اصفهان، نصف جهان، برای مردم نامی آشناست. اما با ثبت مسجد جامع اصفهان در فهرست میراث جهانی كه به تازگی روی داد، لازم است سفری متفاوت به این شهر داشته باشیم كه با وجود مجموعه میدان امام و باغ چهلستون 3 اثر میراث جهانی را در خود جای داده است.
اصفهان به واسطه تاریخ كهن و آثار باستانی بی‌شمار، از شهرهای معروف جهان است و به گفته آندره مالرو فقط با دو شهر پكن و فلورانس قابل مقایسه است. بهترین نمونه‌های بجا مانده از سبك‌های گوناگون معماری را می‌توان در اصفهان دید. همچنین در آثار تاریخی این شهر می‌توان انواع گنبدسازی، كاشیكاری، گچبری، مقرنس‌كاری، منبت‌كاری و خوشنویسی را در بهترین شكل آن مشاهد كرد.
قسمت اعظم آثار این شهر به زمان پس از اسلام به‌ویژه دو دوره سلجوقی و صفوی تعلق دارد كه آثاری نفیس در میان مساجد، كاروانسراها، میادین و پل‌ها و خیابان‌ها از آن دوره‌ها به جای مانده است.
راهنمای سفری متفاوت به اصفهان
در رابطه با نام این شهر، اكثر پژوهشگران بر این باورند كه چون این ناحیه در پیش از اسلام، به‌ویژه دوران ساسانیان، مركز گرد آمدن سپاه بوده، آنجا را «اسپهبان» می‌گفتند كه بعدها به شكل عربی اصفهان درآمده است.
اصفهان با 10 شهر فرایبورگ در آلمان، كوآلالامپور در مالزی، ایروان در ارمنستان، فلورانس در ایتالیا، شیان در چین، سنت پترزبورگ در روسیه، هاوانا در كوبا، یاش در رومانی، شهر كویت و بارسلون در اسپانیا خواهرخوانده است.
از دوره‌های تاریخی مختلف كه بگذریم، طغرل‌‌بیك، بانی سلسله سلجوقی، علی‌رغم نفرت مردم از خود علاقه خاصی به اصفهان داشت و آن را پایتخت خود قرار داد. توسعه و نوسازی‌های وی در زمان آلب‌ارسلان و با هدایت‌های خواجه نظام‌الملك نیز ادامه یافت. در زمان ملك‌شاه بود كه فضای سبزی به نام باغ نقش جهان در مركز اصفهان احداث شد.
اواخر دوره صفوی، دوره ناخوشایندی برای اصفهان بود كه با حمله محمود افغان به نهایت رسید. پس از رفع این فتنه، تا حدی آرامش در كشور برقرار شد و چندی بعد نادرشاه رسماً دولت افشار را بنیان نهاد و مشهد را پایتخت قرار داد. در دوره زند نیز پایتخت به شیراز منتقل شد و پس از آن تهران پایتخت انتخابی پادشاهان واقع شد و به این ترتیب دیگر اصفهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار نبود
با پایان حكومت سلجوقی، اصفهان وارد دوره ركود در دوره خوارزمشاهی و مغول شد. این دوره تدام یافت تا آن كه سلسله صفوی آغاز شد اما حدود صد سال پس از آن، با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، دوره طلایی آغاز شد. در این زمان، شیفتگی شاه عباس به سرزمین‌های آن سوی آب زمینه‌ی رفت و آمد جهانگردان اروپایی به اصفهان را نیز مهیا كرد.
شاه عباس كه قصد داشت پایتختی باشكوه و قابل مقایسه با شهرهای افسانه‌ای بسازد، با كمك مشاور اعظم خود، شیخ بهایی به این كار پرداخت. اصفهان به بركت اقدامات عمرانی و فرهنگی، خیلی سریع از وضعیت یك ولایت‌نشین به پایتخت امپراتوری شیعه تبدیل شده و مهاجرت از اطراف و اكناف، رشد جمعیت این شهر را به دنبال داشت. از جمله كسانی كه به اصفهان مهاجرت كرده و یا مجبور به این كار شدند، می‌توان به هنرمندان و صنعت‌كاران چیره‌دست اشاره كرد.
اواخر دوره صفوی، دوره ناخوشایندی برای اصفهان بود كه با حمله محمود افغان به نهایت رسید. پس از رفع این فتنه، تا حدی آرامش در كشور برقرار شد و چندی بعد نادرشاه رسماً دولت افشار را بنیان نهاد و مشهد را پایتخت قرار داد. در دوره زند نیز پایتخت به شیراز منتقل شد و پس از آن تهران پایتخت انتخابی پادشاهان واقع شد و به این ترتیب دیگر اصفهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار نبود. اوج این شرایط را می‌توان در دوره ظل‌السلطان، دردانه ناصرالدین شاه در اصفهان دید.
