طارم را می َتوان شهرستان چهار طاقی های زیبا و تاریخی نام برد . این چهار طاقی ها در سال 1353 شمسی با نام آتشكده های ساسانی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند . در سالهای اخیر با انجام گمانه زنی و بررسی داده های باستانشناسی خصوصاً سفالهای موجود، آتشكده بودن انها با شك و تردید همراه شده است و چهار طاقی های مورد بحث احتمال قریب به یقین متعلق به دوران اسلامی ( حد فاصل قرون 7 و 8 هجری ) می باشند. در زیر نگاهی به این چهار طاقی ها می اندازیم.
آتشكده تشویر
این آتشكده در طارم علیا و در روستای تشویر ، در مسیر جاده سرخه دیزج به گیلوان قرار دارد.در داخل روستای تشویر دو بنا وجود دارد كه اهالی آن ها را آتشكده می دانند.در سمت چپ جاده با فاصله 50 متری بناهای موسوم به آتشكده شامل دو بنای تاریخی قرار دارد. پیرامون این بناها را گورستانی قدیمی احاطه كرده است.عده ای از محققین كلمه «تشویر» را به معنای جایگاه آتش معرفی كرده و وجود این دو بنا را از دوران قبل از ورود اسلام به این منطقه ذكر می كنند .
یكی از این بناها دارای چهار ورودی است كه دو مورد از آنها دارای طاق قوسی و دو مورد دیگر طاق مسطح دارند. از این بنا فقط چهار جرز آن باقی مانده است. مصالح بكار رفته در بنا نیز سنگ و گچ و ساروج است. بنای آتشكده دیگر نیز با پلان چهار طاقی به ابعاد 4×4 مترمربع و پوشش گنبدی شكل، از سنگ و ساروج ساخته شده است .
برخلاف آتشگاه های عظیم دوران ساسانی كه جنبه دولتی و تشریفاتی داشته اند، این آتشكده تنها به عنوان آتشكده محلی مورد استفاده ساكنان منطقه قرار می گرفته و از قداست این محل، اطراف آن به قبرستان تبدیل شده است.
آتشكده الزین
این چهار طاقی مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان طارم، بخش چورزق، روستای الزین واقع شده است. این بنا از شرق به خانه های روستایی و از شمال و غرب به گورستان قدیمی و سپس تپه ماهورها و بلندی ها، منتهی می شود. چهار طاقی الزین (الیز) در منطقه ای كه به نام آتشكده معروف است، قرار دارد. مسیر دسترسی به آن جاده طارم ، مسیر زنجان به گیلوان ، بین دستجرد و تشویر ، روستای الزین است.
این بنا در زمان ساسانیان مقدس بوده و به عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار می گرفته است. آتشكده الزین از سنگ و گچ ساخته شده و روی چهار تاقی سنگی در محوطه قبرستان الزین واقع شده است. این بنا با گذشت چند قرن از قدمت آن و حتی بعد از زلزله سال 69 طارم، هنوز پابرجاست و هیچگونه آسیبی ندیده است و گنبد آن نریخته است.
بنا بسیار ساده و شامل یك فضای چهارگوش است و ضلع های بنا با ابعاد تقریباً 4.5 در 4.5 متر با پلان مربع شكل است.فضای اصلی بنا از چهارطاق تقریباً هم شكل و هم اندازه ساخته شده و هر چهار طاق دارای قوس جناغی تند و بلندی آن طاق ها از كف بنا دو متر است.در ساخت این بنا از مصالحی چون لاشه سنگ و ملاط آهك استفاده شده است. بر روی اتاق مربع، گنبد كوچك تك پوش قرار داده شده است كه به صورت نیم دایره بوده است. دیوار های داخلی آن نیز دارای اندود گچی است.
