خانه معتمدی (خانه ملاباشی)

خانه معتمدی كه با نام خانه ملاباشی نیز شناخته می‌شود، به دوره قاجار تعلق دارد و از دیدنی های اصفهان در محله پاقلعه است. كوچه از دارایی‌های ملاباشی، منجم ناصرالدین شاه به شمار می‌رفت و او از خانه خود به عنوان نهادی فرهنگی مذهبی استفاده می‌كرد. بنای خانه شامل یك حیاط بیرونی، دو اتاق كار و سه ورودی مستقل بیرونی می‌شود كه از هنر فلزكوبی روی چوب، در بنای آن استفاده شده است. خانه معتمدی در سال ۱۳۸۱، به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. 

خانه ملاباشی، یكی از زیباترین خانه های اصفهان

تاریخچه خانه ملاباشی

سبك معماری خانه ملاباشی بر گرفته از زمان زند و صفویه و قاجار است

خانه ملا باشی مربوط به زمان صفوی و زند و قاجار است. از این رو ما شاهد سبكهای معماری هر سه دوره در این خانه هستیم. 

در زمان ظل السلطان حاكم اصفهان این خانه به همراه كوچه و محله اش توسط ملاباشی خریداری شد و در آن ساكن شد. بعدها این خانه توسط فردی به نام معتمدی خریداری و بازسازی شد و  هم اكنون جزو جاذبه های گردشگری اصفهان محسوب می شود. این خانه بسیا زیبا و تاریخی در سال 1381 به عنوان یك  اثر ملی به ثبت رسید. 

خانه ملاباشی در خیابان ملك، كوچه پشت بارو واقع شده است.

خانه معتمدی یا ملاباشی؟

خانه ملاباشی توسط شخصی به نام معتمدی خریداری شد

این خانه معروف به معتمدی نیز می باشد. بعد از گذشت سال ها و وقتی كه این خانه در معرض تخریب قرار گرفته بود فردی به نام معتمدی آن را خریداری كرد و اقدامات زیادی در جهت بازسازی و احیا و مرمت آن انجام داد و آن را از خطر نابودی و تخریب حفظ كرد. اگر امروزه این بنای زیبا تبدیل به یك جاذبه گردشگری شده در واقع نتیجه زحمات معتمدی بوده و خالی از لطف نیست كه این خانه معروف به خانه معتمدی نیز می باشد. 

با تلاش ها و زحمات همین فرد این خانه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

ملاباشی و چگونگی سفر او به اصفهان 

میرزا احمد ملاباشی مرد عالم و فقیهی بود كه در زمان ناصرالدین شاه قاجار به عنوان منجم دربار كار می كرد. در آن زمان ملاباشی به ماموریتی در  اصفهان فرستاده شد. حاكم اصفهان در آن زمان یكی از پسران ناصرالدین شاه به نام ظل السلطان بود. از آنجایی كه مادرظل السلطان اصالتا از نژاد قاجاری نبود مقام ولی عهدی را به او نسبت ندادند. همین امر باعث بروز رفتارهای نابهنجار و غیر عادی در وجود او شد كه در نتیجه آن اقدام به آزار و اذیت مردم اصفهان كرد. 

یكی از رفتار های غیر عادی و خارج از عرف این حاكم برای مثال نابودی بخش بزرگی از آثار نفیس دوران صفوی بود. او حتی به طبیعت و گونه های كمیاب حیوانات نیز رحم نكرد و با شكار های بی رویه اش باعث انقراض حیوانات بسیار كمیابی مانند مارال و ببر خزری شد. 

همین رفتار های خشن و غیر اخلاقی ظل السلطان باعث شد تا همسرش خانه و محل زندگی اش را ترك كند و در یكی از خانه هایی كه در نزدیكی همین خانه ملاباشی و خانه محل زندگی خودش بود ساكن شود. 

ظل السلطان برای تنبیه و مجازات همسرش به پسران خود دستور داد كه مادرشان را به قتل برسانند. او برای این كار حتی نیمی از املاك خود را به عنوان جایزه تعیین كرد. 

همین امر باعث به وجود آمدن نا امنی و نا آرامی در شهر اصفهان شد و ملاباشی كه یك روحانی بسیار معتمد و آرامی بود و را برای خواباندن این ناامنی ها به اصفهان اعزام كردند. 

سكونت ملا باشی در این خانه 

همگامی كه ملاباشی برای این ماموریت به اصفهان رسید این خانه تاریخی را خریداری كرد و به دستور دولت در آن ساكن شد. 

در آن زمان خانه ملاباشی چندان شهرت و معروفیت نداشت اما از نظر موقعیت در مقایسه با خانه ها و بناهای افراد سیاسی آن زمان و در آن محل از اهمیت بالایی برخوردار بود. به طوری كه خانه های معروف متعلق به اشخاص سرشناسی مانند خانه ملك التجار تنها در فاصله چند قدمی این خانه بود.

