كلیساهای سرتاسر ایران

در این روزها كه به آغاز سال نوی مسیحی ها نزدیك می شویم، جالب دانستیم در مورد كلیساهای شهر ایران تحقیق كنیم و بدانیم در هر شهر یا استانی كدام كلیساها جنبه گردشگری دارند و می توان از آنها بازدید كرد.

بدون شك همه می دانیم، كلیسا محل عبادت مسیحیان است. مورخان، تاریخ آغاز مسیحیت در ایران را به دوره اشكانیان و قرن اول میلادی نسبت می دهند. موافقت پادشاهان اشكانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین های تحت حاكمیت، باعث شد تا تعدادی زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی كه مورد آزار و اذیت امپراطوری روم قرار می گرفتند وارد خاك ایران شوند و در این كشور در امنیت كامل به تبلیغ و انجام مراسم مذهبی خود بپردازند.

مسلما مسیحیان برای انجام فعالیت های مذهبی خود نیاز به مكان های مذهبی چون كلیسا داشتند و همین احساس نیاز باعث احداث كلیسا در نقاط مختلف ایران شد. ساخت كلیسا در ایران بیشتر مربوط به سده هشتم هجری قمری و در زمان حكومت شاه عباس اول است. ساختار كلیساهای ایران تركیبی از معماری ایرانی و غیر ایرانی است.

كلیسای سورت گاراپت، آبادان
كلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این كلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد. در حال حاضر به خاطر اندك بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این كلیسا برگزار نمی شود اما به خاطر مجاورت با مدرسه ادب آبادان، همچنان پابرجاست. كلیسای ارامنه گریگوری آبادان بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می گردیده است . این كلیسا اولین كلیسای ارامنهء آبادان در عصر حاضر محسوب نمی گردد ، بلكه پیش از احداث این كلیسا در آبادان دو كلیسای دیگر نیز وجود داشته اند : كلیسای كریستوفر ، در منطقهء بریم آبادان كه در سال 1928 میلادی (1306 هجری شمسی) احداث گردید و متعلق به مسیحیان پروتستان آبادان بوده است و دیگر كلیسای آبادان كه در سال 1951 میلادی (1329 هجری شمسی) تاسیس گردید ، كلیسای آشوری بوده كه در نزدیكی فلكهء الفی جای داشته و مورد استفادهء مسیحیان آشوری آبادان قرار می گرفته ، كه امروزه دیگر از آن دو كلیسای قدیمی اثری بر جای نمانده است .

كلیسای سورت گاراپت، آبادان كلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این كلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد. در حال حاضر به خاطر اندك بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این كلیسا برگزار نمی شود اما به خاطر مجاورت با مدرسه ادب آبادان، همچنان پابرجاست. كلیسای ارامنه گریگوری آبادان بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می گردیده است . این كلیسا اولین كلیسای ارامنهء آبادان در عصر حاضر محسوب نمی گردد ، بلكه پیش از احداث این كلیسا در آبادان دو كلیسای دیگر نیز وجود داشته اند : كلیسای كریستوفر ، در منطقهء بریم آبادان كه در سال 1928 میلادی (1306 هجری شمسی) احداث گردید و متعلق به مسیحیان پروتستان آبادان بوده است و دیگر كلیسای آبادان كه در سال 1951 میلادی (1329 هجری شمسی) تاسیس گردید ، كلیسای آشوری بوده كه در نزدیكی فلكهء الفی جای داشته و مورد استفادهء مسیحیان آشوری آبادان قرار می گرفته ، كه امروزه دیگر از آن دو كلیسای قدیمی اثری بر جای نمانده است .

كلیسای سنت استپانوس - جلفا
كلیسای سنت استپانوس در نزدیكی رود ارس و در 26 كیلومتری غرب جلفا در محلی به نام قریه قزل وانگ (صومعه قرمز) واقع شده است. یكی از زیباترین و مشهورترین كلیساهای ارمنیان در جهانٰ، كلیسای استپانوس مقدس با ویژگی‌های معماری و تزیینی بسیار است.

  همه دیوارهای خارجی، بام، ساق گنبد، گنبد، ستون‌ها و برج‌ناقوس كلیسا را با سنگ‌های سفید و صورتی تراشیده شده ساخته‌اند. گنبد عظیم 16 ضلعی مرتفع كلیسا را روی 4 ستون سنگی قطور كه با سنگ‌های تراشیده ساخته شده است، استوار كرده‌اند.

