شهرستان ایوان (به كردی: ئه‌یوان، Eyvan) در شمال استان ایلام قرار دارد و مركز آن شهر ایوان است. از شمال به استان كرمانشاه از خاور به شهرستان چرداول و از باختر به كشور عراق محدود است. آب و هوای ایوان معتدل و نیمه مرطوب است. بیش ترین درجه حرارت ۳۴ درجه و كم ترین درجه حرارت ۱۰- و میزان بارندگی ۶۳۵ میلی متر است.. مردم آن كرد كلهر بوده و شیعه هستند. این شهرستان از مراكز اصلی ایل كلهر می‌باشد. ایل كلهر از شمال به محدوده ایلهای كرند، گوران و گوران بان زرده، از ناحیه جنوب به حوزه حكومتی والی پشتكوه (استان ایلام كنونی)، از طرف مغرب به خاك كردستان عراق (مندلی و خانقین)، همچنین به قشلاق ایل سنجابی و قشلاق ایل كرند، از جانب مشرق به ییلاق ایل زنگنه و قسمتی از ییلاق ایل سنجابی (مایدشت) و در واقع جنوب شهر كرمانشاه، محدود می‌شود. افراد این ایل كه در واقع بزرگ‌ترین ایل در غرب كشور محسوب می‌گردد. در شهرستان‌های ایوان غرب، اسلام آباد، گیلانغرب، و بخش‌هایی از :كرند، نفت شهر (نفت شاه سابق)، سومار، گهواره، ماهیدشت، ودر دهستان قلعه شاهین سرپل ذهاب و نصر آباد قصرشیرین و تمامی نواحی وحومه مكانهای یاد شده ساكن هستند. بنابر اسناد تاریخی زیادی ایوان غرب مركز اصلی ایل كلهر بوده‌است، همچنین در زمانهای گذشته طوایف بزرگی همچون چولك، منصوری (مسیوری)، كولسوند، قلخانی، كلیایی و قوچمی، مومه‌ای، سوماری، زینل خانی، باسكله‌ای و….. كه بیشتر شان از (هفت ماله بان سیری كلهر ایوان غرب) می‌باشند در مناطق ذكر شده ساكن شدند. آب و هوای كوهستانی دارد و دارای رشته كوه‌هایی از زاگرس بنام بانكول، مانشت و شیره زول است كه پوشیده از جنگلهای انبوه بلوط، بنه، زالزالك، و بادام كوهی است و انواعی از گیاهان دارویی و گلها در طبیعت آن یافت می‌شود. دارای چشمه‌ها و رودخانه‌ای به نام گنگیر (در حال حاضر بدون آب) می‌باشد. بهاری دل انگیز دارد و دارای آثار باستانی مر بوط به دوره ساسانیان و اسلامی است.
ایوان یكی از مناطق قدیمی ایران است. وجود غارهای بزرگ كه به احتمال زیاد، زمانی جایگاه انسانهای غارنشین بوده‌است محل سكونت انسانهای زیادی در طول تاریخ بوده‌است و از زمانهای باستان تا به حال به اسامی مختلفی مشهور بوده‌است. راولینسون در سفرنامه خود در مورد ایوان چنین می‌نویسد: ((چنین به نظر می‌رسد كه جلگه آریوخ قدیمی ترین نام برای منطقه ایوان بوده تا قبل از قرن سیزدهم میلادی اینجا به نام آریوحان شهرت داشته‌است. و… بنیامین تودله از این منطقه به عنوان آرین یاد می‌كند. به نظر می‌رسد پیش از حمله اسكندر مقدونی نام آریوخ به سبد sabad كه جمع آن سبدان sabadan است تغییر نموده‌است كه با پیشوند ماه و به صورت ماه سبد و یا ماسبدان در آمده‌است)). این منطقه در زمان تسلط اردشیر بابكان، اولین پادشاه ساسانی، یكی از مناطق ماه سبدان بوده كه هنگام تسلط مسلمانان، اعراب دو كلمه ماه و سبدان را با هم تركیب نموده و حرف ((د)) را به ((ذ)) تبدیل نموده و آن را ماسبذان نامیدند. ابودلف در سفرنامه خود می‌نویسد: ((از طرز به سوی راست به ماسبذان و مهرجان قذق می‌روند كه شامل شهرهای متعدد از جمله آریوحان است. این شهر، در دشتی میان كوههای پر از درخت واقع است و آب آن به ((بندنیجین)) كه نام شهر امروزی مندلی در كشور عراق است، می‌ریزد)). تنها رودخانه‌ای كه آب آن به مندلی می‌ریزد آب رودخانه گنگیر است كه از ایوان سرچشمه می‌گیرد. پس طبق نظر ابودلف این منطقه آریوحان نام داشته‌است. قبل از ورود رضاخان به ایوان این شهر جوی دزد یا جودز نامیده می‌شد و هنگام ورود رضا خان به ایوان نام جوی