تاریخچه كاخ نیاوران

كاخ نیاوران از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد

كاخ نیاوران

كاخ نیاوران در شمال شرق تهران (شمیرانات) قرار دارد. شكل گیری كاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد. مجموعه كاخ نیاوران كه پس از انقلاب اسلامی به مجموعه ای موزه ای تبدیل شده است تا سال 1378 با مجموعه سعدآباد بطور مشترك اداره می گردید و از آغاز سال 1379 رسماًٌ مستقل شد.

اكنون با در بر گرفتن 5 موزه (كاخ اختصاصی نیاوران، كاخ صاحبقرانیه، كوشك احمدشاهی، موزه جهان نما، كتابخانه اختصاصی) و فضاهای فرهنگی دیگر همانند تالار آبی، سینمای اختصاصی و گالری جهان نما و همچنین باغ نیاوران كه از باغهای سه گانه ییلاقی و بزرگ شمال قدیم بوده است جاذبه هایی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت را به تماشا گذاشته است.

در تارنمای مجموعه فرهنگی تاریخی كاخ نیاوران می توان به اطلاعاتی مفید درباره تاریخچه، موزه ها، مجموعه آثار، مرمت، خدمات فرهنگی آموزشی، امكانات برای  كودكان، مركز اسناد،  تازه ها، كیفیت ارتباط با مجموعه كاخ نیاوران و تارنمای برخی دیگر از موزه ها را یافت.

تاریخچه كاخ نیاوران:

كاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد

 
كاخ نیاوران از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد. بناهای مجموعه كاخ نیاوران متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد. ابتدا شاهان قاجار كاخ نیاوران را مكان خوش آب و هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران كه وسعتی بسیار كمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند.

دركنار روستایی كه «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری كه در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلیشاه كه در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند كه بعدا به نام «نیاوران» مشهور شد. 

محمد شاه نیز در همین باغ بنای كوچك و ساده ای بنا كرد و به دنبال او ناصرالدین شاه « كاخ صاحبقرانیه» را در باغ نیاوران ساخت. آخرین بنایی كه در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد مشهور به كوشك احمدشاهی است. در زمان حكومت پهلوی دوم، برخی از بناهای كوچك باغ نیاوران تخریب شد و كاخ نیاوران با سبكی مدرن جهت سكونت وی و خانواده اش ساخته شد.

اكنون محوطه كاخ شامل كاخ اختصاصی نیاوران، كاخ صاحبقرانیه، كوشك احمدشاهی و گلخانه ها و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد. در سال 1357 مجموعه كاخ نیاوران توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال 1360 به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال 1365 كاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت.

در سال 1368 مركز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یكسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما (1376)، كاخ صاحبقرانیه (1377) و كوشك احمدشاهی (1379) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.

سبك معماری كاخ نیاوران:

كاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نیم طبقه ای در وسط با سبكی مدرن است

 
بنای كاخ نیاوران ( niavaran palace ) (با ۹۰۰۰مترمربع زیربنا) در سال۱۳۳۷ آغاز شده و بعد از وقفه ای مجدداً در سال۱۳۴۲ ادامه یافته است. مجموعه كاخ نیاوران از سال۱۳۴۷ به عنوان محل سكونت محمدرضا پهلوی و خانواده (غیر از ایام تابستان) مورد بهره برداری قرار گرفته است. كاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نیم طبقه ای در وسط با سبكی مدرن است.

طبقه اول كاخ نیاوران:

در سرسرای اصلی طبقه اول كاخ نیاوران مجموعه ای از قالی های دستبافت ایرانی دیده می شود كه ازمهم ترین آنها می توان به فرش مصور چهره پادشاهان و مشاهیر ایران از دوره هخامنشی تا قاجار، بافت كرمان اشاره كرد. بخشهای دیگر طبقه اول كاخ نیاوران عبارتند از: سینمای اختصاصی، سالن پذیرایی (با سفالهای به دست آمده از حفاریهای مارلیك و املش)، اتاق غذاخوری و... مجموعه ای از ظروف چینی سده نوزده فرانسه با نقش ناپلئون و خانواده سلطنتی نیز در یكی از راهروهای این طبقه نگهداری می شود. بخش فروش محصولات فرهنگی نیز در سمت چپ ورودی طبقه اول كاخ نیاوران قراردارد.

