شاید در مورد بناهای تاریخی و یا بناهای جذاب و جالب توجه شهرهای بزرگ ایران مطلب زیاد نوشته شده باشد. شهرهای مثل مشهد، اصفهان، و یا تبریز همیشه جزء شهرهایی بوده‌اند كه بسیار به آن‌ها و تاریخ‌شان پرداخته شده است.
اما یكی از شهرهای تاریخی و جذاب ایران كه در مقایسه با شهرهای دیگر كم‌تر به آن نگاهی شده است شهر زیبای همدان است. شهری كه بناهای تاریخی زیادی را در خود جای داده و همه ساله میزبان گردشگران زیادی از شهرهای مختلف كشور و حتی كشورهای دیگر دنیاست. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا ۵ مكان جذاب و ماندگار این شهر را به شما معرفی كنیم. پس با ما همراه باشید و اگر قصد سفر به همدان را داشتید حتما از این مكان ها دیدن كنید.
بازار همدان
مجموعه تاریخی بازار همدان در محدوده خیابان‌های باباطاهر، اكباتان و شهدا قرار گرفته و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاریه است، اما بنای اولیه بازار بسیار قدیمی‌تر از این تاریخ است. همدان به جهت قرار داشتن در مسیر یكی از شاخه‌های اصلی جاده ابریشم، از قرن‌ها پیش یكی از مراكز مهم مبادلات تجاری به شمار می‌آمده است و حتی تا اواخر دوره قاجار بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می‌گرفت.
با افتتاح خطوط راه آهن، و اهمیت یافتن پایتخت و بنادر شمالی و جنوبی كشور، همدان اهمیت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نیز به این خاطر و بعدها به جهت تحولات اجتماعی و اقتصادی كشرو، رونق خود را از دست داده و به تدریج بناهای آن ویران و یا دچار دخل و تصرف‌ها و ساخت و سازهای ناصواب شد.
مجموعه كنونی بازار همدان كه عمدتا مربوط به دوره قاجاریه و بعد از آن است، حدود ۳۰ راسته بازار و ۲۴ سرا دارد كه اغلب صورت اولیه آن‌ها تغییر یافته است. راسته‌ها اغلب به جهت نوع فعالیتی كه دارند نام‌گذاری شده‌اند (مانند راسته بازار زرگرها، صندوق‌سازها، قنادها) و یا به نام بانیانشان نامیده می‌شوند (بازار زنگنه، حسین‌خانی، حاج فضل‌الله و ...). از مجموعه راسته بازار، تعدادی مسقف‌اند از جمله، راسته بازارهای مسجد جامع، قصاب‌ها، قنادها، نخودبریزها، كفش‌دوزها، حلاج‌خانه، سمسارها، پوشش تعدادی از این راسته‌ها مسقف به طاق و گنبد و بقیه جدید و فلزی است.
راسته‌های غیرمسقف و قدیمی نیز در اصل مسقف بوده است. در این مجموعه حدود ۲۴ سرا وجود دارد كه بزرگ‌ترین آن‌ها سرای گلشنی و آبادترین آن‌ها سرای گمرك است كه جدیدا نوسازی شده است؛ اما زیباترین و در عین حال سالم‌ترین سراها، سرای میرزا كاظم است.
برج قربان همدان
برج قربان یكی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری قمری است كه بین چهارباغ شهید مدنی و خیابان طالقانی، جنب دبیرستان اندیشه واقع شده و مدفن شیخ‌الاسلام حسن بن عطار حافظ ابو العلاء همدانی و جمعی از امرای سلجوقی است كه به طرزی ساده و بی پیرایه ساخته شده است. در سال ۱۳۱۲ و در حین انجام تعمیرات در زیر برج، سردابی پیدا شد كه كلیه قبور اشاره شده در آنجا قرار داشت. درباره علت نام‌گذاری این بنا كه به برج قربان معروف است این را باید گفت كه در جریان شورش افغان‌ها در اواخر دوره صفویه، فردی به نام قربان این محل را سنگرگاه خود قرار داده و ضمن دفع شورشگران از اهالی محل دفاع كرده و از این رو مسجد و بقعه به نام او شهرت یافته است.
این بنا از یك برج ۱۲ ضلعی آجری با گنبد هرمی شكل ۱۲ ترك آجری تشكیل شده است. طول اضلاع ۱۲گانه برج از بیرون بیش از ۲ متر و از درون كمی بیش از یك متر است. جبهه خارجی بنا را طاق‌نماهایی با عمق ۱۵ سانتی‌متر و پهنای ۱۲۳ سانتی‌متر در هر ضلع تشكیل می‌دهد كه هر یك به وسیله یك گوشواره از سطح خارجی جرزهای ۱۲گوشه به عقب نشسته و در جبهه داخلی برج نیز طاق‌نماهایی به عمق ۲۰ و عرض ۹۰ سانتی‌متر قرار گرفته است. این بنا فاقد هرگونه كتیبه و گچبری و تزئینات است.
