پل ورسك در شمار مهمترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب می شود كه در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ ثبت آثار ملی شده است.
ورسك از جمله پل های استراتژیك ایران است كه توسط شركت سوئدی-دانماركی كامپساكس و با تضمین ۷۰ ساله احداث شد. این پل فقط مخصوص عبور قطار است و در حال حاضر قطارهای مسافری تهران-ساری و تهران-گرگان پس از گذشت بیش از ۷۰ سال هر روز چندین مرتبه از روی آن می گذرند. همچنین قطارهای باری و سوختی نیز از روی آن عبور می كنند. امروزه پل ورسك علاوه براهمیت ویژه در صنعت حمل ونقل، از جاذبه های سیاحتی ایران نیز محسوب می گردد.
تاریخچه پل ورسك :
در زمان حكومت رضاشاه و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ یورگن ساكسیلد به عنوان مدیرعامل شركت دانماركی كامپساكس (Kampsax) قرارداد احداث راه آهن شمال- جنوب ایران را امضاء كرد. تا قبل از آن برخی شركت های آمریكایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه آهن از میان كوه های البرز ناكام مانده بودند. یورگن ساكسیلد در این قرارداد تعهد داد تا احداث ۹۰۰ كیلومتر خط راه آهن را در مدت شش ماه به پایان برساند و برای ساخت هر متر راه آهن، معادل پنج دلار طلا (حدود ۱.۵ گرم طلای خالص) دریافت كند.
پس از آن بهترین مهندسان اروپا به ایران آمده و پس از تهیه عكس هوایی از كوه های البرز متوجه شدند كه راه آهن باید از روستای عباس آباد (كه بعدها به ورسك تغییر نام داد) عبور می كرد و قطار پس از عبور از روستای ورسك باید با طی مسافت ده كیلومتر و نیز ۶۰۰ متر صعود، از كوهستان عبور و به سمت تونل گدوك حركت می كرد كه حركت در چنین شیب تندی برای قطار ناممكن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شكل سه پله بر روی دامنه كوه اجرا كنند كه به سه خط طلا معروف شد.
همچنین وجود دره ورسك از چالش های دیگر این پروژه بود كه مهندسان كامپساكس را مجبور كرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند. سرانجام كار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادكوه استان مازندران، توسط شركت مهندسی دانماركی كامپساكس، به عنوان برنده مناقصه ساخت پل، و توسط مهندسان آلمانی و اتریشی آغاز شد و در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ بازگشایی شد.
مهندس پل ورسك كیست؟
براساس گزارش روزنامه اطلاعات مورخ ۱۳۱۵/۲/۵ و آرشیو شركت كامپساكس، لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) مهندس سازنده پل ورسك می باشد. رابسویچ (۱۸۹۳ ٓ۱۹۷۵. م) كه اهل اتریش است و مهندس ورسك نامیده می شد در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات می گوید: «روزی كه این مدل را برای احداث پل ورسك تهیه كردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یكی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز كه این پل احداث گردیده همه من و رفقایم را تحسین می كنند و آن را در شمار بهترین پل های قشنگ و شاهكار مهندسی می دانند» سمت مهندس رابسویچ رئیس نظارت ساختمان پل بوده است و او به همراه خانواده اش در خانه ای واقع در دره ورسك و نزدیك پل اقامت داشت. همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل های مسیر راه آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان گذاران روش تونل زنی جدید اتریشی (NATM) بود.
همچنین سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس سوئیسی بوده است كه در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه آهن برن سوئیس نقش داشت. هانس ناتر (۱۸۵۶ ٓ۱۹۵۴. م) نابغه ریاضی و پل سازی، فارغ التحصیل دانشگاه پلی تكنیك زوریخ(سوئیس) بود كه طراحی و انجام محاسبات پل های راه آهن سراسری ایران و نیز پل ورسك توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد. در ۱۷ شهریور ۱۳۱۷ مجلس شورای ملی تصویب كرد تا هانس ناتر با حقوق ماهانه ۱۷ هزار ریال به مدت یك سال به استخدام وزارت طرق درآید. همچنین مقرر شد نصف حقوق وی به صورت ریال و نصف دیگر آن كه معادل ۱۰۵ لیره كاغذ و ۱۱ شیلینگ انگلیسی بود از قرار هر لیره ۸۰.۵۰ ریال در آخر هر ماه پرداخت شود. همچنین صد لیره كاغذ بابت هزینه مسافرت به سوئیس و صد لیره كاغذ برای برگشت به وی پرداخت شود. در سال ۱۳۱۸ از خدمات وی رسماً تقدیر شد. هانس ناتر بعد از جنگ دوم جهانی سه بار به ایران مراجعت كرد، ولی بر اثر بیماری و شدت ضعف مجبور به بازگشت به سوئیس شد.
ساكسیلد در كتاب خاطرات خود كه آن را در سال ۱۳۵۰ با نام «خاطرات یك مهندس دانماركی» چاپ كرد، برای طرح جلد كتابش از نمای پل ورسك استفاده كرد.
مشخصات فنی پل ورسك:
این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است.
حجم پل ورسك كه دارای ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً ۴۵۰۰ مترمكعب است. طول كلی پل ۸۶ متر است.هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان بوده است. برای ساخت این پل عظیم چند طرح مبتنی براستفاده از مصالح بنایی كه بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید.
مكان پل ورسك:
این پل در درّه ورسك در روستای ورسك عباس آباد، واقع در ۴۵ كیلومتری جنوب شهر زیرآب و ۸۵ كیلومتری شهر قائمشهر در محور فیروزكوه و در مسیر راه آهن شمال قرار دارد. این پل دو كوه عظیم و سخت گذر عباس آباد را به یكدیگر اتصال می دهد.