نیم طبقه دوم كاخ نیاوران:

آثار ارزشمندی از جمله مجسمه بودا (حجاری متعلق به قرن سوم میلادی)، صفحه هایی از زندگی بودا (كنده كاری روی سنگ، متعلق به سده سوم میلادی) و آثار عاج هندی، دیده می شود. در بخش دیگری از نیم طبقه دوم كاخ نیاوران مجموعه لباس های نظامی و شخصی و نشان های محمدرضا پهلوی نگهداری می شود. نقاشی صحنه ای از دربار كریمخان زند متعلق به ۱۱۹۲ هـ.ق در پله های طبقه دوم جلب توجه می كند. اتاق كار فرح دیبا نیز درنیم طبقه دوم مجموعه كاخ نیاوران واقع شده است.

طبقه دوم كاخ اختصاصی نیاوران:

اتاق نشیمن (با میز تحریری به سبك لویی شانزدهم، متعلق به سده ۱۸فرانسه)، اتاق استراحت نیمروزی (با تابلو فرش هایی از چهره تاج الملوك و رضاخان)، اتاق خواب شاه و فرح، اتاق آرایش فرح، اتاق لباس های فرح (با لباس های سوزن دوزی بلوچستان)، اتاق مطالعه و اتاق «استراحت و نشیمن» فرحناز (با سرویس بهداشتی مجزا)، اتاق ندیمه، اتاق نشیمن و استراحت علیرضا (با سرویس بهداشتی مجزا) و اتاق مطالعه او (با مجموعه ای از نشان های ناوگان های نیروی دریایی).

سقف كاخ نیاوران از جنس آلومینیوم و متحرك است و علاوه بر آثار قدیمی، آثاری از هنرمندان معاصر ایران و جهان درآن نگهداری می شود. فضاهای كاخ نیاوران با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از كشورهای مختلف پوشیده شده اند.

عمارت كوشك احمدشاهی:

عمارت كوشك احمدشاهی در میان باغ نیاوران بنا شده است

 
عمارت كوشك احمدشاهی، اواخر دوره قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر 800 متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. از ویژگی های عمده بنای كوشك احمدشاهی تزئینات و نمای آجری به كار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است. ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد كه به وسیله چندین پله از كنار حوض بیضی شكل پوشیده از كاشی، به كوشك منتهی می شود. 

كاخ صاحبقرانیه :

كاخ صاحبقرانیه در ضلع جنوبی مجموعهٔ كاخ‌ نیاوران قرار دارد

ناصرالدین در سال 1267 ﻫ.ق دستور داد ساخت كاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، كرسی خانه، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر كدام شامل 4 اتاق و یك ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یكمین سال حكومتش خود را صاحب قران نامید و این كاخ را «كاخ صاحبقرانیه» نام نهاد.

پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب كرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط كاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید. در دوران پهلوی اول كاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مكان دیگری برگزار می گردد.

  موزه جهان نما:

در موزه جهان نما آثار هنری از مجموعه كاخ‌ نیاوران قرار دارد

در سال 1355 شمسی، فضایی در ضلع غربی كاخ صاحبقرانیه جهت نگهداری آثار و اشیاء هنری اهدایی به فرح دیبا و یا خریداری شده توسط وی با چهار سالن در طبقه همكف و یك سالن در زیرزمین در نظر گرفته شد. بر سقف تالار میانی موزه جهان نما، نقاشی روی چوب با نقوش گل و مرغ شیراز به چشم می خورد. موزه جهان نما در بهمن ماه سال 1376 گشایش یافت.

اطلاعاتی درباره مركز اسناد كاخ نیاوران:

اسناد و اموال دربار شاهنشاهی در مركز اسناد كاخ نیاوران موجود می باشد

اسناد به جای مانده در میان اموال و آثار مجموعه كاخ نیاوران، به دلیل نزدیكی و روایت بخش هایی از رویدادهای بیرونی و درونی دربار شاهنشاهی كه مرتبط با تاریخ معاصر ایران بوده است، ارزش خاصی دارند كه باید مورد توجه قرار گیرند. از همین رو در برنامه توسعه مجموعه فرهنگی تاریخی كاخ نیاوران بخشی از ساختمان كاخ اختصاصی نیاوران كه پیش از انقلاب محل استقرار مستخدمین بوده و بعد از انقلاب به انبار تعدادی از اموال موزه ای تبدیل شده بود، مرمت و به منظور ایجاد مركز اسناد كاخ نیاوران احیا و آماده گردید. این مركز در تاریخ دوم خرداد ماه 1383 همزمان با هفته بزرگداشت میراث فرهنگی افتتاح گردید.