اگر چه چهار فصل خراسان شمالی زیباست اما طبیعت بكر استان در بهار ویژگی‌هایی دارد كه شاید در دیگر فصول نتوان آن ها را دید و جلوه‌گری لاله‌های واژگون یكی از كمیاب‌ترین گل‌های جهان در ارتفاعات این خطه از كشور بهارانه و عیدی به دوست‌داران طبیعت است.
خراسان شمالی ذخیره‌گاه ژنتیكی لاله‌های واژگون منحصر به فردی به رنگ زرد و بنفش است كه در دیگر نقاط كشور دیده نمی شود و فقط بر بلندای كوهسارهای مرتفع می‌روید و تابلویی از قلم صنع الهی بر این خطه زیبا می شود.
فصل گل دهی این گل كه از راسته سوسن سانان و بومی فلات ایران است از نیمه فروردین ماه تا اوایل خرداد ماه آغاز می شود و و این گل به دلیل اینكه مقدار زیادی شبنم در بین گلبرگ‌های آن جمع شده و سپس به زمین می چكد به آن اشك مریم، تاج قیصر و اشك سیاوش هم می گویند.
عمر این گیاه بسیار اندك و گل دهی آن بسته به نوع اقلیم مناطق مختلف، متفاوت است به طوری كه در خراسان شمالی از فروردین ماه دیده می‌شود و گلدهی آن تا اردیبهشت ادامه دارد و رویش هزاران بوته لاله واژگون در ارتفاعات خراسان شمالی، چشم اندازی بكر و كم نظیر ایجاد می‌كند كه گردشگران و طبیعت گردان تنها یكبار در طول سال می‌توانند شاهد آن باشند.
لاله اساطیری
به گفته كارشناسان و پژوهشگران در متون اساطیری ایرانیان به لاله واژگون توجه خاصی شده و می گویند زمانی كه سیاوش فرزند كیكاووس به دست تورانیان كشته شد، جایی كه اولین قطره خون او بر زمین ریخت، پرسیاوش رویید و گل لاله‌ای كه شاهد این ماجرا بود سربه زیر افكند و بر بی گناهی سیاوش گریست كه ازآن پس این گل، سربه زیر و مشغول گریستن ماند و لاله واژگون نامیده شد و به استناد این حكایت به آن اشك سیاوش نیز می گویند و حتی كرمانج های ایران معتقدند هر كس این گل را بچیند درهای رحمت و بركت الهی بر او بسته می‌شود.
در تاریخ ایران نیز رد پایی از این گل دیده می‌شود. لالهٔ واژگون یا لالهٔ نگونسار، در نقش سرستون‌های ساسانیان و همچنین در موزهٔ طاق بستان در كنار نقش پادشاه ساسانی نقش بسته است.
در عین حال بهار كه از راه می‌رسد انتظار مشتاقان طبیعت برای دیدن این گل پایان می‌گیرد و از نیمه فروردین تا اردیبهشت و با شروع فصل بارش بهترین زمان برای دیدن این گیاه افسونگر ایران است و گردشگران و طبیعت دوستان باید برای دیدن این گل زیبا زودتر آستین بالا بزنند زیرا این لاله با عمر كوتاهش فقط چند صباحی را میهمان خاك خمبی در گرمه و مناطقی دیگر از استان است و سپس بار و بنه اش را جمع می‌كند و تا سال بعد در هیچ كجا پیدا نمی‌شود.
كرونا و تنفس لاله های واژگون
یك فعال گردشگری و محیط زیست در مورد محل روییدن این لاله منحصر به فرد گفت: خمبی نام منطقه‌ای تقریباً به وسعت ۱۰ هكتار در ۴۰ كیلومتری شمال غربی شهر گرمه است كه ذخیره‌گاه ژنتیكی ارزشمندی از لاله واژگون زرد رنگ در خراسان شمالی محسوب می‌شود.
سعید غلامی افزود: علاوه بر منطقه خمبی، قسمت‌های غربی كوه آلاداغ، منطقه جوزك، كوه پلنگ و بزداغی در مانه و سملقان، كوه بهار و سالوك در جاجرم، قسمت‌هایی از كوه اسدلی در بجنورد و كوه تكل قز در نوار مرزی راز و جرگلان نیز رویشگاه این گل است و همه ساله تعداد زیادی از مردم در فصل بهار برای تماشا به رویشگاه لاله‌های واژگون می‌آیند.
وی با بیان این كه لاله های واژگون این منطقه ظرفیت خوبی برای اكوتوریسم است گفت: در عین حال كه این منطقه باید معرفی شود لزوم اجرای آموزش های لازم به گردشگران در بازدید از مناطقی مانند خمبی لازم است زیرا از تخریب منطقه جلوگیری شود.
غلامی افزود: هرچند شیوع ویروس كرونا در دو سال گذشته اتفاقی ناخوشایند بود كه آسیب و ضربه‌های زیادی به صنعت گردشگری استان وارد كرد اما باعث تنفس طبیعت و فرصتی برای احیای دشت لاله‌های واژگون شد.