آتشكده گیلوان
آتشكده گیلوان در 2 كیلومتری شمال شهر گیلوان از توابع شهرستان طارم در میان باغ ها و مزارع و در كنار امامزاده حیدر قرار دارد. ابعاد این بنا حدود ٤×٤ متر می باشد و بیش از ٥/٢ متر ارتفاع دارد. بر اساس مطالعه سفال های بدست آمده از سطح منطقه، شكل قوس ها، ابعاد و اندازه بنا و قرار داشتن در نزدیكی گورستان قدیمی و امامزاده، این بنا احتمالاً آرامگاهی از دوران میانی اسلام است. در سمت شمال بنا و تقریبا چسبیده به آن تپه ای وجود دارد كه بر سطح آن كمی سفال و لاشه سنگ پراكنده است. بنای موسوم به آتشكده گیلوان، چهار طاقی كوچكی است كه با مصالح لاشه سنگ و ملاط آهك ساخته شده است. این بنا شامل چهار جرز نامتقارن و گنبدی كوچك بر روی آنها است.
ابعاد بنا حدود چهار در چهار و بلندی آن ٢/٦٠ متر است و طاق ها از نوع جناغی و مستقیماً بر روی جرزهای چهارگانه قرار دارد. در حال حاضر كشاورزان از این بنا جهت نگهداری كاه و یونجه استفاده می كنند و این مسئله می تواند در آینده به بنا آسیب برساند.
آتشكده «پیرچم»
روستای پیرچم در كنار جاده آببر به گیلوان قرار دارد. در 100متری جنوب روستا بر روی یك تپه بزرگ و مشرف بر رودخانه قزل اوزن ، بنایی قرار دارد كه پلان آن به شكل چلیپا است. روستاییان این بنا را به نام «پیر» میشناسند و احتمالا به دوره ساسانی تعلق دارد. بنا از سنگ وساروج با پلان چهار طاقی وبا ابعاد 4×4 متر ساخته شده وپوشش آن گنبدی شكل وتماما از لاشه سنگ ساخته شده است. تركیب كلی آن به سبك آتشكده های دوران ساسانی وبا آتشكده نیاسر كاشان قابل مقایسه است. با این تفاوت كه برای عناصر اصلی در آن به جای آجر، از لاشه سنگ استفاده شده است. بخشهای زیادی از تپه ای كه بنا در آن واقع است، گورستانی احتمالا از دوران متاخر اسلامی است.
بنا دقیقا در منتهی الیه جنوب تپه قرار دارد. هرچند مردم محلی بنا را آتشكده ای از دوران پیش از اسلام می دانند ، اما با توجه به شواهد و مدارك موجود احتمالا بنا آرامگاهی از دوران میانی اسلام است. با توجه به دخل و تصرفات سالهای اخیر به جز قطعات شكسته آجر و لاشه سنگ و ملاط خشك شده چیز دیگری در پیرامون بنا دیده نمی شود.با توجه به شواهد موجود و شكل و نقشه بنا كه قابل مقایسه با بنا های دوره میانی اسلام است، احتمالا بنای پیرچم آرامگاهی از دوران میانی اسلام در كنار گورستانی از همین دوره و دوره متاخر اسلامی است.در وسط دیوار جنوبی داخل بنا، محرابی با طاق قوسی تعبیه شده است. در مركز این بنا بر اثر كاوش غیرمجاز و در عمق 20 سانتی متری از سطح بقایای یك كف گچی آشكار شده است.
آتشكده «گیلان كشه»
این چهارطاقی در بخش جنوبی روستای گیلان كشه و بر روی بلندی های مشرف بر رود خانه گیلان كشه واقع است. نقشه بنا شامل یك فضای راستگوش گنبد دار است كه از سمت جنوب دارای یك ایوان كوچك طاقدار است. نقشه بنا از بیرون به استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریبا چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی كوچك است كه در دیوار انتهایی ایوان تعبیه شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن، در كنار ایوان ورودی، بقایای پلكانی موجود است كه احتمالا در گذشته از طریق آن به قسمت فوقانی ارتباط می یافت. در اضلاع داخلی بنا طاق نماهایی با قوس جناغی كار شده است. این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل كرده است. در بالای هریك از طاق نماها طاقچه های كوچك مثلثی تعبیه شده است. گنبد نیم كره ای بنا بوسیله چهار فیلپوش اجرا شده است. مصالح استفاده شده در بنا، قلوه سنگ و ملاط گچی ?آهكی است.مردم محلی معتقدند كه این بنا آتشكده ای از دوران پیش از اسلام است، اما خصوصیات معماری بنا و جزئیات عناصر بكار رفته بیانگر آن است كه احتمالا بنا مربوط به دوران میانی اسلام است.
