مسجد جامع قاین با گذشت بیش از یك هزار و 100 سال هنوز بعنوان بلندترین عمارت قاین و یك شاهكار اصیل ایرانی اسلامی محسوب می شود.
مسجد جامع قاین یكی از اماكن تاریخی در شهر قائن در استان خراسان جنوبی است.
تاریخچه مسجد جامع قاین:
مسجد جامع قاین مربوط به سدهٔ ۸ ه. ق است و در قائن، مركز شهر واقع شده است. به استناد كتیبه موجود در ایوان مسجد جامع، این بنا در سال ۷۹۶ هـ. ق به فرمان امیر جمشید قارنی ساخته شده است؛ بدین ترتیب مسجد جامع قائن از اثرهای ساخته شده در اواخر دوره ایلخانی و ابتدای دوره تیموری است.
درباره بنای نخست آن اختلاف نظر وجود دارد. استقرار یكی از پایه های مسجد بر روی آتشكده ساسانیان گویای تاریخ كهن آن است. اكثر مورخان و جهانگردان در بیان و معرفی شهر قائن به مسجدجامع صراحتاً اشاراتی داشته اند.
از كتیبه های گوناگون مسجد جامع میتوان نتیجه گرفت كه این بنا بارها بر اثر زلزله آسیب كلی دیده و بازسازی شده است.
معماری مسجد جامع قاین:
مسجد جامع قائن ۲۴۷۰ متر مربع وسعت داشته كه ۱۰۵۰ متر مربع آن زیر بنای ایوان، شبستانها و حجره ها و ۱۲۰ متر مربع عرصه داخلی می باشد. حیاط مسجد محوطه ای به درازای ۳۳ و پهنای ۲۸ متر است. در اطراف حیاط حجره هایی به عمق ۲ متر قرار دارد از شاهكارهای معماری مسجد ایوان آن است كه به طرز با شكوهی به زیبایی مسجد گوهر شاد با ارتفاع ۱۸ متر، عرض ۱۱ متر و طول ۲۲ متر ساخته شده است. پیشتر دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع ۵ متر داشته كه باعث زیبایی بسیار مسجد می گردید و تا پیش از ویرانی صدای مؤذن از آن بلند بود.
سقف ایوان چهار طاق و سه گنبد دارد كه به نحوه زیبایی رنگ آمیزی و مزین و معرق كاریهایش بسیار ظریف و زیباست نقاشی های ایوان به روش اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده و در زمان های بعد روی آنها را رنگ زده اند. دو شبستان در دو سمت ایوان همچنین كه در فصل زمستان استفاده خوبی دارند برای جلوگیری از رانش دیوارهای اطراف ایوان تأثیر به سزایی دارند.
منبر چوبی بزرگ و باارزش مسجد مربوط به سال 1082هجری است كه از چوب چنا رتوسط استاد محمد واعظی كاخكی به شیوه استادانه ای ساخته شده كتیبه آن با خط مسخ بر روی آن منبت كاری است.
ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی در بین صحن مسجد برای تعیین ظهر شرعی قاین ساخته شده، دو در مسجد یكی بسوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری بسوی شمال( محل بازار فعلی) باز می شود.
یكی از ویژگی های مهم مسجد جامع قاین وجود دو محراب با قبله های متفاوت است. گرچه این مسجد جزء قدیم ترین مسجدهای ایرانی میباشد ولی محرابهای آن ربطی به تغییر قبله ازمسجد الاقصی به مكه ندارد احتمالا یا ناشی از اختلاف سنی و شیعه در محاسبات قبله یابی بوده یا محراب انتهایی ایوان یك نیایشگاه باشد.
