در شهر ری، آرامگاه و زیارتگاهی وجود دارد كه بر فراز یك كوه و نزدیكی یك چشمه قرار گرفته است. این آرامگاه كه شاخصه‌های معماری سنگی را در خود دارد، كه به زیارتگاه بی‌بی شهربانو شهرت یافته است. آرامگاه بی‌بی شهربانو در شهر ری یكی از زیارتگاه‌ها و مكان‌های گردشگری پرتردد شهر ری است كه سابقه آن به دوره ساسانی می‌رسد.بی بی شهربانو نام آرامگاهی است در شهر ری. طبق كتیبه موجود در آن و باور مردم مقبره شهربانو همسر امام سوم شیعیان حسین بن علی و مادر امام چهارم شیعیان سجاد است.
به عقیده برخی از كارشناسان به دلایلی همچون قرارگرفتن زیارتگاه بر فراز كوه، نزدیكی به چشمه، ویژگی‌های معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دوره‌ها، كاربرد واژه بانو و شهربانو برای ایزدبانوی آناهید و تشابه افسانه بی‌بی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی «بانوی پارس» در یزد، این بنا در اصل از نیایشگاه‌های آناهید، الهه آب‌ها و باروری و از پرستشگاه‌های زرتشتیان پیش از اسلام بوده‌است.
تاریخچه بقعه بی‌بی شهربانو:
هسته اصلی بنای مزبور را در دوران ساسانی ساخته‌اند. از دیدگاه معماری قسمت گوشه جنوب شرقی آن كه مشتمل بر بنای چهار گوش منظم و استوار سنگی با پوشش ضربی سنگ و آجری می‌باشد و از عهد آل بویه و حرم و اتاق طویل جنوبی آن از دوران ساسانی و دیوارهای خارجی صحن هم‌زمان با بنای سنگی عهد آل بویه و عصر سلجوقیان می‌باشد. در سده‌های بعدی به وسیله احداث رواق و دیوارها و اتاق‌های مختلف و راهرو و… محوطه اصلی را به دو صحن تقسیم و به صورت كنونی درآورده‌اند. گنبد بقعه از عهد دیالمه است.
صندوق منبت روی قبر، حدیث‌های پیامبر اسلام و لقب‌های شهربانو را دربرداشته و تاریخ ۸۸۸ هجری قمری و نام بانی و سازندگان آن ذكر شده‌است.
در منبت زیبایی از دوران شاه طهماسب در جنوب شرقی حرم كه مدخل اصلی و قدیمی آن است قرار دارد. در این بقعه آثار تاریخی دیگری نیز وجود دارد.
مشخصات آرامگاه بی‌بی شهربانو:
این مجموعه محوطه‌ای است مستطیل شكل (شمالی-جنوبی)، به طول ۳۳متر و عرض ۲۲ متر كه با دیواری سنگی متعلق به سدهٔ چهارم (بوییان و سلجوقی) محصور گردیده و از شمال به كوهستان محدود می‌شود. در بخش جنوبی آن چند بنای محكم سنگی با پوشش گنبدی از سنگ و آجر وجود دارد. محوطه اصلی با احداث دیوارهای جدید، رواق‌ها، اتاق‌ها، راهرو و غیره در دوره‌های گوناگون به دو قسمت (صحن) تقسیم شده‌است.
بنای اصلی بقعه از سنگ و گچ ساخته شده و تاق‌های آن آجری است. از سبك و وضع بنا برمی آید كه هسته اصلی آن در دوره ساسانی ساخته شده باشد و در سدهٔ چهارم (عهد آل بویه) از آن برای آرامگاه استفاده شده و قسمت‌هایی به آن افزوده‌اند. این بقعه مشتمل بر حرم كوچك چهارگوشی است با ابعادی در حدود ۲۵ر۳متر. مدخل اصلی حرم رو به مشرق و دارای سردری است متعلق به روزگار صفوی، اما گنبد كاشی‌كاری و برخی گچ‌بری‌ها و تزیینات آن از آثار دوره قاجار است.
جلو سر در، دهلیزی قرار دارد كه در گذشته به صورت ایوانی بوده و بخشی از حیاط اندرون بقعه به‌شمار می‌آمده‌است. در جنوب همین دهلیز بنای مربع سنگی استواری با ابعاد ۸ر۵ متر و پوشش ضربی متعلق به قرن چهارم وجود دارد. در جنوب حرم نیز اتاق طویل مسدودی در جهت شرقی-غربی قرار دارد كه احتمال داده‌اند متعلق به دوره ساسانی باشد.
این اتاق از مشرق به بنای مربع سنگی مذكور منتهی می‌گردد و معلوم می‌شود كه در آغاز، راه ورود به بنای سنگی بوده‌است. در شمال حرم، مسجد یا رواقی از دوره قاجاریه وجود دارد. صحن بزرگتر بقعه كه حیاط بیرونی آن محسوب می‌شود در شمال همین مسجد قرار دارد. در شمال صحن اتاقی برای اقامت میهمانان متولی یا زوّار دیگر احداث شده‌است.
پایین پله‌های بقعه بی بی شهربانو و در سمت راست غاری به چشم می‌خورد كه مدخل تنگ و باریكی دارد. داخل غار نیز برای نذر شمع روشن می‌كنند. در قسمتی از این هم غار پنجره‌ای مشبك قرار دارد كه می‌گویند دختران جوان برای گشوده شدن بختشان بر روی آن دخیل می‌بندند.
بنای آرامگاه بی‌بی شهربانو در سال ۱۳۸۲ مورد مرمت قرار گرفت. آرامگاه بی‌بی شهربانو در شهر ری امروزه یكی از زیارتگاه‌های مورد توجه و پرتردد محسوب می‌شود و همچنین می‌توان آن را یكی از مكان‌های پرگردشگر داخلی و خارجی دانست.
