یكی از سوالاتی كه ممكن است ذهن شما را هم درگیر كند این است كه مسافرت در ماه مبارك رمضان چه حكمی دارد ؟ احكام روزه مسافر و حد ترخص چیست ؟ ماه رمضان به عنوان پر بركت ترین ماه قمری میان همه مسلمانان شناخته شده است چرا كه در این ماه عزیز قرآن نازل شده است . این ماه كه به ماه میهمانی خداهم معروف است تكالیف دینی و مذهبی زیادی دارد . علاوه بر مستحباتی كه طی این ماه بجا آوردن آن‌ها توصیه شده، انجام برخی كارها مكروه و برخی دیگر واجب است.
در كنار نماز خواندن، روزه گرفتن در این ماه جزو واجبات دینی است و عوامل مختلفی بر آن موثر است. یكی از این كارها، مسافرت كردن در ماه رمضان است. پس برای آشنایی با این احكام با سیری در ایران همراه باشید .
شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَریضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
این است ماه رمضان كه قرآن در آن نازل شده، قرآنی كه سراسرش هدایت‌گر مردم است و دارای دلایل روشنی از هدایت است و مایه جدایی حق از باطل است. پس كسی كه در این ماه در وطنش حاضر باشد باید آن را روزه بدارد و آنكه بیمار یا در سفر است، تعدادی از روزهای غیر ماه رمضان را به تعداد روزه‌های قضا شده روزه بدارد. خدا آسانی و راحت شما را می‌خواهد نه مشقت شما را و قضای روزه برای این است كه شما روزه‌هایی را كه به خاطر عذر شرعی افطار كرده‌اید كامل كنید و خدا را بر اینكه شما را هدایت فرموده بزرگ شمارید و نیز برای اینكه سپاس‌گزاری كنید.
سوره بقره/ آیه ۱۸۵
مسافر كیست ؟
قبل از اینكه درباره احكام مسافرت در ماه رمضان بدانید، بهتر است درباره اینكه مسافر كیست و تعریف آن در دین چیست، بدانید. بر اساس نظر شرع، مسافر كسی است كه شرایط خاصی را برای سفر داشته باشد و در این صورت نماز فرد، شكسته و احكام و مسائل شرعی مسافر در مورد آن صدق می‌كند. اگر فرد شرایط زیر را داشته باشد، مسافر به حساب می‌آید:
۱- مجموع مسافت رفت و برگشت فرد، نباید كمتر از ۸ فرسخ یعنی ۴۳ كیلومتر باشد، به عبارت دیگر فاصله مبدأ و مقصد حداقل باید ۲۱/۵ كیلومتر باشد.
۲- قبل از شروع سفر، فرد باید قصد پیمودن حداقل ۸ فرسخ را داشته باشد.
۳- قبل از خارج شدن از حد ترخص، از تصمیم پیمودن ۸ فرسخ پشیمان نشود.
۴- سفرش در حین پیمودن مسافت شرعی، با رسیدن به وطن یا مكانی كه قصد اقامت ۱۰ روزه در آنجا دارد، قطع نشود.
۵- سفر فرد مسافر، مشكلات شرعی از جمله قصد برای انجام كار حرام را دارا نباشد.
۶- مسافر به صورت كلی در سفر نباشد مثل: مردم عشایر و …
۷- شغل مسافر، سفر كردن نباشد مثل رانندگان بین شهری یا شغل وی در شهر دیگری قرار نداشته باشد.
۸-مسافر باید حد ترخص را رد كند.
حد ترخص چیست؟
احتمالا در مورد احكام مربوط به روزه، دو اصطلاح «مسافت شرعی» و «حَدِّ تَرَخُّص» را زیاد شنیده باشید. این اصطلاحات، عنوان فقهی هستند كه احكام خاص خود را دارند. مانند این كه اگر روزه داری به قصد رسیدن یا عبور از مسافت شرعی از حد ترخص گذشت حكم روزه از او برداشته شده و روزه‌اش باطل می شود. مراجع دینی در مورد حد ترخص معمولا احكام مشابهی دارند.
به بیان ساده مسافت شرعی یعنی فرد، از وطن یا جایی كه قصد اقامت ۱۰ روز یا بیشتر را دارد به اندازه‌ای دور شود كه صدای اذان شهر را نشنود و دیوارهای شهر را نبیند. همان طور كه گفتیم مراجع تقلید در مورد تعیین مقدار ۸ فرسخ اختلاف نظر دارند، كه مشهور آن حداقل ۴۱ و حداكثر ۴۵ كیلومتر است. گفتنی است كه ابتدای مسافت مذكور، از آخرین منازل مسكونی شهر محاسبه می‌شود.