كلیه بخش‌های داخلی كلیسا، اطراف پنجره‌ها، ساق گنبد، دیوارها و ستون‌ها با گل و بته و پرندگان نقاشی و تزیین شده‌اند. سرتاسر دیوارهای خارجی كلیسا پوشیده از حجاری‌ها، طاق‌نماها، نیم ستون‌ها و مقرنس‌‌كاری‌های بسیار زیباست كه مجموعه را به صورت یكی از شاهكارهای بسیار نفیس معماری ایران زمین درآورده است. كلیسای سنت استپانوس در سال 2008 در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسید.

كلیسای تاتائوس یا قره كلیسا - ماكو
كلیسای تاتاووس یا قره كلیسا از معتبرترین و پر نقش و نگارترین كلیساهای ارمنیان در ایران است كه در جنوب ماكو و ۲۰ كیلومتری شمال شرقی چالداران در روستای قره كلیسا در استان آذربایجان غربی واقع شده است. بنای این كلیسا توسط تعدادی از مسیحیان ارمنی در سال ۳۰۲ میلادی به منظور یادبود یكی از حواریون حضرت مسیح به نام تاتائوس ساخته شد. تاتائوس نخستین كلیسایی است كه توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده است. وجه تسمیه نام قره كلیسا به خاطر استفاده سنگ های سیاه در این بنا است.

قره در زبان تركی به معنی سیاه است. كلیسای تاتائوس یا قره كلیسا دو گنبد بزرگ و كوچك هرمی شكل و ۱۲ ترك دارد. بخش قدیمی با سنگ های سیاه رنگ و بخش جدید آن با سنگ های سفید ساخته شده اند. در بخش خارجی كلیسای سیاه، طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری ها از بنای اولیه كلیسا دیده می شود و در بخش كلیسای سفید حجاری های از تصاویر انسانف نقوش گل و بوته و اشكال حیوانات وجود دارد. قره كلیسا در تاریخ 18 خرداد 1387 به عنوان نهمین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسكو ثبت شده است.

كلیسای كانتور یا برج ناقوس - قزوین
كلیسای كانتور در قزوین واقع شده و كلیسای كوچكی است اما همانند دیگر كلیساها طرح چلیپایی دارد و محراب آن رو به شرق است. این كلیسا در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم توسط روس‌‌ها ساخته شده است. ورودی كلیسا در ضلع غربی آن قرار دارد و شامل فضای ورودی با سقف شیب‌دار و درب ورودی است. پس از ورودی، پیش فضای هال قرار دارد كه بالای آن برج ناقوس كلیسا با ارتفاع حدود 11 متر به چشم می‌خورد.

نمازخانه و محراب در هال قرار دارند و فضای محراب نیز به شكل نیم دایره است و سقف بالای آن نیز گنبدی است. این كلیسا، پلان چند ضلعی نامنظم، نمای آجری قرمز و آجر لعابدار دارد و در فرم های تزئینی هندسی معماری آن نوآوری دیده می شود. در محوطه این كلیسا دو مقبره قرار دارد كه یكی متعلق به یك خلبان روسی است كه بر اثر سقوط هواپیمایش در طول جنگ جهانی اول كشته شد و دیگری متعلق به یك مهندس راه‌سازی روسی است.

كلیسای مریم مقدس یا ننه مریم - ارومیه
كلیسای مریم مقدس در ارومیه واقع شده است و برخی از تاریخ شناسان این كلیسا را دومین كلیسای بزرگ جهان پس از كلیسای بیت‌لحم فلسطین می‌دانند. معماری این كلیسا با بقه كلیساها فرق دارد. در آن اثری از نیمكت و جایگاه اعتراف دیده نمی شود و هر آنچه هست، دالان‌هایی تودرتویی است كه با سنگ و ملات درست شده‌اند.

  محراب كلیسا اتاقكی گنبدی شكل و تو در تو است كه فقط كشیش‌ها حق ورود به آن را دارند. روی پله و طاقچه كوچك جلوی محراب تصویر مسیح در حالت‌های مختلف و به شیوه‌های متفاوت به چشم می‌خورد.

كلیسای ننه مریم صحن نسبتا بزرگی دارد كه از سال 1342 شمسی برجی جدید نیز به عنوان سالن برگزاری مراسم رسمی به آن اضافه شده است. این كلیسا بیشتر به عنوان محلی برای دعا و نیایش و یك بنای تاریخی حفظ شده است. كلیسای ننه مریم، كلیسای شرق آشور هم نامیده می‌شود و از قدیمی‌ترین كلیساهای ایران و جهان به شمار می‌آید.

