شهر آسك و جنگ خوارج در دوران اسلامی
شهرت آسك در دوران اسلامی به سبب جنگی كه میان خوارج ازارقه و سپاه عبیدا.. بن زیاد در این محل در گرفت معروف بوده است در كتاب تاریخ و جغرافیا ی خوزستان در ص ۱۵۵و۱۵۶ سید محمد علی امام می نویسد : عبیدا… زیاد در سال پنجاه و هشتم هجری یك مجتهد بزرگ بنام ابو هلال مرداس بن حدیر حنظلی را كه پیشوای خوارج ازارقه بوده در بصره به زندان انداخت . مرداس پس از رهائی از زندان عبید ا… با چهل تن از یاران خود به اهواز و سپس به شهر آسك آمدند عبید ا… سپاهی مركب از دوهزار تن را در پی مرداس و یارانش فرستاد و میان سپاه عبیدا… ومرداس در شهر آسك جنگ در گرفت و سپاه عبیدا… شكست خورد و چنان گریختند كه تا بصره پشت سر خودرا نگاه نكردند و فرمانده شان تا مدتها مورد ریشخند كودكان بود .
در سال ۶۱ هجری مرداس ویارانش در شهر آسك استقرار یافتند و مواضع خود را مستحكم كردند اما عبیدا… كه كار قتل امام حسین (ع) و یارانش را در كربلا به پایان رسانید مجددا یك سپاه سه هزار نفری به فرماندهی سعید بن اسلم الكلابی را مامور نمود و به شهر آسك فرستاد و مرداس بن حدیر حنضلی و یارانش را در حال نماز كشتند
.شاعر عرب بنام عیسی بن فاتك در خصوص این واقعه شعری سروده است كه :
« الفی مومن فی مازعمتم و یقتلهم با آسك اربعونا »
در كتاب حدود العالم نیز آمده است كه:( ( در شهر آسك حرب ارزقیان آنجا بوده است اندر قدیم )).
آتشفشان شهر آسك
درروزگاران پیشین شهر آسك بخاطر داشتن آتشفشان نیز معروف بوده است و اكثر مورخین و بعضی از جغرافی نویسان در این مورد اظهار نظر نموده اند. آتشفشان آسك در پنج كیلومتری شهر امیدیه در كنارجاده امیدیه به آغاجاری واقع شده است و هم اكنون به كوه سوخته معروف است .
اصطخری در مورد آتشفشان آسك می نویسد: خوزستان را در نزدیك سر حدات فارس كوهی است كه پیوسته آتش از آن شعله می كشد ودر شب آتش آن دیده می شود ودرروز دود آن
صاحب فارسنامه ناصری می نویسد : در اواخر ناحیه زیدون و بر تل بلندی در میانه تلهای بلندو كوتاه قبری و گنبدی است كه آنرازاهدسوخته گویند ودر نزدیكی آن گنبد چندین شكاف در زمین است وهمیشه دودی كه بوی گوگرد دهد از آن شكافها بیرون می آید و در شبها روشنائی دهد اعراب آنجا ر ا(زویهد) یعنی زاهد كوچك گویند و در واقع زهیت به زبان زرتشتی به معنی جهنم است .
لازم به توضیح است كه آتشفشان باستانی شهر آسك در نزدیكی روستای خیط زبید و كارخانه آسفالت امیدیه جای بسیار دیدنی است و قبل از ورود اسلام به ایران مردم شهر آسك زرتشتی بوده و در روزهای خاص به كنار این آتشفشان می آمدند ودر فضای باز كه عادت زرتشتیان است به عبادت می پرداختند . گواه این موضوع دو مناره بیضی شكل است كه در دو طرف كوه سوخته موجود است كه یكی از مناره ها كاملا تخریب شده و دومی آثاری از آن پیداست و اطراف این مناره ها نیز مملو از آجر و سفال و كوزه شكسته است .