زر را برای مركز شهر انتخاب كرد و بعد به نام باغ شاه معروف گردید. آنگاه دوباره لفظ ایوان بر مركز شهر اطلاق گردید كه الآن به همین نام شناخته می‌شود. از نظر لغوی ایوان دارای معانی گوناگونی است مانند:صفه و طاق -خانه پیش گشاده-درگاه-طاق بلند و نشستن گاه پادشاهان می‌باشد. شهر قدیمی ماسبذان در این شهرستان قرار دارد. شهر تاریخی زرنه از توابع این شهرستان است. شهر ایوان مراكز اصلی ایل بزرگ كلهر و زبان آن‌ها كردی كلهری می‌باشد. در این شهر تپه‌های باستانی مربوط به دوره ساسانی، قبرستان هلوچ، طاق شیرین و فرهاد، آتشكده سیاهگل و… در این شهر واقع است. این شهر دارای آب و هوایی معتدل است ودر كنار جنگلهایی زاگرس مابین دو كوه بانكول و شیرازول قرار دارد. این شهرستان در ۱۳۵ كیلومتری كرمانشاه و ۳۵ كیلومتری ایلام قرار دارد. این شهر دارای دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و جامع علمی كاربردی است. مراكز زیارتی این شهرستان مقبره امام زاده سید عبدالله و مقبره حاجی حاضر می‌باشد. در حال حاضر این شهر پس از شهر ایلام مركز استان ایلام دومین شهر بزرگ استان می‌باشد.
جاذبه‌های گردشگری
منطقه رنو
۱). آتشكده سیاهگل: این بنای تاریخی دارای ایوانی مربع شكل به اندازه ۵x۵ متر و ارتفاع حدوداً ۱۰ متر می‌باشد. قطر دیوارهایش یك متر، دارای آتشدان و در قسمت فوقانی، سوراخ‌هایی وجود دارد كه شاید برای خروج دود حاصل از سوخت باشد. اطراف این بنا به وسیله حیاطی محصور بوده ولی اكنون به علت عوامل طبیعی و غیر طبیعی تخریب شده‌است. این بنا از سنگ و ساروج و گچ ساخته شده‌است و نوع معماری آن مربوط به دوره ساسانی است.
آتشكده در ساحل جنوبی رودخانه «گه نگیر» و با فاصله تقریباً ۷۰۰ متر از ان قرار گرفته‌است و در داخل دشتی كوچك قرار دارد كه به احتمال زیاد در اطراف این آتشكده، منازل مسكونی زیادی وجود داشته‌است. زمین‌های حاصلخیز و آبرفتی اطراف آتشكده به احتمال زیاد وقف آن بوده‌است.
این آتشكده دارای چهار دروازه به طرف چهار جهت اصلی می‌باشد و همانند آتشكده دوره ساسانی در شهرستان قصر شیرین است.
در مقابل آتشكده مذكور و در داخل رودخانه «گه نگیر»، سنگ بلندی وجود دارد كه ارتفاع آن حدود ۱۲ متر و قطرش ۶ متر می‌باشد كه بسیار دیدنی است. سنگ دیگری با ارتفاع كمتر در شرق آن واقع شده كه در اثر عوامل فرسایش كج شده‌است. منبع: (ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه دكتر مرتضی اكبری)
۲).طاق شیرین و فرهاد:
سكونت در شهر ایوان از قدمت زیادی برخوردار است. بر اساس اسناد تاریخی، شهرستان ایوان قبل از اسلام تحت عنوان اریومان یا ماسبندان شهرت داشته و آثار تاریخی فراوانی داشته‌است كه همگی گویای قدمت آن می‌باشد. از نظر زبانی مردم شهرستان ایوان كه در مجاورت استان كرمانشاه واقع شده دارای لهجه كلهری یا گورانی هستند كه در استان كرمانشاه رایج می‌باشد. ضمن اینكه اكثریت مردم این شهرستان با زبان فارسی آشنایی كامل دارند و می‌توانند به زبان فارسی صحبت كنند لیكن گروه قومی فارسی زبان در سطح شهرستان وجود ندارد. از نظر جمعیت شهرستان ایوان دارای ۴۷۹۵۸نفرو ۱۰۰۶۵خانوار می‌باشد كه از این تعداد ۳۰۸۰۹نفر ساكن شهر و ۱۷۱۴۹نفر ساكن روستا هستند. همچنین بعد خانوار شهرستان ۷۶/۴نفر می‌باشد و تراكم خالص جمعیتی آن ۶/۲۱۴نفر در هكتار می‌باشدنسبت جنسی برابر با ۱۰۲نفر به عبارتی در مقابل هر ۱۰۰زن ۱۰۲نفر مرد وجود داشته‌است. و نسبت سنی جمعیت از ۰تا ۶۵سال و بیشتر آن در نقاط شهری۳۰۸۰۹ و در نقاط روستایی ۱۸۵۹۱نفر می‌باشدو بیشترین گروه سنی بین۶۴-۱۵سال قرار دارد.
