در 76 كیلومتری اراك و در كوهپایه كوه كلاهه آشتیان،روستایی قرار دارد كه قدمت آن به زمان ساسانیان می رسد.روستایی كه وجود درختان صدساله و خانه های با قدمت یك قرن از ویژگی های آن به شمار می رود؛ روستای گركان كه یكی از ریشه های نام آن،گبرمكان یعنی محل اسكان زرتشتیان است.
وجود آتشكده هایی در گركان و روستاهای مجاور آن مانند آثار آتشكده «آذركشسب» در ناحیه «فردجان» فراهان كه تا سال 282 هجری قمری دایر بوده و قبرهایی از سفالكه در گركان و روستاهای دیگر یافت شده اند، آمده مهر تاییدی بر این نامگذاری هستند.
آتشكده قلعه خرابه یكی از این آتشكده هاست كه در بالای قله كوه «دیدگاه» قرار دارد.آب انبار مرحوم مستشار الملك،تكیه قدیمی (محل تعزیه و شبیه خوانی)، برج و منزل استاد عبدالعظیم قریب و مسجد جامع گركان از جمله آثار فرهنگی و باستانی این روستا است.
در گركان حمام های كهنه و نو و غسالخانه ای كه با طاق آجری ساخته شده بود نیز وجود داشته ولی بر اثر بی توجهی در سالیان اخیر خراب و به كلی آثار آنها از میان رفته است.
آب اصلی گركان از چشمه سارهایی كه در جنوب شرقی كوه كلاهه جاری هستند تامین می شود و از مجاری به نام سُفت عبور كرده و سپس از دره معروف به دره آسیابها گذشته،باغات و دشت عمده گركان را سیراب می كند. آب اصلی گركان به اندازه ای است كه تا سال ۱۳۰۵ تعداد ۱۹ آسیاب آبی كه در مسیر آن قرار داشتند در تمام ایام سال دایر بودند.اما پس از پیدایش آسیابهای موتوری از اهمیت آنها كاسته شد و امروز همه آنها خراب و بعضاً آثار خرابه های آنها نیز در حال از بین رفتن و محو شدن است.
در گركان سد زیبایی به همین نام وجود دارد؛سدّی كه برای رفتن به كنار آن می بایست از جاده های باریك و گردنه هایی هیجان انگیز عبور كرد.سدی خاكی كه در كنار فضای دلنشین آن روستا،حال و هوای خاصی به بازدید كنندگان می دهد.
تقریباً در شمال شرقی گركان مكانی وجود دارد به نام «دره ی پی امامان»؛این دره به ویژه قسمتی از آن كه جزو "تختان" رودخانه فصلی گركان است و از ماسه و سنگ تشكیل شده،از گذشته ای بسیار دور برای اهالی گركان، محلی متبرك و مقدس مورد توجه بوده است و در آنجا برای برآورده شدن حاجات خود نذرهایی می كردند.
مردم گركان دارای آداب و آئین های مخصوصی هستند و گویش و واژگان خاص خود را هنوز حفظ كرده اند.مراسم ویژه ای در گركان تا این اواخر به نام «آب پاشانك» انجام می گرفت؛بدین ترتیب كه هر سال در روز اول تابستان (اول تیرماه) اهالی گركان كاسه و یا جامی از آب تمیز را به سر و روی هر كسی كه از جلو خانه شان عبور می كرد می پاشیدند و این عمل را شگون و فال نیك می پنداشتند و هیچ كس، چه پیر و چه جوان، زن یا مرد از این عمل ناراحت نمی شدند و با خوشرویی با «پاشنده» آب برخورد می كردند.
از طرفی این مراسم، یعنی «آب پاشانك» یكی از مراسم سنتی زرتشتیان و آیین دوره ساسانیان است كه در روز اول تیرماه اجرا می شده و «تیر» به عقیده زرتشتیان نام فرشته ا ی بوده است كه نگهبان باران است.
از دیگر مراسم جالب توجه مراسمی است كه اهالی گركان و آشتیان و روستاهای دیگر نزدیك به گركان، كوشش دارند كه روز اول تیرماه به زیارت دو امامزاده ای كه در روستایی در حدود ده كیلومتری گركان به نام آهو قرار دارد،بروند.
اما از همه این ویژگی ها كه بگذریم به مهمترین بخش آن می رسیم كه بیش همه نام این روستا را بر سر زبانها انداخته است؛این كه گركان زادگاه بسیاری از مفاخر و فرهیختگان علمی كشور است.افرادی همچون دكتر محمد قریب پدر طب كودكان ایران،دكتر عبدالكریم قریب پدر علم زمین شناسی ایران،استاد عبدالعظیم قریب گركانی بنیانگذار ادبیات نوین فارسی،آیت الله احمد محسنی گركانی،شمس العلمای قریب،استاد بدرالزمان قریب،دكتر احمد قریب و... .
با این تفاسیر حتما سفر به این مكان زیبا،تاریخی و فرهیخته پرور را در برنامه های بعدی خود قرار دهید و مطمئن باشید پشیمان نخواهید شد.