كلیسای مریم مقدس یا دزور دزور - ماكو
كلیسای مریم مقدس در استان آذربایجان‌غربی واقع شده و به نام كلیسای دزور دزور نیز معروف است و محل دقیق آن، ماكو و 12 كیلومتری شمال غرب قره كلیسا است.

 این كلیسا با سنگ‌های تراشیده شده در حجم‌های مختلف ساخته شده است. نمای كلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیری‌ها با ستون‌های كاذبی كه به قوسی جناغی منتهی می‌شوند تزیین شده است. سازندگان كلیسا، سنگ‌ها را طوری تراشیده بودند كه هر دو سنگ به صورت چفت و بست به یكدیگر متصل شده‌اند. پلان كلیسای مریم مقدس هم از داخل و هم از خارج صلیبی شكل بوده و دارای گنبدی 16 ضلعی با 4 نورگیر است.

این كلیسا در سال 2008 میلادی به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسكو به ثبت رسید.

كلیسای وانك یا آمنا پركیچ - اصفهان
كلیسای وانك در محله جلفای اصفهان قرار دارد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده‌است. وانك در زبان ارمنی به معنی جامع است. كلیسا وانك به نام‌های سن سور و آمنا پركیچ نیز نامیده می‌شود و در سال1605 میلادی در اراضی باغ زرشك احداث شد و پس از 50 سال توسعه یافت و به صورت امروز درآمد. این كلیسا دارای گنبدی عظیم و دیوارهای رفیع و طاق‌های بلند و زیباست. نمازخانه اصلی كلیسا كه به شكل متوازی‌الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است كه قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم كه زیر گنبد خانه است، محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است.

در گوشه حیات كلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده كه بر 4 ستون سنگی استوار است. دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است كه بوسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده‌اند.

كلیسای سركیس مقدس - تهران
كلیسای سركیس مقدس در خیابان كریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی تهران واقع شده است. این كلیسا با هزینه شخصی فردی خیر از ارامنه تهران بنام مارگار سركیسیان به یاد همسرش و طرح مهندس اوژن آفتاندیلیانس در سال 1349 خورشیدی بنا شد.

از این كلیسا با عنوان نماد مسیحیت در تهران نیز یاد می‌كنند. پلان بنا چه از داخل و چه از خارج شكل بازیلیك دارد. همچنین یك گنبد در بالای مركز نمازخانه با نورگیرهای بزرگ و دو برج گنبدی برای ناقوسخانه كلیسا در قسمت غرب بنا و دو سمت ورودی اصلی كلیسا قرار دارند. بنای یادبود كشتار ارامنه به دست حكومت عثمانی در سال ۱۹۱۵ میلادی نیز در محوطه كلیسا قرار دارد.

كلیسای قلب مقدس مسیح – كرمانشاه
این كلیسا در سال 1914 میلادی به دستور «اسقف یوحنانیان» در زمینی به مساحت 280 متر مربع بنا و توسط ایشان تقدس شد. زیر بنای این كلیسا با احتساب فضای سرایداری، اتاق ها و سایر تاسیسات یك صد و شصت متر مربع است. مصالح به كار رفته در بنا، آجر و دارای مختصر تزیینات و آجركاری است.

نمای خارجی ضلع غربی كلیسا دارای سه طاق نما است. در طاق نمای میانی، ورودی كلیسا قرار دارد و در طاق نماهای طرفین دو پنجره دیده می شود. این در و پنجره ها با قالب های آجری كه در بالا به قوسی زیبا ختم می شوند، تزیین شده اند. تزیین نمای خارجی اضلاع شمالی و جنوبی كلیسا نیز طاق نما و پنجره های قوس داراست. با این تفاوت كه در ضلع جنوبی پنجره ها مسدود شده و از آن ها به عنوان طاقچه استفاده می كنند. نمای اصلی كلیسا با سنتوری كه در وسط یك نورگیر به شكل صلیب تعبیه شده، تزیین شده است. بام بنا شیروانی و سقف آن از داخل با چوب كار شده است.

كلیسای حضرت مریم - تهران
كلیسای حضرت مریم مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان میرزا كوچك خان واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۳۷ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

كلیسای حضرت مریم در سال ۱۳۲۴ (۱۹۴۵) با هزینه شخصی خیر بنام رومان عیسی یان بنا گردیده و معمار آن نیكلای ماركف بوده‌است. این بنا بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۹ دفتر اصلی و محل سكونت اسقف اعظم ارامنه بوده‌است كه بعدها به كلیسای سركیس مقدس انتقال یافت.

