در فاصله 15 كیلومتری شهر سرپل ذهاب و در مسیر اصلی راه كرمانشاه – قصرشیرین گردنه ای صعب العبور و كوهستانی به نام پاتاق قرار دارد كه یكی از قدیمی ترین راه های بازرگانی و ادامه جاده ابریشم بوده است.
در گوشه ای از این مسیر، می توانید بنای تاریخی طاق گرا یا همان اریكه سلطنتی را ببینید كه در ابتدای سده اول میلادی كنار این جاده ساخته شده است.
در مورد زمان ساخت این بنا اختلاف نظرهایی وجود دارد برخی آن را به دوره اشكانی و برخی دیگر آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند. اما آن طور كه از مدارك باستانشناسی به دست آمده ظاهراً این بنا در اواخر دوره ساسانی و احتمالاً زمان حكومت خسرو دوم (۶۲۸-۵۹۰م) ساخته شده‌است.
بنای طاق گرا در كنار راه باستانی سنگفرشی بنا شده كه فلات ایران را به بین النهرین ارتباط می داده كه به علت تغییر مسیر این راه بنای طاق‌گرا اكنون در شیب‌های پایین جاده آسفالته قرار گرفته است. اما در اینكه كاربرد اصلی طاق‌گرا (Taghe gara) به عنوان یكی از آثار تاریخی استان كرمانشاه چه بوده میان تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان اختلاف نظرهایی وجود دارد.
برای این بنا كاركردهای متفاوتی همچون «یادگار احداث راه كاروانرو»، «توقفگاه موكب شاهی»، «اریكه سلطنتی»، «پاسگاه مرزی» و یا «بنای یادبودی از یك پیروزی» ذكر شده است.
معماری یك بنای عجیب و زیبا
رومن گیرشمن طاق گرا را بنای كوچكی نوشته كه طبق طرح بنای هتره ساخته شده و آن را در كنار جاده بغداد به كرمانشاه ثبت نموده وبا اعتقاد از اینكه طاق مذكور از معماری اشكانی الهام گرفته شده است.
از نظر معماری بنای طاق‌گرا، فضای ایوان مانندی است كه تماماً از سنگ ساخته شده است. این بنای مستطیل شكل به ابعاد 4.86 در 7.70 متر است كه ورودی آن به طرف جنوب و مشرف بر جاده سنگفرش باستانی است.
از لحاظ ساختاری، این بنا به وسیله بلوك های سنگی ساخته شده است كه به صورت مكعب مستطیل تراشیده شده‌اند و مصالح داخلی دیوارها نیز از لاشه سنگ و ملاط گچ است.
دیوارهای دو طرف این بنا تا حدودی بلندتر ساخته شده تا بتوانند سقف طاق را كاملاً مسطح نمایند. ارتفاع كف بنا از سطح زمین 1.20 متر و ارتفاع از كف تا لبه قوس 5.92 متر و از لبه قوس تا زیر گیلویی اول 1.20 متر است. همچنین بلندی افریز اول 60 سانتی متر است كه برروی آن یك ردیف بلوك سنگی ساده به بلندی 45 سانتی متر قرار گرفته است. بر روی این بخش، سنگ های تزئینی افریز دوم قرار دارد. همچنین در بالاترین بخش بر روی لبه بام بنا، یك ردیف كنگره به ارتفاع 92 سانتی متر قرار گرفته است.
بنابراین ارتفاع بنا از سطح زمین تا بالاترین نقطه 11.7 متر است، همچنین عرض دهانه طاق نیز 4.10 متر و عمق آن 3.10 متر است. دیوارهای داخلی این بنا به وسیله نقوش هندسی حجاری شده است.
با توجه به موقعیت راه های سوق الجیشی كهن در منطقه غرب ایران، به نظر می رسد این بنا جهت پاسگاه های راهداری، مرزی و ساخت و ساز جایگاه هایی برای اخذ عوارض، تامین امنیت راه و تجارت و فراهم كردن تسهیلات بزرگترین روابط بازرگانی بین المللی ساخته شده است.
طاق گرا یعنی چه؟
به نظر می رسد نام طاق گرا از یك كلمه كردی به معنی قوس بزرگ باشد، گرا درلغت به معنای مسیری برای نشانه گرفتن به وسیله توپ انداز می باشد تاكنون علت نامگذاری طاق گرا كاملأ مشخص نشده است.
در برخی منابع به صورت طاق كرا / گرا ( در لغت به معنای سرتراش ودلاك آمده است ) ودر جاهای دیگر به نامهای گره – گیره یا احتمالأ گریوه در اوستا وگریوگ در فارسی میانه به معنای گردنه آمده است.
برای دیدن این اثر، حدود ۲۰۰ متر بعد از ایست بازرسی معروف پاتاق وارد جاده فرعی در سمت چپ جاده اصلی شده و پس از طی مسافتی حدود ۵۰۰ متر می‌توان به محل مورد نظر رسید.