از سال ۱۳۳۰ بخش فوقانی برج قربان تخریب شده و فرو ریخته بود كه مرحوم محمد تقی مستوفی، رئیس سازمان باستان‌شناسی آن زمان برای هزاره بوعلی سینا آن را تعمیر كرد. به طور كلی برج قربان در ۳۰ سال اخیر اندكی تعمیر شد و نمایی پیدا كرد. در وسط برج قربان روی طاق سردابه سنگ قبری ساده و معمولی قرار دارد كه این متن به صورت برجسته و در ۶ سطر روی آن حجاری شده است: «یا غفارالذنوب هذا قبرالمرحوم المغفور الوصل رحمه الله تعال محمد، فی شهر ذیحجه الحرام سنه ۱۰۹۰» این سنگ در دوره صفویه ساخته شده است. این برج در تاریخ ۲۸ / ۴ / ۱۳۵۴ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه بوعلی سینا
آرامگاه بوعلی سینا بنای یادبود شیخ الرئیس ابن سیناست كه در میدان بوعلی سینا در مركز شهر همدان قرار دارد. بنای ابتدایی آرامگاه ابوعلی سینا در زمان قاجاریه ساخته شد و آرامگاه جدید به دستور محمدرضا پهلوی به مناسبت هزارمین سالروز تولد این دانشمند بزرگ، توسط انجمن آثار ملی ایران ساخته و در سال ۱۳۳۳ خورشیدی افتتاح شد.
طرح و نقشه اولیه این بنا در خرداد سال ۱۳۲۴ خورشیدی توسط انجمن آثار ملی بین مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته معماری به مسابقه گذاشته شد و با نظر آندره گُدار و مهندس فروغی، طرح پیشنهادی مهندس هوشنگ سیحون پذیرفته شد. در نیمه سال ۱۳۲۶ انجمن تصمیم به اجرای طرح گرفت. سال بعد هوشنگ سیحون طرح پیشنهادی را به عنوان پایان‌نامه به دانشكده هنرهای زیبای پاریس تقدیم كرد و اوایل سال ۱۳۲۸ ساخت این آرامگاه آغاز شد. معماری به زبان هوشنگ سیحون را در نمونه دیگری از كارهای ایشان در كلبه ییلاقی هوشنگ سیحون در دل كوه نیز می توانید ببینید.
نقشه آرامگاه بر اساس قدیمی‌‌ترین بنای تاریخ‌دار اسلام در ایران یعنی گنبد قابوس (در استان گلستان) كه از شاهكارهای معماری به شمار می‌آید، كشیده شده است. تنها اختلاف ظاهری این بنا با گنبد قابوس در این است كه گنبد قابوس ۱۰ تَرك ولی آرامگاه بوعلی ۱۲ تَرك دارد. وجود ۱۲ ستون نشان‌دهنده ۱۲ رشته دانشی است كه ابن سینا بر آن‌ها احاطه داشته است.
به مناسبت موقعیت محلی و محدود بودن فضای آرامگاه و برای صرفه‌جویی در مخارج، آرامگاه بوعلی را با نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفتند. اختلاف دیگر این دو بنا با یكدیگر در این است كه فاصله بین ترك‌ها در گنبد بوعلی باز و گشاده است در حالی كه بنای گنبد قابوس از ابتدا تا انتها (جز در قسمت ورودی) هیچ‌گونه شكاف و روزنه‌ای ندارد و درون آن همچون دخمه، تاریك و فاقد نورگیر و روشنایی است. البته بازگذاردن فاصله میان تَرك‌ها به دلیل وجود بادهای سنگین و طوفان‌های پاییزه و زمستانه شهر همدان نیز بوده است. در میان ۱۲ پایه برج، تخته سنگ مرمر یكپارچه‌ای به چشم می‌خورد كه طول آن ۲/۵۵ و عرض آن بالغ بر یك متر است و كتیبه‌ای به خط ثلث بر آن نوشته‌اند. تخته سنگ فوق از آثار برجسته و مهمی است كه در بنای باشكوه آرامگاه به كار برده‌اند زیرا در ضمن انجام عملیات مربوط به ساخت آرامگاه، تخت سنگ بزرگ تهیه شده برای این منظور در یك مرحله شكست و دوباره مجبور شدند سنگ فعلی را از كنار دریاچه ارومیه تهیه كرده و به همدان بیاورند.