تا قبل از ورود ملاباشی به این خانه از نظر معماری نیز جلوه ی چندان زیبایی نداشت و تنها دارای یك زمستان نشین و دو پنج دری بود. اما بعد از سكونت ملاباشی در این خانه بخش های دیگری نیز به آن اضافه شد كه جلوه و ارزش آن را بسیار حایز اهمیت كرد. در آن زمان یك بخش شاه نشین و اتاق نه دری نیز به این خانه اضافه شد كه همین دو بخش اضافه شده این خانه را تبدیل به یك اثر تاریخی و هنری جذاب و باارزشی كرد. 

ویژگی های خانه ملاباشی  

حیاط بیرونی ، تابستان نشین ، حیاط اندرونی و شاه نشین بخش های اصلی خانه معتمدی است

این خانه زیبا و تاریخی نمونه زنده و بارزی از خانه و سبك زندگی مردم آن زمان در اصفهان می باشد. خانه ملاباشی در واقع نمونه ای است كه شما را می تواند به طور كلی با نحوه زندگی و فرهنگ مردم آن زمان آشنا كند. 

نكته ی جالب در مورد این خانه وجود فرش های اصیل و قدیمی ایرانی در كف اتاق هاست كه حس و حال و فضای خانگی آن را بیشتر می كند. 

همچنین از هنر فلزكوبی بر روی چوب در این بنای تاریخی استفاده شده است.

خانه مانند بسیاری از خانه های آن زمان به دو بخش اصلی تقسیم می شود. بخشی كه در آن زندگی می كرده اند و اوقات روز را سپری می كرده اند و بخشی كه مربوط به ارائه خدمات بوده است. 

این خانه دارای دو اتاق كار و سه ورود مجزای بیرونی است. در ضلع غربی حیاط بیرونی اتاق مخصوصی برای اتاق كار مالك و پذیرش مراجعین اختصاص داده شده است. 

حیاط بیرونی، تابستان نشین، حیاط اندرونی و شاه نشین از بخش های دیدنی این خانه به حساب می آیند كه كمی جلوتر به صورت كامل به آن ها می پردازیم.

عكس خانه ملاباشی اصفهان

حیاط بیرونی 

حیاط بیرونی به وسیله پله هایی به طبقه بالا و ایوان متصل می شود. این بخش به علت اینكه قدیمی تر بوده و در زمان صفوی ساخته شده متحمل تخریب و فرسودگی بر اثر بارش باران یا دیگر پدیده های طبیعی شده است. پله های این قسمت به كلی تخریب شده و مورد بازسازی قرار گرفته است.

وقتی وارد حیاط بیرونی این خانه می شوید وجود اتاقی در انتهای حیاط توجه شما را به خود جلب می كند. اتاقی با پنجره و شیشه های رنگی بسیار زیبا كه یك عنصر آشنا و دوست داشتنی و  بی نهایت زیبا از معماری اصیل ایرانی ارائه می دهد. هنگام غروب تابش ملایم نور خورشید به داخل این اتاق جلوه ی بسیار زیباتری به آن می دهد. 

درون اتاق پر از اشیا و وسایل با ارزش و قدیمی است. 

در همین بخش یعنی حیاط بیرونی اتاق كار تعبیه شده است. اتاق كارها محل كار ملا باشی بود كه برای كار كردن از آنها استفاده می كرد و ارباب رجوعش را نیز در همین اتاق ها  پذیرش می كرد. 

بخش تابستان نشین 

راهرویی با تزئینات و نورپردازی های بسیار دلنشین شما را به سمت قسمت تابستان نشین این خانه هدایت می كند. 

بخش تابستان نشین این خانه همان طور كه قبلا به آن اشاره شد مربوط به دوره زندیه است و قبل از سكونت ملاباشی در آن وجود داشت. البته اكثر این بخش ها مورد بازسازی واقع شده. 

دیوار های این بخش مزین به نقاشی هایی است كه بیشتری آن ها در هنگام بازسازی اجرا شده و البته قسمتی از این نقاشی ها مربوط به همان زمان قدیم است كه نمونه آن را می توانید در كنار ستون اول ببینید. 

بسیاری از تزئینات تاریخی قدیمی تر نیز در حین كاوش های تاریخی پیدا شده. روی سقف و دیوار این قسمت شاهد نام های سیارات و نام های باستانی ماه های ایرانی هستیم. این خانه به عنوان هتل و محل اقامت مقامات سیاسی نیز كاربرد داشته است و اتاق هایی معروف به اتاق اقامت در آن استفاده می شده است.

خانه ملاباشی زیباترین خانه در اصفهان

حیاط اندرونی  

مهم ترین قسمت این خانه كه از نظر جلوه های بصری معرف تاریخ و آثار تاریخی است مربوط به همین بخش از خانه است. این بخش به علت اینكه ویژگی تاریخی خود را حفظ كرده و كمتر در معرض باز سازی قرار گرفته به شما امكان می دهد تا به طور ملموس و واقعی یك معماری اصیل مربوط به آن زمان را ببینید و درك كنید.

