خانه انیس الدوله عمارتی كه كمتر رهگذری از تاریخچه آن چیزی می داند، ساختمانی است پشت ایستگاه اتوبوس كه رنگ سفید بر آن پاشیده اند و خبری از شكوه خانه های قجری در بیرون آن نیست. آنچه در این بنا بیش از هر چیز چشم ها را به سمت خود جلب می كند، تابلوی عریض و طویل «اتحادیه تهیه و توزیع گوشت گوسفندی تهران» است.
این عمارت تاریخی با 140 سال قدمت، متعلق به فاطمه سلطان خانم انیس‌الدوله، سومین همسر عقدی ناصرالدین شاه قاجار و ملقب به ملكه ایران بوده است.انیس الدوله همسر سرشناس و با نفوذ ناصرالدین شاه (1258-1314) بود و این خانه، كه به نام وی شهرت دارد، گویا پس از ترور ناصرالدین شاه محل زندگی وی در آخرین ماه های حیاتش بوده است.
انیس الدوله كیست؟
انیس الدوله محبوب ترین و با نفوذترین چهره دربار ناصرالدین شاه بود. مقام او بر سایر همسران شاه برتری داشت و عملا می توان او را ملكه سلطنتی ایران دانست كه نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی را از او دریافت كرده بود.
انیس الدوله، با اسم اصلی فاطمه، دختر یتیمی بود كه توانست تا مرحله سوگلی بودن اندرونی پرجمعیت شاه قاجار برسد. او اهل روستای امامه لواسان بود و در جریان یكی از شكارهای ناصرالدین شاه، شاه او را كه چوپانی گله عمویش را می كرد دید و كمی با او گپ زد. فاطمه نوجوان در همان چند لحظه دل شاه را برد، طوری كه او بلافاصله بعد از برگشت از شكارگاه، این دختر را به قصر آورد و به دست جیران یكی از زنان محبوب خود سپرد تا آداب و رفتار زندگی درباری را به او یاد بدهد.
بعد از مرگ جیران، شاه با انیس الدوله ازدواج كرد. او بعد از ازدواجش مدام در دربار ترقی كرد و به نوعی ملكه غیررسمی ایران بود. به رغم اینكه انیس الدوله با معیارهای زیبایی شناسانه امروز فاصله زیادی داشت، اما شاه آنقدر به او علاقه داشت كه انیس الدوله می توانست هر مقامی را عزل یا نصب كند.
در بین این 84 زن حرمسرای ناصرالدین شاه، فقط یك نفر بود كه واقعا عاشق شاه قاجار بود و داستان مرگش را اینطور نوشته اند كه وقتی بعد از ترور ناصرالدین شاه، مقرری ماهانه اش را پیش او بردند، او با دیدن عكس ناصرالدین شاه بر روی اسكناس آنقدر گریه كرد تا حالش بد شد و از همین بیماری درگذشت.
موقوفات این زن مقتدر قجری نیز قابل توجه است و شامل وقف «جیقه الماس» به حرم امیر المومنین(ع)، «پرده مروارید» به آستان اباعبدالله (ع)، ضریح نقره برای شهدا كربلا، «نیم تاج الماس» به آستان مقدس امام رضا(ع)، تعمیر درنقره طلاكوب مسجد گوهر شاد، وقف روستای كاشانك، بنای پلی در ناصر آباد از توابع لواسان و... است.
خانه ای در خیابان ولیعصر(عج) تهران
عمارت انیس الدوله در جنوب طولانی ترین خیابان پایتخت یعنی خیابان ولیعصر(عج) ، بالاتر از چهار راه مولوی ، روبروی مهدیه تهران قرار دارد.
تاریخچه كاربری های خانه تا امروز
مالكان قاجاری، این بنا را در زمان پهلوی اول به آموزش و پرورش می‌فروشند و پس از آن عمارت از صورت مسكونی خارج شده و به شكل مدرسه درمی‌آید كه پروفسور محمود حسابی یكی از دانش‌آموختگان همین مدرسه بوده است. در سال 1330 هم این بنا به تملك شخصی به نام نادر اصفهانی درمی‌آید و از دهه 1350 به دلیل نزدیكی این ساختمان به كشتارگاه ، ساختمان تبدیل به اتحادیه گوشت گوسفندی تهران شده و تا همین الآن هم تنها كاربری‌اش همین است.
ویژگی های ظاهری خانه
این عمارت دو طبقه 721 متر مربع مساحت دارد و دو در ورودی از سمت خیابان دارد كه یكی به ساختمان و دیگری به حیاط خانه راه دارد.حیاطی كه یك حوض بزرگ با تنه درختان كهن در وسط آن به چشم می خورد. تزئیناتی با سرستون‌هایی به سبك یونانی و ستون‌های حجاری شده با پایه های گچ‌بری شده و نقاشی شده و شومینه‌های قدیمی از جمله زیبایی های این خانه است.
طبقه همكف با اختلاف یك پله از كف حیاط پایین‌تر است و شامل یك ایوان رو به جنوب ، دو اتاق اصلی در شمال ایوان و یك انبار در منتهی‌الیه غربی و آشپزخانه و حمام و رختكن و توالت در بخش شرقی مجموعه است. طبقه اول نیز شامل یك ایوان رو به جنوب است كه در شمال این ایوان 2 سالن بزرگ، یك فضای پشتیبانی (آبدارخانه) و یك پیش‌فضا در ضلع شرقی سالن‌ها قرار دارد. در انتهای ضلع غربی نیز یك راه‌پله ارتباطی با طبقه پایین احداث شده است.
تلاش هایی برای تغییر كاربری خانه به كاربری فرهنگی
به گفته رئیس اتحادیه گوشت فروشان كه دیگر از كاركردن در خانه ای كه اختیار هیچ گونه تغییری در آن ندارد ، خسته شده است، تا كنون مكاتبات زیادی با سازمان میراث فرهنگی و شهرداری برای خرید این خانه و تغییر كاربری آن به یك مكان فرهنگی صورت گرفته كه تاكنون بی نتیجه مانده است و سازمان میراث فرهنگی در این سالها فقط عملیات مرمت بنا را انجام داده است، درحالیكه درخواست مالك بنا فروش آن است.