وی خاطرنشان كرد: متاسفانه دخالت های انسانی گستره اراضی رویشگاههای لاله های واژگون زرد و بنفش(اشك مریم) به عنوان یكی از كمیاب‌ترین گل‌های جهان، در استان خراسان شمالی را در معرض خطر نابودی قرار داده بود و وسعت این منطقه رو به كاهش بود كه هم اكنون وضعیت كمی بهتر شده است ام انتظار می رود متولیان امر راهكار های برای حفظ این منطقه به كار گیرند تا با ورود گردشگران دوباره منطقه تخریب نشود.
لاله های منحصر به فرد
یكی از طبیعت گردان حرفه ای بجنورد نیز در مورد این گیاه پیاز دار منحصر به فرد گفت: در بسیاری از نقاط كشور لاله های واژگون دیده می شود ما آن چه لاله های استان را از دیگر نقاط متمایز می كند رنگ زرد لاله های واژگون دامنه های خمبی است كه جذابیت زیادی برای مردم و گردشگران دارد.
حسین واحدی با بیان این كه طبیعت گردان به ارزش این گل واقفند اظهار داشت: با این حال برخی از مردم كه فقط نام طبیعت گرد را بر خود گذاشته اند با رفتارهای غیر منطقی، كندن و لگد مال كردن این گل نه تنها رویشگاه های این این گیاه را نابود می كنند بلكه نسل این گیاه را با خطر مواجه می كنند.
وی افزود: درست است كه این محل قرق و حفاظت شده است اما باید بیش از این ها، مراقب و دل نگران مناطق حفاظت شده بود و اجازه نداد افرادی كه پای به طبیعت می گذارند آن را تخریب كنند.
وی گفت: برخی از مردم باید بیش از این ها فرهنگ طبیعت گردی خود را ارتقا دهند نه این كه تا چشم محیط بان ها را دور ببینند اقدام به كندن و تخریب زیستگاهی مانند زیست گاه لاله های واژگون كنند كه این رفتار قابل توجیه نیست.
واحدی با بیان این كه فرهنگ طبیعت گردی در این كشور روز به روز در حال افت است افزود: متاسفانه مردم به جای ارتقای دانسته های خود و حفظ داشته های طبیعی و زیست محیطی انگار با این مسائل بیگانه اند و به هر كجا كه پای می گذارند رد تخریب نیز دیده می شود.
وی با اشاره به منطقه ای كه این نوع گل نادر لاله در آن می روید گفت: خمبی و سرای در گرمه زیستگاه این لاله است و با توجه به شرایط آب و هوایی گرم و خشك كه این منطقه دارد رویش این گل چشم انداز طبیعت خمبی را از نیمه فرودین تا اردیبهشت دگرگون می كند و جاذبه اكوتوریستی زیبایی را خلق می كند.
وی اظهار داشت: دیدن لاله هایی كه از لابلای زمین سنگلاخی قد كشیده اند و به آفتاب سلامی دوباره می دهند محسور كننده است و به همین دلیل عرصه هایی مانند خمبی وسرای در فصل بهار نیاز به مراقبت بیشتری دارند.
اشك بی مهری
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی نیز گفت: لاله واژگون یا «اشك مریم» به دلیل اهمیتی كه به عنوان ذخیره ژنتیكی دارد به عنوان یك اثر طبیعی ملی در كشور به ثبت رسیده كه این امر نشان از اهمیت و منحصر به فرد بودن این ذخیره ژنتیكی طبیعی دارد و برای حفظ و احیای این گل باید اقدامات پژوهشی نیز انجام تا زمینه پرورش این گل در گلخانه‌ها نیز فراهم شود.
موسی الرضا حیاتی با اشاره به كاهش وسعت زیستگاه لاله های واژگون در استان خاطرنشان كرد: این پهنه تا ده سال قبل وسعت زیادی داشت اما اكنون به نیمی از وسعت قبل رسیده است.
وی با بیان این كه در فصل هایی مانند بهار و زمان رویش گیاهان باید بیشتر مراقب مناطقی مانند خمبی و سرای بود می گوید: عده ای مردم با طبیعت به شكلی رفتار می كنند كه انگار كمر به تخریب آن بسته اند و تاز مانی كه این رفتارها دیده دمی شود نباید اجازه داد مردم به این مناطق وارد و اقدام به تخریب رویشگاه این لاله منحصر به فردكنند.
نبود نیروی كافی برای حفاظت
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: مهمترین عامل تخریب زیستگاه این گل، مردمی هستند كه در فصل بهار به سرای و خمبی درگرمه سرازیر می شوند.
حیاتی اظهار داشت: رویشگاه این گونه منحصر به فرد برای حفاظت بیشتر در منطقه خمبی و سرای گرمه قرق شده تا به صورت ویژه توسط قرق بان ها مورد حفاظت قرار گیرد اما تعداد نیروهای یگان حفاظت اداره كل منابع طبیعی آنقدر زیاد نیست كه بتوانند به صورت مدوام و شبانه روزی منطقه را نظارت و كنترل كنند.