مسعودی در حدود العالم ص ۱۳۷ نیز مینویسد بلاد آسك كه مابین فارس و خوزستان است آتشفشانی وجود دارد كه آتش آن در شب از بیست فرسخی دیده می شود و آن در ممالك اسلام مشهور است و آتشفشان به معنی چشمه آتشی است كه از زمین بیرون می آید و از سخن این مورخ معلوم می شود آتشفشان شهر آسك در ذشته شعله ور بوده و اكنون نیز فعال است اما جز اندك دود و روشنائی مختصر و بوی گوگرد از آن چیز دیگری به مشام نمیرسد.
سابقه تاریخی شهر آسك
سابقه تاریخی شهر آسك را می توان به دو دوره تقسیم كرد:
۱-دوران قبل از ورود اسلام به ایران: دوران اشكانی و ساسانی
۲-دوران بعد از وروداسلام به ایران: كه مردم شهر آسك قبول اسلام نمودند
نژاد- دین –خط و زبان-و عوامل ویرانی شهر آسك
نژاد مردم آسك بنا به شواهد تاریخی و مدار ك مستند و گواه مورخین “از منطقه كهگیلویه تا نزدیكهای شهر شوش دانیال محل سكونت مردمانی بود كه آنها را اوكسیان می گفتند كه در قرون بعد به لر موسوم گشتند
دین مردم آسك زرتشتی و به زبان پهلوی تكلم وبه خط پهلوی می نوشتن
چنانچه ابن مهلهل در قبل آورده بود كه:
در بقعه ای كه قباد ساسانی در شهر آسك بنا كرده بود”بر درب غربی آن كتابتی بر سنگ به زبان پهلوی بر روی آن حك شده بود
به گواه تاریخ عوامل متعددی در ویرانی شهر آسك نقش داشته است ازجمله :
وجود زلزله های متعدد-مهاجرتهای ایلی ودرگیریهای محلی-هجوم اقوام مختلف و طمع به اراضی و زمینهای مستعد (چون شهر از یك طرف به كوه و از طرف دیگر تا مجاورت دریا و نزدیكهای هندیجان فعلی منتهی می شد)
آثار بجا مانده از شهر آسك
آتشفشان شهر آسك (كوه سوخته فعلی)
تپه های در دهستان آسیاب بنام(برد كار گه) كه كارگه مخفف كارگاه و نشان میدهد كه شهر یكی شهر صنعتی بوده است و گواه موضوع هم وجود “شبه استخر و حوض هائی است كه هنوز موجود است و همچنین وجود قطعات سفال و كوزه شكسته هائی است كه سراسر تپه ها را پوشانده است
وجودتپه هائی در روستای گرگری سفلی بنام (تل میلك) كه شبیه تپه های دهستان آسیا ب مملو از سفال و كوزه شكسته مربوط به دوره های عیلامی-اشكانی و ساسانی است
وجود تپه های باستانی دیگری در بین روستاهای گر گری سفلی و روستای قلندری بنام (تپه های سفید) كه در اینجا نیز پی ساختمانهای قدیمی و مملو از كوزه شكسته می باشد
وجود چشمه های آب شور در نزدیكی روستای سور مقداد(كه در كتاب مرات البلدان دروصف آسك آمده بودكه آسك آب و نخل فراوان دارد و در حوالی این شهر در دشت چشمه ای است پر آب كه آبش بد است )
وجود دره ای در اطراف آسیاب بنام (دره میخ) كه اطراف این دره آثاری از قبور گذشته وجود دارد (و احتمال دارد همان محلی كه مورخین از آن یاد كرده باشند و ابن مهلهل از آن دیدن كرده و گفته است كه :
“در آنجا ایوانی است عالی ـو میان ایوان و چشمه گنبدی است كه قباد پدر انوشیروان بنا نهاده كه ارتفاع اش بیش از صد ذراع است)همین محل باشد
۷-وجود تپه ای دیگر كه در محلی بنام(تل خكشتری)معروف است و در آسیاب وجود دارد و از آثار آن پیداست كه قبلا عمارت و یا ساختمان مهمی بود و بعد ها به آتش كشیده شده است- بر روی این تپه نیز سفال و كوزه شكسته دیده می شود.