كلیسای مریم و هاكوپ یا یعقوب مقدس- اصفهان
مجموعه كلیسای مریم و هاكوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

كلیسای هاكوپ، یا كلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین كلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این كلیسا ۱۶۰۶ میلادی است. در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این كلیسا، ساختمان كلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر كلیسای هاكوپ در داخل كلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد.

كلیسای مریم مقدس - تبریز
كلیسای مریم مقدس یكی از كلیساهای مسیحیان تبریز است. كلیسای مریم مقدس بزرگ ترین و قدیمی ترین كلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی مسیحیان در این كلیسا برگزار می‌شود. این كلیسا در محله دیك‌باشی میدان نماز، كوروش كبیر سابق تبریز قرار دارد.

كلیسای هُوانس مقدس- مراغه
این كلیسا یكی از كلیساهای ارامنه كاتولیك است و نام آن از اسم یكی از حواریون حضرت عیسی ( ع) به نام یوحنا كه ارامنه به آن هوانس می گویند، گرفته شده است. این كلیسا روی تپه ای و در 40 كیلومتری شمال غربی تبریز قرار دارد. هرچند قدمت بنای این كلیسا را به قرون پنج و شش میلادی نسبت داده اند ولی بنای اصلی بارها بر اثر ویرانی تجدید بنا شده است.

قدمت بنای فعلی كه توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شده است، به سال 1840 میلادی می رسد. كلیسای هوانس در اثر زلزله ی 1936 میلادی آسیب جدی دید و بعد از آن درها و پنجره های بنا به تاراج رفت .

بنا به صورت مستطیل در ابعاد 18.5 × 6.5 متر، با نمای آجری ساخته شده و شامل سه قسمت ورودی، تالار مركزی و محراب است . ایوان آجری بنا به وسیله ی دو راه پله به برج ناقوس كلیسا كه به صورت ستاره ای 16 ضلعی است و 12 متر ارتفاع دارد، راه می یابد. پوشش طاق مركزی به صورت استوانه ای و گنبد مخروطی است. محراب نیز در قسمت شرقی با گنبدی كوچك تر قرار دارد .

كلیسای سنندج
این بنا در ضلع غربی خیابان نمكی و در محله قدیمی آقازمان كه محله ای مسیحی نشین است قرار دارد. اواخر صفویه در زمان حكومت شاه عباس دوم، هنگامی كه ارامنه توسط دولت عثمانی به ایران تبعید شدند، گروهی از آنها در شهر سنندج ساكن و احتمالا درهمان زمان به ساخت كلیسا اقدام كردند.

شیوه ساخت و نوع معماری كلیسای سنندج تحت تأثیر معماری سبك اصفهانی است و تلفیقی از نماسازی سبك بومی مانند طاق نما و ستون نمای آجری در آن به كار رفته كه به فرم مشعل در بخش فوقانی به صورت سه تركی آجر كاری شده است. خطوط عمودی در نمای بیرونی ساختمان تاكید بر ارتفاع كلیسا است.

در گل دسته ناقوس كلیسا كاشی ها و گره چینی قابل ملاحظه است. حجاری سنگ های سر در ورودی كه دارای نقش گل لوتوس و ترنج است، كار استادان سنندجی است. این كلیسا دارای قناتی فعال است و آب‌نمای زیبایی نیز در داخل حیاط آن در ضلع جنوبی دیده می شود.

كلیسای حضرت شمعون غیور
كلیسای حضرت شمعون غیور در خیابان زند، كوچه نوبهار واقع است. شمعون غیور حواری دهم بود و طبق یك روایت قدیمی در ایران كشته شد. این كلیسای مسیحی، یكی از زیباترین كلیساهای كشور با رعایت جزئیات معماری ایرانی است. سقف نمازگاه، طاق ضربی آجری است و به جای دریچه در همه جا پنجره های رنگارنگ با نقشه های مهندسی ریز و بسیار ظریف، به كار رفته است.

چنین در و پنجره هایی در خانه های قدیمی شیراز مشاهده می شود. ساخت این كلیسا در سال 1317  پایان یافت. بانی و نخستین كشیش این كلیسا «رالف نارمن شارپ» دانشمند و خاورشناس شهیر انگلیسی است.