كاخ آقا محمدخان قاجار
كاخ آقا محمدخان قاجار دارای بخش‌های گوناگون از جمله عمارت دارالعماره، دارالحكومه، عمارت كلاه فرهنگی عباس خانی و سلسیان خانی می‌باشد و كلاه فرنگی در غرب آن بود و سرای پذیرایی حاكم استرآباد به حساب می‌آمد.
آقا محمدخان قاجار كه بود؟
آقا محمدخان قاجار یا آقامحمد شاه زادهٔ (۱۱۲۱ در استرآباد – ۲۷ اردیبهشت ۱۱۷۶ در شوشا) كه به عبارتی آغامحمدخان نامیده می‌شود، بنیانگذار و نخستین شاه دودمان قاجار در ایران است.
در سال ۱۱٧٤ هجری شمسی آقامحمدخان كه از افراد ایل قاجار بود با بركناری حكومت جانشینان كریم خان زند به قدرت رسید. وی ابتدا در ساری تاجگذاری كرد، و بعدها در نهایت، بنا به دلایل استراتژیكی تهران را پایتخت خود قرار داد و برای دومین بار تاجگذاری نمود. بعد از وی برادرزاده‌اش فتحعلی شاه به سلطنت رسید. در فرهنگ عامیانه ایران، از آقامحمدخان به عنوان یكی از خشن‌ترین شاهان ایران یاد می‌شود.
كاخ آقا محمدخان قاجار مربوط به اوایل دوره قاجاراست و نخستین كاخ این دوره قلمداد می‌شود. این عمارت تاریخی یكی از با ارزشترین آثار تاریخی شهرستان گرگان است كه از آن به عنوان تنها عنصر باقی‌مانده معماری دارالحكومه آقامحمدخان یاد می‌شود.
عكس قدیمی از كاخ آقا محمدخان قاجار
مكان كاخ آقا محمدخان قاجار
كاخ آقامحمدخان قاجار در شهر گرگان، خیابان كاخ، روبروی دبیرستان ایرانشهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۲۸۸ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
تاریخچه كاخ آقا محمدخان قاجار
این كاخ بوسیله آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۶۵ خورشیدی در باغ معروف به «عباس خانی» در گرگان (استرآباد) بنا شد. سال‌ها پس از آن، پهلوی اول نیز در ۶۰۰ متری این كاخ، كاخ خود را بنا كرد. در سال ۱۰۰۷ هـ. ق طبق دستور شاه عباس اول صفوی زمین‌های این محدوده به قیمت ۴۵ تومان از صاحبان آن جهت احداث دولتخانه خریداری گردید و بناهای متعدد دولتخانه در آن ساخته شد. علاوه بر این، پس از به قدرت رسیدن آقا محمد خان قاجار، این مجموعه، محل اقامت و ستاد جمع‌آوری قوای نظامی وی قرار شد كه در آن دوره جزء محله نعلبندان شمرده می‌شد.
بخش‌های مختلف كاخ آقا محمد خان قاجار
این كاخ دارای بخش‌های گوناگون از جمله عمارت دارالعماره، دارالحكومه، عمارت كلاه فرهنگی عباس خانی و سلسیان خانی می‌باشد و كلاه فرنگی در غرب آن بود و سرای پذیرایی حاكم استرآباد به حساب می‌آمد. عمارت دارالاماره و دارالحكومه آن معروف و زیبا بود و اكثریت این بناها از سنگ ساخته شده بودند.
همچنین در اطراف كاخ توپ خانه و دیوان خانه هم بوده‌است كه متأسفانه در زمان پهلوی اول تخریب شدند.
نمای فعلی كاخ آقا محمدخان قاجار
معماری و تزئینات كاخ آقا محمد خان قاجار
این كاخ قاجاری به دیوانخانه ساری و تخت مرمر تهران شبیه بود و جیمز موریه، جهان‌گردی كه تقریباً ۲۰۰ سال پیش، از این كاخ دیدن كرده‌است، از در ورودی بزرگ طلاكاری و نقاشی شده باغ كه اكنون اثری از آن بر جای نیست، خبر داده و نوشته جلوی در ورودی، میدانی است كه به در اصلی كاخ منتهی می‌شود. از در ورودی راهی كشیده كه دو طرف آن را درختان مركبات كاشته بودند و همه پربار بود. آخرین قسمت این راه به دیوانخانه عالی می‌رسد كه دو ستون عظیم چوبی دارد كه بر روی آن‌ها نقوشی از قهرمانان قدیم ایران دیده می‌شود.
در دو طرف دیوانخانه اتاق‌های وسیعی است كه نقاشی‌های زیبایی دارد. از آنچه موریه توصیف كرده، اكنون خبر چندانی نیست و به جای محوطه پردرخت رو به روی كاخ، سیلوی بزرگ آجرنمایی در حریم بنا و در فاصله ۴ متری آن احداث و سازه بزرگ دیگری نیز در كنار آن در حال ساخت است.
ظاهراً این كاخ، نمای آجری و گچ داشته كه به دستور پهلوی اول، روی آن سیمان كشیده شده و با الحاقاتی كه به آن اضافه شده، طبیعتاً بنا تغییر شكل پیدا كرده‌است.
این اثر تاریخی دارای ویژگی‌های خاص معماری از جمله پلان مستطیل شكل، دوستون چوبی با سرستون‌های مقرنس كاری شده در ضلع شمالی و جرزهای ضخیم و اندود خارجی سیمان و اندود داخلی گچ در بنا است.
تخریب سرستون منقوش، خسارت به كفپوش‌های داخلی، تعویض پنجره‌های چوبی با فلزی، تخریب نقاشی‌ها، تزیینات داخلی و آسیب به بدنه بیرونی و داخلی بنا را می‌توان برشمرد به‌طوری‌كه داخل بنا در حال فرسایش است، سقف و كفپوش‌ها نیاز به مرمت دارد و دیوارها نیز رنگ‌آمیزی شده‌است.
كاربری حاضر كاخ آقا محمد خان قاجار
این كاخ، پیشتر در اختیار نهادی نظامی در استان گلستان بود، ولی با هماهنگی‌ها و توافقاتی كه صورت گرفت،این بنا در سال 1391 به موزه زن تبدیل شد.
هر ساله تعداد زیادی از گردشگرانی كه به گرگان سفر می‌كنند، از این بنای تاریخی بازدید و دیدن می‌كنند.