البته كسی كه قصد سفر به مسافت شرعی و یا بیش از آن را دارد وقتی نمازش شكسته و حكم روزه از او برداشته می‌شود كه به حد ترخص برسد و از آن عبور كند. كسی كه قصد سفر به مسافت شرعی را ندارد مثلا تصمیم دارد تا ۱۹ كیلومتری شهر خود برود یا قصد دارد كه مثلا به ۳۵ كیلومتری شهر خود سفر كند، اما هنوز در شهر است و یا به حد ترخص نرسیده است؛ حق ندارد و نباید نماز را شكسته بخواند یا كاری انجام دهد كه روزه اش باطل شود.
روزه مسافر در ماه رمضان به چه شرایطی بستگی دارد؟
حكم روزه مسافر در ماه رمضان به شرایط سفر بستگی دارد. یعنی كسی كه در طول این ماه سفر می‌كند، در صورتی‌كه نمازش شكسته شود، روزه هم لازم نیست بگیرد. البته فرد باید در برنامه‌ریزی سفر خود به مواردی كه در ادامه می‌آید، توجه داشته باشد تا روزه‌اش صحیح باشد:
۱. مسافر باید سفر خود را در ماه رمضان بعد از ظهر شروع كند، یعنی بعد از ظهر از مبدا خود (وطن، جایی كه قصد اقامت ۱۰ روزه در آن جا را دارد) خارج شود.
۲. مسافر باید سفرش در ماه رمضان پیش از ظهر تمام شود، یعنی پیش از ظهر به مقصد خود (وطن- جایی كه قصد اقامت ۱۰ روزه در آن جا را دارد) برسد.
۳. اگر مسافر بعد از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه ظهر در جایی كه نمازش كامل است، نبوده باشد، روزه‌اش باطل است.
۴. اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه كاری كه روزه را باطل می‌كند (مبطلات روزه) را انجام نداده باشد، روزه خود را به اتمام می‌رساند و روزه‌اش صحیح است.
۵. اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد رسیده باشد، ولی در حین سفر، كارهای باطل كننده روزه را انجام داده باشد، روزه‌اش باطل است، البته در این صورت فرد فقط باید قضای روزه خود را بجا آورد. نیازی به كفاره نیست.
۶. در حالت كلی مسافرت در ماه رمضان اشكال شرعی ندارد ولی سفری كه برای فرار از روزه باشد مكروه است؛ یعنی بهتر است كه انجام نشود.
۷. تنها حالتی كه مسافر شرعی می‌تواند در سفرش روزه بگیرد این است كه فرد، روزه در سفر را نذر كرده باشد.
۸. اگر غیر از روزه ماه رمضان روزه معین دیگرى بر انسان واجب باشد، اگر به خاطر بجا آوردن حقّ الناس باشد (مثل این كه موظف شده باشد كه روز معینى را روزه بگیرد) نمى‌تواند در آن روز مسافرت كند.
۹. اگر نذر كند روزه بگیرد و روز آن را معین نكند، نمى‌تواند آن را در سفر بجا آورد. اما اگر نذر كند كه روز معینى را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر بجا آورد و اگر نذر كند روز معینى را، چه مسافر باشد یا نباشد روزه بگیرد، باید آن روز را اگرچه مسافر باشد، روزه بگیرد.
۱۰. كسى كه نمى‌داند روزه مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسئله را بفهمد، روزه‌اش باطل مى‌شود و اگر تا مغرب نفهمد روزه‌اش صحیح است.
۱۱. اگر فراموش كند كه مسافر است، یا فراموش كند كه روزه مسافر باطل است و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.
در چه صورت مسافر باید كفاره بدهد؟
اگر مسافر در ماه رمضان قبل از ظهر مسافرت خود را شروع كند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار كند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار كرد، كفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود.
كفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان عبارت است از غذا دادن به ۶۰ فقیر یا ۲ ماه (معادل ۶۰ روز) روزه گرفتن كه باید یك ماه تمام آن و حداقل یك روز از ماه دوم آن پی‌در‌پی باشد و اگر بقیه ماه دوم پی‌در‌پی نباشد، اشكال ندارد.