گلوگاه را شهر گلاب می نامد و معتقدند «گلو» در نام این شهر اشاره به گلاب دارد. این شهر در منطقه ای كه در دوره اسلامی كبود جامه یا پنجاه هزار نامیده می شد، قرار گرفته و در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است كه بعد از تمیشه در این منطقه بزرگترین شهر قرن اول هجری بوده است.
ظاهرا این شهر بعد از حمله مغول به ایران از بین رفته و مردم آن پراكنده شده اند. آثار خرابه ها، سكه ها و ادوات دیگری كه به دست آمده، قدمت این محل را به 1254 سال پیش می رساند.
اكثر اهالی گلوگاه ترك زبان هستند. آنها جزء ایل و طایفه عمرانلو اند و عمده كمی از اهالی این شهر هم به طایفه ای به نام كلبادی ها و عده ای دیگر به طایفه گلو (Golo) می رسند. به جز این ها بقیه اهالی گلوگاه مهاجرند و از جاهای دیگر به این منطقه آمده اند.
تاریخ در گلوگاه
در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، وجود جر یا خندق كلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی 2 كیلومتر اهمیت این محل را ثابت می كند و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرار گرفته است كه از مسیر جنگل های سرسبز، چشمه ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل توجه و دیدنی به كوه های شرشری محدود می شود و از نظر تاریخی و باستان شناسی اهمیتی ویژه دارد.
طبق نوشته ملگونوف روسی در حدود سال 1780 میلادی آقامحمّدخان قاجار این ایل را از قراباغ و قراداغ (امروزه قره باغ جزء جمهوری آذربایجان و قراداغ جزء آذربایجان خاوری در خاك ایران است) به اینجا كوچانیده اند.
از نظر تاریخی هم سرنوشت 2سلسله از سلسله های تاریخی ایران در این منطقه رقم خورده است. اولی با شكست محمدحسن قاجار در سال 1171هجری قمری در نزدیكی گراودین تپه به دست كریم خان زند كه بعد از آن دولت مستقل زندیه تاسیس شد (در همین زمان خندق (جر) كلباد دور تا دور محدوده شهر احداث شد) و دومی بعد از فوت كریم خان و اتحاد خاندان آقامحمدخان قاجار با یكدیگر كه باعث شدبر سر تا سر مازندران، گیلان، آذربایجان و قفقاز استیلا یابند و در همان موقع یعنی سال 1195هجری قمری توانستند ایل عمرانلو را از قره باغ و قره داغ بكوچانند و در گلوگاه فعلی سكونت دهند تا از خندق كلباد و منطقه گلوگاه حفاظت كنند و در هنگامه جنگ با سپاه زندیه موفق شوند در همین مكان آنان را شكست سختی دهند و به اسارت بگیرند.
ایل عمرانلو به منظور سر حد داری و جلوگیری از تهاجم تركمن ها به منطقه فعلی به امر آقامحمّد خان قاجار آمده به طوری كه سنگره های موجود در ساحل خلیج گرگان و نیز قلعه ای در شبه جزیره میانكاله (سرتك میان قلعه) این ادعا را ثابت می كند.
جوانان این ایل در مواقع و مراحل مختلف حتی در پای ركاب آقامحمّد خان علیه دشمنان منطقه ای و كشوری جنگیدند. به همین جهت آقامحمّد خان قاجار اراضی فعلی و آب اوان را به طور رایگان به افراد این ایل هدیه كرد و طبق فرمانی كه از طرف فتحعلی شاه حكم شده طبق معمول سنواتی، كارگران دهات مجاور نهر، قریه اوان را تعمیر و تحویل این عمرانلو دهند، زیرا در مقابل این كار سربازان ایل عمرانلو وظایف خود را در خدمت به مرزداری و مملكت با آسوده خاطر انجام دهند.
بنابراین دست زندیه ابتدا از مازندران و سپس سراسر ایران كوتاه و سلسله زندیه منقرض شد و مقدمات تاسیس رسمی سلسله قاجاریه در سال 1199هجری قمری در پای تپه گراودین فراهم آمد.
چرا گلوگاه؟
درباره وجه تسمیه گلوگاه دو روایت وجود دارد. اول این كه كلمه گلوگاه در زبان فارسی به معنای جای استراتژیك و پر رفت و آمد است كه كنترل یافتن بر آن در فنون جنگی بسیار مهم است. و دوم این كه از دو كلمه گلو به معنای گلاب و گاه به معنای جایگاه و محل تشكیل شده است. گلوگاه در منطقه ای كه در دوره اسلامی كبود جامه نامیده می شد، واقع شده است و محل گلاب است.
چطور برویم؟
گلوگاه در جنوب شرقی دریای مازندران و شمال رشته كوه البرز قرار دارد. برای سفر به این منطقه باید به شرق استان مازندران و شهرستان بهشهر بروید كه در واقع جایی در غرب استان گلستان است. این شهر در فاصله 5كیلومتری از دریا واقع شده است.
كجا بگردیم؟
در سفر به گلوگاه یكی از مكان‌هایی كه باید از آن دیدن كنید، توسكاچشمه است كه در قسمت جنوبی این شهر و در بین راه دامغان و دریای آرام گلوگاه قرار دارد. دریای آرام گلوگاه در سمت شمال جاده سنگفرش شاه عباسی در جنوب گلوگاه است كه از وسط جنگل عبور می كند.