۳).منطقه رنو: منطقه رنو، منطقه‌ای است میان شهرستان ایلام و شهرستان ایوان كه جاذبه‌های طبیعی و مكانهای تفریحی بسیاری دارد.
منطقه رنو
بررسی آمارها نشان می‌دهد كه در سال ۱۳۷۵درصد باسوادی در گروه سنی ۶تا۱۰ساله ۶۳/۹۶درصد بوده این در حال است كه در سال ۱۳۸۵ این نسبت ۴/۹۶درصد بوده‌است ۲۳/۰درصد كاهش یافته‌است كه نشاندهنده كاهش زادوولد بوده‌است. با توجه به تفاوت رشد مطلق جمعیت شهرستان ایوان با رشد طبیعی آن می‌توان گفت در مجموع مهاجرت به این شهرستان وجود داشته باشد، چنانكه مطالعه روند گذشته آن تا سال ۱۳۷۰مؤید این امراست ولی از سال ۱۳۷۰به بعد اندكی مهاجر فرستی نشان می‌دهد كه بنظر می‌رسد ناشی از خروج جنگزدگان باشد به همین علت در پیش بینی جمعیت آینده شهرستان در یك حالت موازنه مهاجرتی فرض شده است (طرح جامع شهرستان،۱۳۷۶: ۶۵). در آبان ماه۱۳۸۵، جمعیت فعال (افراد شاغل و بیكار) ۷۴/۳۷ درصد از جمعیت ۱۰ساله و بیشتر شهرستان را تشكیل می‌داده انداین نسبت برای مردان وزنان به ترتیب ۶۴/۶۱ و ۵۹/۱۳درصد بوده‌است. نرخ فعالیت جمعیت ۱۰ساله و بیش تر در نقاط شهری، ۳۳/۳۸ درصد و در نقاط روستایی ۷۱/۳۶درصد بوده‌است. در بحث گروههای عمده فعالیت شاهدكاهش اشتغال در بخش كشاورزی و افزایش مشاغل صنعتی و خدماتی رادر شهرستان هستیم. از آنجایی كه حدودنیمی از جمعیت شهرستان در نقاط روستایی زندگی می‌كنند وكشاورزی محوری ترین واساسیترین فعالیت آنان تلقی می‌شود كاهش اشتغال در بخش كشاورزی شهرستان جای تامل بسیاری دارد. بیانگر گرایشات زیاد جامعه روستایی به سمت مشاغل درآمدزا و زود بازده می‌باشد. یا اینكه اساساً بخش كشاورزی از كشش لازم برای اشتغال زایی برخوردار نیست. در هر حال كاهش مشاغل تولیدی در جامعه روستایی بیانگر علائم خوبی در اقتصاد آنان نمی‌باشد. بنابراین می‌بایستی دولت با سیاستهای تضمین قیمت محصولات كشاورزی، حمایتهای مالی كشاورزان درجهت تقویت توان مالی آنان درتهیه ادوات ونهاده‌ها (كود، سم و..) و سیاستهای تشویقی از سهم از كاهش سهم اشتغال در این بخش جلوگیری كند. استان ایلام حدود ۲۰۱۳۳ كیلومتر مربع وسعت دارد كه در حدود ۲/۱ درصد از مساحت كل كشور را شامل می‌شود. این استان در غرب رشته كوههای زاگرس بین ۳۱درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در گوشه غربی كشور واقع شده‌است.