در عصر پهلوی اول اقداماتی برای تعمیر و محافظت از آثار تاریخی اصفهان صورت گرفت و در دوره پهلوی دوم، این شهر به مقصدی توریستی و همچنین مركزی صنعتی-اقتصادی تبدیل شد. پالایشگاه اصفهان از آن جمله بود كه سال 58 نخستین واحد تقطیر آن فعالیت خود را آغاز كرد و توانست در طول 8 سال دفاع مقدس، نقشی حیاتی در تأمین نفت كشور بازی كند.
در اصفهان كجا برویم؟
میدان نقش جهان
نخسیتن جایی كه یك گردشگر را به سوی خود می‌كشاند، میدان نقش جهان است. این میدان چه از نظر ابعاد و چه از نظر بناهای اطراف اهمیت زیادی دارد. چهار ساختار اساسی شامل كاخ عالی‌قاپو یا جایگاه حكمرانی، بازار قیصریه، جایگاه اقتصادی، مسجد شیخ لطف‌الله، جایگاه مذهبی و مسجد جامع عباسی به عنوان جایگاه قدرت اجتماعی مردم در چهار سوی میدان گرد هم آمده‌اند.
براساس منابع تاریخی، میدان نقش جهان روزانه شاهد برپایی مراسم و آیین‌هایی مانند رژه‌های نظامی، چوگان بازی، قپق‌اندازی، شاطردوانی و جشن‌ها و اعیاد ملی و مذهبی و گاه تعزیر محكومان حكومتی بوده است.
برای این میدان كه تا كنون عنوان‌های بی‌شماری داشته است همین بس كه در كنار چغازنبیل در شوش و تخت جمشید در فارس، یكی از سه اثری است كه در بدو امر به ثبت میراث جهانی درآمد. و براساس این سند، میدان نقش جهان نمایانگر دستاوردی بی‌نظیر از نبوغ هنری بشر است كه به خوبی معرف فرهنگ آن زمان بوده، ارتباط مستقیم با رویدادها و آداب و سنن دارد.
كاخ چهلستون
باغ چهلستون از طرح‌های عمرانی شاه عباس صفوی بوده كه بر اساس نقشه شیخ بهائی بنا شده است. كاخی كه در میان باغ قرار دارد، محلی برای پذیرایی و تشریفات بوده است و در مقابل آن استخری وسیع دیده میشود. بنای كاخ و تزیینات آن در زمان شاهان صفوی تكمیل و دستخوش تغییرات شده است.
این مجموعه با توجه به آن كه مشخصات باغ ایرانی را داراست، سال 1390، یكی از 9 باغی بود كه در مجموعه باغ‌های ایران جزو فهرست میراث جهانی یونسكو قرار گرفت.
مسجد جامع
بدون تردید یكی از جالب‌ترین مسایل در تاریخ معماری ایران، بنای مساجد اسلامی به سبك معماری ایرانی است و مسجد جامع اصفهان یكی از آنهاست. این مسجد موزه‌ای است از تحول و تكامل معماری در طول چهارده قرن تاریخ ایران پس از اسلام.
ویژگی‌های این مسجد سبب شد تا پس از مرمت‌های لازم و تكمیل پرونده، تیرماه سال جاری به عنوان 15امین اثر ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شود.
كاخ هشت‌بهشت
كاخ هشت‌بهشت در زمان شاه سلیمان صفوی، در میان باغی به نام باغ بلبل ایجاد شده و یكی از بناهای زیبای این دوره است. ازاره‌های مرمری، طاق مقرنس مذهّب در سرسرا و نقاشی‌های روی دیوارها جلوه‌ی خاصی به این كاخ بخشیده‌اند. كاخ هشت‌بهشت یكی از بناهای فاخر در زمان خود بوده كه مورد ستایش جهانگردان اروپایی قرار می‌گرفته است.
مساجد
مسجد مقصودبیك در نزدیكی ضلع شمال شرقی میدان نقش جهان یكی از این مساجد است. مسجد علی به واسطه مناره‌اش به آسانی نمایان میشود. مسجد آقانور یكی از مساجد دوره صفوی است كه شبستان آن در ردیف زیباترین شبستان‌های مساجد اصفهان است. مسجد ساروتقی یكی دیگر از مساجدی است كه به واسطه گنبد منحصر‌به‌فرد خود متمایز میشود.