اتاق های نه دری و پنج دری با آن چوب های قدیمی یك فضای زنده و پویا از آن زمان را به نمایش می گذارد و شما را گویا به گذشته می برد. 

ساده ترین بخش این قسمت از نظر بصری یك دیوار به ظاهر بی جلوه است كه ممكن است با آن فضا هماهنگی ایجاد نكند اما اگر به آن هم از نزدیك دقت كنید می بینید كه مملو از نقاشی های اصیل و قدیمی است. 

در حیاط اندرونی حوض آب بسیار زیبایی است كه در پایین آن یك سرداب تعبیه شده است. این حوض میانی به شاه نشین ختم می شود. 

در این بخش از خانه شما شاهد دو سبك معماری نسبتا متفاوت هستید كه مربوط به دو دوره تاریخی صفوی و قاجاری است. این تفاوت در سبك معماری سرداب ها قابل تشخیص است. سرداب صفوی دارای سقف تاقی است و چشمه آن آجری است.

سرداب قاجاری دارای سقفی چوبی است. طاقچه های این بخش نیز به همان سبك صفوی است كه از مشخصه های آن می توان به تزئینات زیاد اشاره كرد. 

در بالای اتاق نه دری شاهد كنگره های چوبی منقوش زیبایی هستیم كه این نیز یكی از مشخصه های مربوط به معماری قاجاری است.

تزئینات و كابردهای بخش حیاط اندرونی

بخشی از معماری حیاط اندرونی خانه ملاباشی مشابه سبك های غربی است

همان طور كه اشاره شد این بخش دارای تزئینات هنر زیبا و اصیل ایرانی است كه از آن جمله می توان به نقاشی های زیبا اشاره كرد. در برخی از قسمتهای این خانه  ما شاهد نفوذ فرهنگ و هنر سبك غربی هستیم. نمونه آن را می توان در سبك معماری و نقاشی هایی با موضوع پرتره مشاهده كرد. 

این بخش از خانه از پنج دری ها تشكیل شده بود. این پنج دری ها در واقع شبیه به اتاق های نه دری بود اما از نظر معماری كمی متفاوت بود. بر بالای دیوار های این اتاق ها دو پنجره تعبیه شده بود كه محل عبور و مرور غلامان بود و همچنین از این پنجره ها به عنوان دریچه ای برای تماشای مراسمات مذهبی توسط زنان استفاه می شد به طوری كه زنان از پشت این پنجره ها در معرض دید غریبه ها نبودند.  

بنا بر روایتی دیگر از زبان نگهبان این خانه ، پنجره های این اتاق محل نشستن دختران و پسران جوانی بود كه قصد ازدواج داشتند. این پنجره ها كه روبروی هم بودند امكان دیدن جوانان را فراهم می كرد و در صورتی كه همدیگر را می پسندیدند اعلام می كردند. سپس بزرگانی كه در پایین اتاق ها بودند به رسم شادی كل می كشیدند. 

بخش شاه نشین

زیباترین و پر بازدید ترین مكان خانه معتمدی ، قسمت شاه نشین آن است

اصلی ترین و زیباترین بخش این خانه قسمت شاه نشین است. مالك این خانه بیشترین تمركزش را در ساخت خانه به همین قسمت اختصاص داده است. این قمست همچنین جزو بخشهایی است كه از گزند آسیب ها در امان مانده و متحمل كمترین بازسازی ها شده است. 

این بخش خود به تنهایی تمام زیبایی ها و اصالت هنر و تزئینات ایرانی را در خود جای داده است. درون این اتاق ها مملو از اشیا و تزئینات بسیار قدیمی و زیباست.

آینه كاری ها، گچ بری ها و نقاشی های روی گچ، نور سحر آمیز تابیده شده از آن سوی پنجره های رنگی ارسی به داخل و تزئینات با ارزش دیگر جلوه ی بسیار محسور كننده ای به این بنا داده است. تزئینات روی سقف و لوستر ها زیبایی این بخش را دو چندان كرده است.

نكته قابل توجه این بخش همان پنجره های ارسی است كه جزو زیباترین ارسی هاست. اگر چه با گذشت زمان كمی به علت بید زدگی فرسوده شده است اما هنوز سالم و پا بر جاست جلوه ی زیبا و سرزنده ای به ساختمان می دهد. نمونه این ارسی های زیبا را می توان در خانه مشروطه و انگورستان ملك نیز مشاهده كرد.

سخن پایانی 

علاوه بر قسمت هایی كه ذكر شد این خانه دارای اتاق های متعددی است كه به عنوان اقامت گاه از آن ها استفاده  می شود. هر اتاقی بنا بر ماه های سال ایرانی نام گذاری شده و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود هستند.