وی یكی دیگر از عوامل تخریب را ورود دام به این رویشگاه بیان كرد و گفت: برخی از افرادی كه برای دیدن لاله واژگون به منطقه می آیند به اهمیت آن واقف نیستند و رفتارهایی كه دارند موجب تخریب این منطقه می شوند البته نیروهای قرق بان كنترل های لازم را دارند اما احتمال ورود شبانه دام وجود دارد.
وی افزود: مسوولان باید در اقداماتی كه انجام می دهند حفاظت از این منطقه را نیز مد نظر داشته باشند و چه لزومی دارد دراین منطقه جشنواره ای برگزار شود كه مردم در طی آن آتش بیفروزند و آش بپزند و به داخل رویشگاه لاله ها رفت و آمد داشته باشند؟
حفاظت های بیشتر از لاله واژگون
سرپرست اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز از احتمال افزوده شدن مناطق حفاظت شده قرخود، خمبی و سرای در این استان به مجموعه ذخیره گاه زیست كره گلستان خبر داد و اظهار امیدواری كرد پس از این اقدام از پهنه لاله های واژگون حفاظت بیشتری شود.
رضا شكاریان افزود: تلاش می شود رویشگاه های كوهستانی لاله واژگون و زعفران كوهی در كوه های خمبی و سرای نیز در این مجموعه قرار گیرد و بر همین اساس برنامه مدیریت آن طبق نقشه پهنه بندی جدید طرح ریزی خواهد شد كه در آن علاوه بر حفاظت پایدار و یكپارچه از تنوع زیستی در مجموعه گلستان، اقدامات ویژه ای نیز در راستای فقرزدایی و جلب مشاركت جوامع محلی در مدیریت ذخیره گاه زیست كره گلستان پیش بینی شده و از اعتبارات ذخیره گاه برای مدیریت این مناطق هزینه خواهد شد.
ذخیره گاه زیست كره گلستان منطقه ای فراملی با اهمیت جهانی است كه معرف جغرافیای طبیعی بی همتا در محل اتصال جنگلهای هیركانی با ناحیه اكولوژیكی كپه داغ است كه از دیرباز با نظام فرهنگی و معیشتی مردمان شمال خراسان عجین بوده است.
رویشگاه لاله واژگون یا اشك مریم علاوه بر منطقه ۱۵ هكتاری خمبی و سرای، قسمت‌های غربی كوه آلاداغ، منطقه جوزك، كوه پلنگ و بزداغی در مانه و سملقان، كوه بهار و سالوك در جاجرم، قسمت‌هایی از كوه اسدلی در بجنورد و كوه تكل قوز در نوار مرزی راز و جرگلان است.
لاله‌های واژگون، برخلاف سایر گونه‌های لاله و سایر گل‌ها از ساقه به‌سوی زمین برگشته است و به این دلیل نامش را واژگون نهاده‌اند.
لاله واژگون خراسان شمالی ازنظر ارتفاع و رنگ با لاله واژگون استان‌های چهارمحال و بختیاری و كهكیلویه و بویر احمد متفاوت است و عمدتا با دو رنگ زرد و بنفش كمرنگ دیده می شود.
این گونه گیاهی استقامت زیادی در برابر سرما و سازگاری ویژه‌ای با دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای دارد و چنانچه زیستگاه این گل به وسیله انسان‌ها و دام‌ها تخریب نشود، توانایی پوشاندن عرصه‌های وسیعی از طبیعت را با رویش هزاران شاخه زیبا دارد.
این گونه گیاهی، چهارمین اثر طبیعی ملی ایران كه متاسفانه این روزها به دلیل چرای بی رویه دام، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی كشاورزی، برداشت بی رویه این گیاه برای عرضه به بازار گل و عوامل دیگر، در خطر انقراض قرار گرفته است.
رشته كوه‌های خمبی و سرای عمده‌ترین ناهمواری‌های شهرستان گرمه است كه در جنوب و جنوب غرب این شهرستان قرار دارد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، این منطقه با وجود قرق بودن باز هم از تعرض طبیعت گردان بدسلیقه در امان نمی ماند به طوری كه دیده شده گاه علاوه بر این كه ده ها گل از خاك بیرون كشیده شدند محل زیست این لاله نیز تخریب شده است.
همراه با آمدن بهار صد ها نوع گل و گیاه زینت بخش این استان می شود و به دامن طبیعت و دامنه كوه ها كه پناه ببریم عطر گل و گیاهان دارویی شامه نواز می شود اما طبیعت خمبی با لاله های واژگون منحصر به فردی كه فقط در این منطقه می روید تابلوی شگفت انگیزی از زیبایی ها می شود و حیف است كه این پهنه خورشید رنگ زیر پای مردم نابود شود.
گستره حوزه منابع طبیعی خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هكتار است كه از این میزان یك میلیون و ۴۰۰ هزار هكتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هكتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هكتار هم جنگل است.
۲۵ هزار هكتار از جنگل های این استان هیركانی و بقیه ایرانی تورانی است كه گونه های ارس، افرا، زالزالك و كركو را در خود دارد.