مساجد ایلچی، سید و ركن‌الملك دیگر مساجدی هستند كه ویژگی‌های خاص خود را دارند اما در كنار آنها نمی‌توان از مدارس طلاب علوم دینی چشم‌پوشی كرد. مدرسه چهار باغیكی از این مدارس است كه نقطه پایانی معماری دوره صفوی نیز به‌شمار می‌آید. نكته جالب آن كه بازار هنر و كاروانسرای عباسی كه اینك تبدیل به هتل عباسی شده در زمان صفوی برای تأمین هزینه‌های مدرسه بنا شده بودند.
پل‌ها
زاینده‌رود هر چند مانند گذشته آب ندارد و گاه نیز خشك است، اما محوری است در نصف جهان كه آثار بسیاری را در امتداد خود جای داده است. پل‌های تاریخی كه هر یك نمادی برای شهر اصفهان هستند، از آن جمله‌اند كه سی‌وسه‌پل، پل خواجو و پل‌های چوبی، شهرستان و مارنان. آرامگاه آرتور پوپ، شرق‌شناس مشهور را در كنار سی‌وسه‌پل نباید از خاطر برد.
كلیسای وانك
كلیسای وانك مهم‌ترین كلیسا در منطقه ارمنی‌نشین جلفا در شهر اصفهان است كه از نظر معماری و تزیینات و نقاشی‌های دیواری دارای شهرت است. در كتیبه تاریخی سردر كلیسا، نام شاه عباس دوم صفوی و خلیفه ارامنه و سال اتمام آن، 1664 میلادی درج شده است. علاوه بر این، كلیساهای مریم مقدس، بیت‌اللحم و گئورگ مقدس را نیز می‌توان مد نظر قرار داد.
چگونه به اصفهان برویم؟
از آنجا كه اصفهان یكی از شهرهای پرتردد به حساب می‌آید در نتیجه راه‌های دسترسی متعددی نیز در اختیار مسافر هست. فرودگاه این شهر به مقاصد تهران، تبریز، مشهد، كیش و اهواز پرواز دارد و برای تخمین هزینه سفر باید گفت بهای بلیت تهران حدود 55هزار تومان است.
راه‌آهن، امكان دیگری است كه در دسترس مسافران قرار دارد. بین اصفهان و شهرهای تهران، مشهد و بندرعباس این سفر میسر است. درباره هزینه سفر نیز باید گفت نرخ بلیت تهران حدود 7هزار تومان و نرخ بلیت مشهد نیز بسته به نوع قطار، حدود 23 یا 39هزار تومان خواهد بود. هزینه بلیت اصفهان به بندرعباس نیز كه قطار آن یك روز در میان حركت می‌كند، 21هزار تومان است.
در حوزه تردد جاده‌ای نیز مقاصد مختلفی با اصفهان در ارتباط هستند. لازم است یادآور شد كه دو پایانه كاوه در شمال و صفه در جنوب شهر اصفهان مبادی ورودی و خروجی شهر هستند كه مسافر می‌تواند در نظر داشته باشد.
سفر با تور چطور است؟
تورهای اصفهان با توجه به انتخاب مسافر به دو شاخه زمینی و هوایی تقسیم میشود. این دو شاخه بسته به محل اقامت خود درجه‌های متفاوتی را دربر می‌گیرند. به طور نمونه تور زمینی اصفهان با اقامت در هتل 3 ستاره و با گشت‌های معمول در مجموعه آثار میدان نقش جهان، یكی دو پل تاریخی و كلیسای وانك، 139هزار تومان قیمت دارد. تور زمینی با اقامت در هتل 5 ستاره نیز 249هزار تومان هزینه دارد.
در مورد تورهای هوایی نیز باید گفت با اقامت در هتل 3 ستاره، هزینه‌ای معادل 239هزار تومان دارد. برای این تور با انتخاب هتل 5 ستاره 359هزار تومان نرخ داده شده است.
در تور هوایی، با تجربه اقامت در هتل سنتی 4 ستاره نیز به طور تقریبی 300هزار تومان بها داده شده است. اما در نمونه‌ی دیگری از تورهای اصفهان، برای تور هوایی با اقامت‌های 3 ستاره، 4 ستاره و هتل سنتی عباسی قیمت‌های 270، 315 و 415 هزار تومان داده شده است. شایان ذكر است در این تورها فقط یك گشت نیم روزه گنجانده شده است كه با توجه به آن كه تورهای اصفهان به طور معمول به مدت 2 شب و 3 روز برگزار میشود، قابل تأمل است.