محل فعلی آرامگاه بوعلی منزل مسكونی ابوسعید دخوك یار دیرین او بوده و بوعلی مدتی را نزد او به عنوان مهمان سپری كرده است و مزار هر دو در این محل واقع شده است. در قسمت بالای دیوارهای داخلی محوطه مربع شكل آرامگاه، بیست بیت قصیده معروف «عینیه» كه از آثار ادبی شیوای ابن سینا در حكمت و فلسفه به شمار می‌آید و حكیم آن را در كمال فصاحت و بلاغت راجع به مراحل مختلف سیر روح انسانی و ارتباط آن با عالم جسمانی سروده است، بر روی ۴۰ لوح سنگی از سنگ مرمر هر كدام به طول ۱/۱۰ متر و عرض ۰/۵ متر به خط ثلث برجسته نوشته شده است.
در كنار آرامگاه عطار نیشابوری و در محوطه آن مقبره كمال الملك به دست مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده است.
آرامگاه ابوعلی سینا دارای دو تالار (شمالی و جنوبی) است. در حال حاضر تالار جنوبی به عنوان موزه، به محل نگهداری سكه، سفال، برنز و سایر اشیای كشف شده مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد و دوران اسلامی اختصاص یافته و در تالار شمالی كتابخانه‌ای مشتمل بر ۸ هزار جلد كتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفه‌هایی مربوط به آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی نگهداری می‌شود. در غرفه آثار بوعلی، عكسی از جمجمه او در معرض دید گذاشته شده كه گمان می‌رود به هنگام تخریب مقبره قدیمی تهیه شده است.
آرامگاه بابا طاهر در همدان
آرامگاه بابا طاهر عریان مربوط به دوره معاصر است و برفراز تپه‌ای در شمال غربی شهر همدان در میدان باباطاهر واقع شده است. باباطاهر كه حدودا در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می‌زیسته، از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش است. برج آرامگاه باباطاهر بر قاعده‌ای هشت ضلعی واقع شده كه ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه ۲۰/۳۵متر و از كف خیابان ۲۵/۳۰متر است. ستون‌های هشت‌گانه برج، قطعه سنگ مزار، كف و پله‌های آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است
نما و فرش بنای آرامگاه باباطاهر همدان از سنگ است و در داخل آن كتیبه‌‌هایی از كاشی وجود دارد. در فضای داخلی این آرامگاه ۲۴ دو بیتی بر روی ۲۴ قطعه سنگ زیبا حك شده و در قسمت پایین اطراف محوطه داخلی مزار نصب شده است. بابا لقبی بوده كه به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن او از تعلقات دنیوی بوده است. او یكی از مشهورترین دو‌بیتی‌سرایان ایرانی است كه گذشت زمان نتوانسته دو‌بیتی‌های شور‌انگیزش را كه با لهجه لری سروده شده است، از یادها بزداید. از بابا طاهر علاوه بر دوبیتی‌ها، آثار ادبی دیگری نیز به جا مانده است كه از آن جمله می‌توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه كلمات قصار عربی و كتابی به نام «سرانجام» اشاره كرد.
بنای مقبره بابا طاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده است. مقبره او در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده است. در دوران حكومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح كاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد كه دارای كتیبه‌ای به خط كوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم‌اكنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است. این بنای تاریخی طی شمار ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده است.
آرامگاه سعدی تركیبی از معماری ایرانی و مدرن یكی از آثار به جا مانده از مهندس فروغی است كه توانسته توجه بسیاری را به خود جلب كند.
گنج‌نامه در همدان
سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است كه بر دل یكی از صخره‌های كوه الوند در فاصله ۵ كیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس‌آباد حكاكی شده است. كتیبه‌ها هر كدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی باستان، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو كتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قرار دارد.
بنای مقبره بابا طاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده است. مقبره او در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده است. در دوران حكومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح كاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد كه دارای كتیبه‌ای به خط كوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم‌اكنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است. این بنای تاریخی طی شمار ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده است.
آرامگاه سعدی تركیبی از معماری ایرانی و مدرن یكی از آثار به جا مانده از مهندس فروغی است كه توانسته توجه بسیاری را به خود جلب كند.
گنج‌نامه در همدان
سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است كه بر دل یكی از صخره‌های كوه الوند در فاصله ۵ كیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس‌آباد حكاكی شده است. كتیبه‌ها هر كدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی باستان، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو كتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قرار دارد.