این روز‌ها برخی از خطر نابودی طبیعت می‌گویند و برخی نیز فقط این خبر‌ها را می‌شنوند، در میان آنها اما اندك طبیعت‌گرد‌هایی هستند كه به چشم دل همه آنچه بر طبیعت می‌گذرد را می‌بینند.
به چشم دل می‌بینند و گاهی به همان زبان نمادین برای نمونه می‌گویند در آذربایجان دریاچه ارومیه دلش شور می‌زند آنقدر كه تا چندی دیگر فقط شوره‌زاری از آن باقی می‌ماند یا می‌گویند سال‌هاست در خاش زمین دلش مانند سیر و سركه می‌جوشد گِل افشان پیرگِل را شاهد مثال خود آورده و از آن همه خاك و گل‌غلیظی كه از زمین بیرون می‌زند یاد می‌كنند.
هر چند گِل‌افشان پدیده‌ای زیبا و بی‌ضرر است و با شوره‌زار شدن ارومیه قابل مقایسه نیست اما شاید در مورد جوشیدن دل زمین حق با آنهاست. در این منطقه با هر جزر و مد دریا زمین عقده‌گشایی می‌كند و مانند آتشفشانی سرد گِل بیرون می‌ریزد.
این گل‌افشان در حدود 90كیلومتری جنوب خاش بین حصار كوه‌های تفتان استان سیستان‌و‌بلوچستان قرار دارد و جای مناسبی برای گردشگری و تامل در مورد طبیعت است. منطقه‌ای به وسعت 3هكتار پوشیده از گل رس كه در آن هیچ گیاهی نمی‌روید؛ هر چند پرنده‌هایی همچون هوبره و حیواناتی همچون بز و قوچ در آن دیده می‌شوند.
فوران گِل سازه‌های چندلایه‌ای را پدید می‌آورند كه مخروطی شكل بوده و گاهی قرینه و گاهی بی‌قرینه هستند و منظره چشمگیری برای عكاس‌ها به‌شمار می‌روند. نكته جالب دیگر اینكه گل‌افشان‌ها نیز پیر می‌شوند. برای نمونه در پایان عمر شمار افشاندن گل آنها به چند روز یك‌بار كاهش یافته و سرانجام خاموش شده و به‌اصطلاح می‌میرند.
عمل فرسایش در برخی موارد منجر به محو كامل گل افشان می شود و اثری از آن بر جای نمی گذارد. اهالی محل در مورد این پدیده چندین باور را مطرح می كنند و بر اساس اعتقادات خود نام‌هایی را هم برای گل افشان به كار می برند. به نظر آنها گل افشان پدیده ای طبیعی است كه با دریا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دریا (مد) به ویژه در فصل تابستان، فعالیت آن به حداكثر می رسد، از این رو به آن ناف زمین یا ناف دریا نیز می گویند. عده ای بر این باورند كه فعالیت این پدیده به كشش و جاذبه اجرام سماوی به خصوص ماه وابسته است. بر این اساس معتقدند كه فعالیت آن در ابتدای ماه و نیمه ماه قمری (ماه نو، بدر) بیشتر می شود.
ساكنان محلی گل‌افشان‌ها را ناف زمین می‌نامند و برخی نیز بر این باورند كه آنها افزون بر جزر و مد دریا با كشش اجرام سماوی نیز در ارتباط هستند.
گل افشان ها پدیده ای طبیعی وهمانند آتشفشان هستند كه به صورت تپه ای مخروطی بوده و به جای گدازه، از دهانه آن گاز همراه با گل خارج می شود. این عارضه عمدتا در دشت ها و جلگه های مشرف بر دریا دیده می شود و اغلب آنها در فاصله كمی از دریا (حداكثر 15 تا 20 كیلومتر) استقرار یافته اند. این پدیده ها به صورت تپه های مخروطی قرینه و گاه بی قرینه هستند كه حداكثر ارتفاع آنها به 30 تا 50 متر می رسد.
این مخروط ها گاه به صورت انفرادی و در برخی مناطق با یك یا چند مخروط كوچكتر و فرعی همراه هستند. درحال حاضر برخی از گل فشان های ایران خاموش و یا غیرفعال هستند و برخی دیگر فعال بوده و دارای فعالیت متناوبی هستند. در فصول بارندگی، فعالیت آنها بیشتر می شود، اما گل آنها رقیق تر وسیال تر بوده و به صورت سرریز جاری می شود. در فصول خشك تر فعالیت آنها كمتر است و در عوض گل غلیظ تر و به حالت انفجاری تر بیرون می ریزد.
