده غربی زاگرس كاربرد نظامی داشته است. موقعیت قلعه و سبك معماری بنا این نظر را تقویت می‌كند. این اثر مهم تاكنون مورد بررسی و كاوش علمی قرار نگرفته است. مدیریت میراث فرهنگی استان اخیراً نسبت به شناسایی و مستند سازی آن اقدام نموده است كه قدم آغازین در جهت بررسی و پژوهش علمی آن تلقی می‌گردد. برخی نویسنده‌های محلی در نوشتارهای خود از این قلعه و موقعیت آن مطالب اندكی ارائه داده‌اند. شواهد فرهنگی به جای مانده از این اثر نشان می‌دهد كه احتمالاً در اواخر دوره‌ی تاریخی و قرون اولیه اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است. این قلعه یكی از بزرگترین قلاع منطقه است كه برفراز تپه‌ای بلند در مسیر چوار، مورت، تجریان به سمت دهستان«چكر بولی» و ناحیه مرزی با كشور عراق ایجاد شده است. این اثر در حاشیه شمالی رود فرعی قلا كه به رود «گدار خوش» می‌پیوندد، قرار گرفته است. جاده خاكی روستای مورت به قلاع ، درست از جنوب این محل می‌گذرد. تقریباً شمال و غرب این تپه به پرتگاه طبیعی محدود می‌شود كه این امر شرایط مناسب امنیتی را برای ساكنان قلعه در این قسمت فراهم می‌ساخته است. دامنه جنوبی و جنوب شرقی این محوطه با شیبی تقریباً ملایم به محیط زمین‌های اطراف خود منتهی می‌شود. بنای قلعه برروی این تپه به گونه‌ای است كه نشان می‌دهد این مكان در ادوار گذشته جایگاهی استراتژیك برای ساكنان آن بوده است. می‌توان گفت «پشت قلعه» از جمله قلاع مهم تدافعی است كه در موقعیتی مناسب بر سر راه گنجوان و حاشیه غربی استان ایلام واقع شده است. موقعیت جغرافیای این قلعه با دیگر قلاع مهم منطقه به صورتی است كه با هم در ارتباط بوده‌اند. ارتباط جاده‌ای، ارتباط با امكانات اولیه (علائم در شبانه روز) و… قلعه سرنی در ناحیه مرزی ایران و عراق و در غرب تپه قلاع واقع شده است و برخی قلاع در نواحی كوهستانی شرقی آن نیز وجود داشته كه زنجیره ارتباطی آن‌ها قابل تصور است. چون ساختمان قلعه بر فراز یك تپه طبیعی مرتفع قرار دارد، دارای ظاهر طبیعی كوهستانی است و در قسمت‌های مختلف سطح و دامنه تپه، پوشش گیاهی جنگل و مرتع ملاحظه می‌شود. در ساخت بنای این قلعه عظیم ،الگو و نظم هندسی معینی وجود ندارد بلكه شرایط پستی و بلندی تپه بر سبك معماری اثر گذاشته و این ویژگی موجب شكل گیری بافت معماری قلعه بوده است. به طوری كه دیوار عرضی كمربند بیرونی حصار و دژ قلعه به جز در دامنه جنوبی و جنوب شرقی كه با شیبی تقریباً ملایم به پایین تپه و كنار رودخانه منتهی می‌شود در سایر قسمت‌ها به محدوده‌های پرتگاه‌های طبیعی اطراف تپه محدود می‌شود. همچنین بین دیوارهای دفاعی كه از راس تپه و به سطح زمین‌های پیرامونی كشیده شده در برخی جاها كه شیب دامنه تند می‌باشد، بقایای معماری دیده نمی‌شود ولی در جاهایی كه مسطح است آثار معماری ملاحظه می‌شود. در تمام سطح و دامنه‌های تپه ونیز زمین‌های پست پیرامونی تكه‌های سفال دیده می‌شود كه عمدتا چرخ ساز و معدودی از آن‌ها دست ساز می‌باشند. سفال‌های پشت قلعه در اندازه‌های ظریف، متوسط و خشن طبقه بندی می‌شوند. اكثر سفال‌ها بدون لعاب بوده و دارای پوشش گلی است. مواد اصلی به كار رفته برای برپایی آثار معماری گسترده این قلعه قلوه سنگ‌ها و لاشه سنگ‌های محلی و ملات گچ است و نمای دیوارها ساده بوده ،از هیچ اندود گچی استفاده نشده است و ظاهر نامنظم و برهنه قلوه سنگ‌ها چهره ای خشن به دیوارهای مختلف این بنا داده است. این بنای عظیم دارای قسمت‌های مختلف و متنوعی است، شامل : ۱- دیوارهای دفاعی كه از راس تپه به سمت پایین كشیده شده‌اند. ۲- دیوارهای عرضی كمربندی در پیرامون تپه ۳ – آثار معماری كه بر فراز تپه در شمال قسمت اصلی تپه وجود دارد ۴- مناطق مسكونی دامنه تپه ۵- اتاق‌های نگهبانی۶- راهرو زیرزمینی ساختمان اصلی قلعه برفراز تپه طبیعی با دیوارهای بلندی ساخته شده است و در وسط این بنا حفره بزرگی وجود دارد كه احتمالا به عنوان نوعی بنای زیرزمینی از آن استفاده می‌شده است. در دامنه شمالی بنای اصلی و بر فراز سطح تپه، آثار و بقایای پی چندین ساختمان دیده می‌شود. همچنین در این قسمت قلعه ،در ضلع غربی دیوار عرضی كمربند بیرونی حصار، آثار دو برج در كنار دیوار دیده می‌شود كه ارتفاع دیوارهای یكی از برجها به سه متر می‌رسد. در مجموع ۵ دیوار دفاعی از راس تپه به سمت پایین ایجاد شده، كه سه تا از آن‌ها در سمت جنوب قلعه و یكی در سمت شرق تپه و دیگری در سمت شمال تپه دیوارهای عرضی پیرامونی تپه را به هم وصل می‌كنند. از سه دیوار جنوبی دیوار وسطی عملكرد راهرویی زیر زمینی و پنهانی داشته، كه برای آوردن آب از دامنه تپه به بالای قلعه از آن استفاده می‌شده است. برروی برخی از این دیوارها اتاق‌های نگهبانی نیز ایجاد شده است. طول برخی از این دیوارها ۳۰۰ متر است . همچنین سه دیوار عرضی در پیرامون تپه ایجاد شده است كه طول حصار كمربند بیرونی به حدود ۵۰۰ متر می‌رسد. در قسمت‌هایی از این دیوارها اتاق‌ها و جایگاه‌هایی برای دیدبانی و حفاظت از قلعه اصلی تعبیه شده است. همچنین در جهات شمال شرق، شرق و جنوب محوطه درحد فاصل دیوارهای عرضی پیرامون تپه آثار معماری دیده می‌شود كه احتمالاً محل سكونت و استقرار نیروها و دیگر ساكنان این دژ بوده است. قطر برخی از دیوارهای این قلعه به دو متر می‌رسد. سه عامل اصلی به احتمال زیاد موجب شده تا قلعه عظیم چوار در این مكان برپا شود: ۱) ارتفاع نسبتاً بلند تپه طبیعی كه قلعه چوار برآن قرار دارد و شرایط خاص آن كه تقریباً از جهات سه گانه غربی، شمال و شرقی به پرتگاه منتهی می‌شود و تقریباً از این سه جبهه تپه دارای موانع طبیعی است كه ورود به قلعه را غیرقابل نفوذ كرده است. حصار عرضی كمربند بیرونی پیرامون تپه نیز به این مهم كمك می‌كند. ۲)شرایط خاص قرارگیری این تپه در یك موقعیت استراتژیك بر سر راه چوار، چم ژیه و نواحی مرزی عراق. ۳)وجود رودخانه جاری در جبهه جنوبی این مكان ،كه مشكل نیاز به آب را رفع كرده است، بخصوص با ایجاد راهروی زیرزمینی در این جبهه بنا از راس تا دامنه‌ی تپه به راحتی می‌توانستند آب مورد نیاز خود را تامین نمایند. این بنا جزء قلاع نظامی- مسكونی می‌باشد و این امر را می‌توان از روی خرابه‌های باقی مانده از دیوارهای اتاق‌ها و همچنین از روی باروها و برج‌های نگهبانی آن به خوبی مشاهده نمود. آثار فرهنگی سطح تپه وسعت و گستردگی بقایای معماری و نوع مصالح به كار رفته نشان می‌دهد كه احتمالاً این بنا متعلق به اواخر دوره‌ی تاریخی و اوایل دوره‌ی اسلامی است البته در مورد قلعه چوار به جز چند منبع محلی اطلاعات علمی و دقیقی در دسترس نیست و در منابع تاریخی به آن اشاره نشده است.