استان ایلام دارای موقعیتی كوهستانی و كوهپایه‌ای است كه از سمت غرب و جنوب به جلگه‌های پست و هموار (بین النهرین) و جلگه خوزستان مشرف است. در شرق استان، دره رودخانه سیمره بعنوان یك عامل طبیعی در تقسیمات سیاسی و طبیعی این استان نقش مهمی دارد. بخشی از ایل هلشی نیز ایجا ساكن هستند. استان ایلام از جنوب با استان خوزستان، از شرق با لرستان و از شمال با كرمانشاه مجاورت دارد كشور عراق در غرب این استان واقع شده‌است. رشته كوه كبیر كوه مهم ترین عامل توپوگرافی در این استان است كه علاوه بر جداسازی سرشاخه‌ها و رودخانه‌های حوزه رودخانه سیمره در شرق و شاخه‌های فرعی كه بطور جداگانه در غرب این رشته كوه جاری هستند و وارد كشور عراق می‌شوند، در تقسیمات كشوری این استان نقش مهمی دارد. این رشته كوه در پیش رس جریانات مرطوب غربی قرار دارد و به همراه سایر قلل و ارتفاعات استان از بارش كافی برخوردار است. به همین جهت، پوشش گیاهی خوب و بویژه بلوط- كه تیپ جنگلهای زاگرس است- در این استان نمود كامل دارد. در وضع موجود، این استان شامل ۸شهرستان، ۲۱شهر، ۲۰بخش و ۴۰دهستان می‌باشد (مهندسین مشاوركرباس بنا، ۱۳۸۵ :۲-۱).
جمعیت
بنابر سرشماری مركز آمار ایران، جمعیت شهرستان ایوان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۴۷۹۵۸ نفر بوده‌است.
صنایع و معادن
در این شهرستان معادن گچ، شن و ماسه نیز بیش تر در اطراف رودخانه گنكیر وجود دارد. از مهم ترین صنایع دستی در شهرستان ایوان غرب می توان به بافت جاجیم، گلیم و گلیم نقش برجسته، فرش كرك و ابریشم، سیاه چادر، نمد مالی و… اشاره كرد. در این شهرستان موج بافی نیز رواج بسیاری دارد كه از آن برای زیبایی منازل و رخت خواب پیچ و… استفاده می كنند و بیش تر توسط مردان بافته می شود و مواد مصرفی آن از پشم یا كاموا است.
كشاورزی و دام داری
اقتصاد ایوان مبتنی بر كشاورزی و دامداری است. آب كشاورزی از رودها و چاه های عمیق فراهم می شود و محصولات كشاورزی آن عبارتند از: گندم، جو، تره بار، ذرت، سیب زمینی، گلابی، انار، انگور، هلو و زرد آلو. دام داری نیز هم چون كشاورزی از رونق خاصی برخوردار است و محصولات آن (فراورده های دامی) به سایر شهرستان ها صادر می شود.
گیاهان دارویی: در ارتفاعات و دشتهای گیلانغرب انواعی از گیاهان با خواص دارویی شناخته شده می‌رویند كه می‌توان به این موارد اشاره كرد: گۆلە چەرمێ (بابونه)، گل گاو زبان، كاسنی، بەڕەزا(آویشن)، گایەمە(گل ماهور)، علف مار، مورت، اسپرس، سوسنبر، گۆلە تیون(شقایق)، كهورك
گیاهان خوراكی: كەنگر(كنگر)، خارچگ (قارچ)، تووڵیە(پنیرك)، پاقازە (غازیاغی)، سەڵمانە(سلمه تره)، پیوشگ (زعفران وحشی)، شنگ، كیوز (علف چشمه)، وەنگی (گنور)، چەورگی (خردل)، هەپوولك (شیر مرغ)، هەڵەڕەزگی (تاجریزی)، دگانتێژكەرە(خرفه)، چەو بازە(گاو چاق كن)، گاپەنام(گول تودری)، گێڵاخە(تره كوهی).
گیاهان معطر ادویه‌ای: هەزوە(آویشن )، ئالت كیوە(فلفلك وحشی)، چەویر
گیاهان با موارد استفاده صنعتی: گون، شیرین بیان
علاوه بر درختان جنگلی مانند بلوط، گیوج، وەن و قره قاج كه بصورت خودرو می‌رویند، در منطقه ایوان انواع و اقسام درختان مثمر و غیر مثمر كه با آب و هوای منطقه سازگاری دارند كاشته می‌شوند. مهمترین این درختان عبارتند از: توت، گردو، انار، مو، زردآلو، زیتون، انجیر و از درختان غیر مثمر می‌توان چنار، بید، كاج، سرو، صنوبر و درختچه‌های خودرو خرزهره، كرف، مورت و تمشك را نام برد.
