لاجیم، نگین انگشتری سوادكوه ازتوابع شهر زیر آب در منطقه اصیل و كهن سوادكوه واقع شده است .ارتفاع این روستا از سطح دریای آزاد در نقطه برج لاجیم حدود 765 متر می باشد. جاده زیرآب تا ابتدای روستا كه 25 كیلومتر فاصله دارد اكنون تماما آسفالت می باشد .
جمعیت روستای لاجیم در ایام تابستان به 800 نفر می رسد اما در طول سال خصوصا فصل سرما و بازگشایی مدارس این جمعیت كاهش می یابد. موقعیت جغرافیایی روستای لاجیم و قرار گرفتن آن در میان سه منطقه كسلیان ، دودانگه ، چهاردانگه به این روستا اهمیت ویژه ای بخشیده كه در صورت توجه بیشتر قادر است نقش اقتصادی ویژه ای در منطقه ایفا نماید. شغل اصلی اهالی این روستا كشاورزی و دامپروری می باشد. برج باستانی لاجیم با 1500 سال قدمت نگین درخشان این روستا محسوب می شود. این برج تاریخی كه در گذشته های دور در قلب جنگل انبوه و دور از هنگامه ی شهر ساخته شده قرار گاه مهم و پناهگاه یكی از حكام بوده كه در آنجا اقامت داشته است . بعدها كیا ابوالخوارص ابن شهریار از خاندان باوندیان در این برج مدفون شد و اكنون برج لاجیم پس از گذشت هزار و اندی هنوز سرپا و استوار نظاره گر طبیعت زیبای سوادكوه است.
برج لاجیم از بهترین و زیباترین آثار تاریخی مازندران است.مسیر زیبا و آسفالته آن از وسط شهر زیر آب به طرف شرق كشیده شده و بعد از طی یك مسافت 27 كیلومتری در روستای لاجیم به سر گردنه مرتفعی می رسد كه از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل می شود، كه در میان آن به یك محدوده عاری از پوشش گیاهی مانند شبه جزیره كه از سه طرف به پرتگاههای عمیق مشرف است به چشم می خورد.در حاشیه پرتگاهها در قدیم خندقی با دیوارهای عظیم وجود داشته كه احتمالا قلعه ای وسیع و پر اهمیت را در بر می گرفت كه برج عظیم لاجیم را در میان آن بنا كرده بودند. راه دیگر دسترسی از طریق جنگل و از میانه راه ساری به كیاسر به روستای لاجیم منتهی می گردد.
این اثر باستانی در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای 316 تا 443 ه.ق است در نمای اهمیت برج لاجیم بیشتر به دلیل دارا بودن كتیبه پهلوی در كنار كتیبه كوفی است. این امر نشان میدهد كه در قرن 5 ه.ق حكمرانان شمال ایران علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط و زبان آن دورانی نیز توجه داشته اند.بیرونی از بدنه مدور و گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده كه در داخل به حالت مدور تغییر شكل می دهد.مصالح آن آجر و ملاط ساروج است. ورودی در شرق بنا تعبیه گردیده و پایه گنبد به وسیله یك ردیف طاق نما تزئین گردیده است.در كمربند زیر گنبد دو كتیبه به خط كوفی و پهلوی ساسانی بر روی هم قرار گرفته كه به دور بنا پیچیده است.
كتیبه ها به شكل زیبایی با آجرهای تراش خورده در زمینه ای از گچ نصب شده كه نام كیا اسماعیل ابوالفوارس شهریار بن عباس آل باوند صاحب بنا و تاریخ 413 ه.ق را نشان می دهد. در كتیبه كوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می شود ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها با حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از كلمات باقی مانده می توان بدان دست یافت. محیط دایره بنا در قاعده ۲۶۸۰ سانتی متر، قطر فضای داخلی ۵۴۷ سانتی متر و پهنای ورودی آن ۱۱۲ سانتی متر می باشد.
متن كتیبه
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الكیا الجلیل ابوالفوراس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه فی سنه ثلاث محشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
تاریخچه برج لاجیم
بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود. ولی آن ها بر كوهستان ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند كه املاك خود را باز پس َ گیرند.
بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حكومت آلب ارسلان در سالهای ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه ای توانست كه بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بكشاند. محل اقامت حكام باوندی در كوهستان های جنوب مقر قدیمی آن ها یعنی شهر ساری بود. ولی مشخص نیست كه ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده است و با شهریار بن دارا كه به دست وشمگیر كشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته است.
متاسفانه برج لاجیم به اشتباه به مقبره امامزاده عبدالله نیز مشهور است و عوام به زیارت آن به گمان امامزاده و مذهبی بودن می آیند.
تاریخچه مرمت برج لاجیم
انجمن آثار ملی ایران در سال 1337خورشیدی، مبلغی برای تعمیر بنای برج در نظر گرفت و معمار اداره كل باستان شناسی، چندین بار برای بازدید به محل رفت كه به دلیل خرابی راه و نامساعدی هوا و جنگل رسیدن به آن محل ممكن نشد. سرانجام با همكاری سرپرستان كارخانه " تراورس سازی شیرگاه "موفق به بازدید از آن شد و چون نیاز به آجر و مصالح دیگر برای تعمیر بنا بود تمام مواد از تهران فرستاده شد و كار تعمیر برج در سال 1338 خورشیدی، روی داربست های چوبی انجام شد.
پس از آن تا پیش از سال 1382، چند بار این برج مرمت شد كه به طور خلاصه اقدامات زیر روی آن انجام شده است:
1- بازسازی گنبد و مرمت بخشی از قطاربندی های پای گنبد
2- احداث ناكش در پای بنا
اقدامات مرمتی پس از سال 82 تا كنون كه توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران انجام شده است:
1- نصب داربست فلزی
2- پاك سازی و بهبود فضای اطراف بنا
3- مرمت آجرهای فرسوده تا ارتفاع 40/1 در بدنه بنا
4- برداشت بندكشی های سیمانی و بندكشی مجدد با ملات همگون
5- از بین بردن گلسنگ ها، درختچه ها و علف ها از بدنه بنا و گنبد
