نیشابور كه در طول تاریخ تا به امروز مهد بسیاری از دانشمندان، شاعران، عارفان و دیگر بزرگان بوده و به عنوان نماد تاریخ و فرهنگ ایران مطرح است، یكی از پرجاذبه‌ترین شهرهای خطه زرخیز خراسان رضوی برای گردشگران داخلی و خارجی است.
به گزارش ایرنا، شهرستان نیشابور پس از مشهد به عنوان دومین شهرستان پرجمعیت در خطه خراسان و سومین شهر پرجمعیت شرق كشور شناخته می‌شود. این شهرستان در طول تاریخ یكی از مراكز دانش اسلامی و مهد بسیاری از دانشمندان، علما، شعرا، متصوفه و دیگربزرگان بوده و شماری از هنرمندان، دانشمندان، شاعران و بزرگان معاصر نیز از این خطه برخاسته‌اند.
این شهر، در دوره ساسانیان، در حدود دهه‌های میانی سده سوم میلادی به دستور شاپور اول ساسانی تاسیس شد. علاوه بر این نیشابور، پایتخت اولین حكومت نیمه مستقل ایرانی پس از دوره امویان هم بود. در افسانه‌های مربوط به ایران باستان، بنای این شهر را به دوران اساطیری ایران و به عهد طهمورث، نسبت داده‌اند. این زمان، حدودا با هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح، كه شهرنشینی رونق یافته بود، قابل انطباق است. می‌توان چنین انگاشت كه این شهر، از جهت موقعیت اقلیمی و سوق‌الجیشی (استراتژیك)، در سراسر دوران عهد باستان تا زمان ساسانیان، شكوفا و پیوسته رو به پیشرفت بوده‌است. در زمان هخامنشیان، شهری كه بعدها نیشابور خوانده شد، جزو ساتراپی پارت (پرثو) بوده‌است.
شهر تاریخی نیشابور به عنوان شهری كهن در دل سرزمین پهناور و تاریخی خراسان رضوی به مثابه نگینی درخشنده از جاذبه های فراوانی برای گردشگران داخلی و خارجی برخوردار است و همین جایگاه تاریخی این شهر را در مرتبه نخست هفت شهر هدف گردشگری استان قرار داده است.
در شهرستان نیشابور بیش از ۴۰۰ بنا، تپه، محوطه و اثر تاریخی شناسایی‌شده است كه از این تعداد ۸۸ اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نیشابور شهر گردشگری
مدیركل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینكه شهر نیشابور یكی از شهرهای پرجاذبه از نظر تاریخ، طبیعت، فرهنگ و ادب است، اظهار كرد: تا قبل از شیوع ویروس كرونا این شهر به عنوان یكی از مقاصد پرجاذبه برای گردشگران داخلی و خارجی بود و اینك نیز یكی از مقاصد مسافران نوروزی است.
سیدجواد موسوی افزود: جاذبه‌های تاریخی فراوان از جمله آرامگاه عطار، خیام، سایت موزه شادیاخ، قدمگاه، بقایای شهر كهن نیشابور و غیره در كنار صنایع دستی از جمله فرش بافی و بخصوص سنگ فیروزه و محصولات تولید شده از این سنگ ارزشمند، موجب خاطره‌سازی فراوان برای مسافران می شود.
وی ادامه داد: شهرستان نیشابور همچون سایر شهرستانهای استان در نوروز پیش رو، كه پیش‌بینی بیشترین حضور مسافران را برای خراسان رضوی بعد از ۲ سال محدودیت داریم، مراحل مختلف كسب آمادگی به منظور میزبانی از مسافران را طی كرده و آمادگی لازم برای جذب و میزبانی را دارد.
موسوی گفت: سرزمین هنرپرور و دانشمندآفرین نیشابور تاریخ ساز بوده و پاسخگوی نیاز فرهنگدوستان، تاریخ پسندان و هنرمندان و عاشقان هنر است و توصیه می شود زائران و مسافرانی كه با هدف سفر به مشهد سفر می كنند به این شهر ارزشمند نیز سفر نمایند.
ویژگی طبیعی و جغرافیایی
شهرستان نیشابور بین ۵۸ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۳۰ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۹ دقیقه عرض جغرافیایی در حاشیه شرقی كویر مركزی ایران واقع شده است.
بخش اعظم این شهرستان در دشت نسبتاً وسیعی قرار گرفته كه از شمال به وسیله ارتفاعات بینالود به شهرستان های چناران و قوچان، از شرق به شهرستان مشهد، از جنوب به شهرستان های تربت حیدریه و كاشمر، از غرب به شهرستان سبزوار و از شمال غربی به شهرستان فاروج در استان خراسان شمالی محدود است.
شهر نیشابور نیز در ۱۱۰ كیلومتری غرب مشهد و ۷۶۸ كیلومتری شرق تهران واقع است. وسعت نیشابور بالغ بر هشت هزار و ۷۲۲ كیلومتر مربع است.
تاریخ پیدایش
اطلاعات دقیقی از تاریخ پیدایش نیشابور و یا نام اولیه آن در دست نیست اما به گواهی متون كهن این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد به لحاظ وجهی فرهنگی – هنری و تجاری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.
به روایات اساطیری اولین كسی كه بنای كهن دژ نیشابور را نهاد ‘انوش بن شیث بن آدم’ بود و ‘ایرج بن افریدون’ بر آن عمارت های دیگری ساخت.
نیشابور در سال ۳۱ هجری به دست مسلمانان فتح و در اوایل قرن سوم هجری مركز حكومت طاهریان شد.
این شهر در سال ۵۴۸ هجری قمری و پس از آن در سال ۶۱۸ قمری آماج حملات ویرانگر قرار گرفت و در دوره ایلخانان شهر جدیدی احداث شد اما این منطقه نیز در سال ۸۰۸ هـجری قمری در زلزله ای مهیب با خاك یكسان شد.
سكونت و فرهنگ
نیشابور در رهگذر تاریخ پرفراز و نشیب خود به واسطه برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی، خاك حاصلخیز و آب و هوای مناسب همواره مورد توجه اقوام مختلف بوده است.
قبل از ورود آریایی‌ها مشخص نبوده كه چه اقوامی در آن سكونت داشته‌اند، اما هنگام ورود قوم آریایی به ایران، تیره ای از آنان به نام “پارت ها ” (اقوام داهه) در منطقه خراسان و نیشابور سكونت گزیده و به آبادی و عمران آن پرداخته‌اند.
این اقوام قبل از تسلط اسلام چندان با اقوام همسایه در نیامیختند ولی پس از آن با موقعیت خاص نیشابور، این سرزمین مورد توجه اعراب قرار گرفت و عده‌ای از لشكریان عرب در آن مسكن گزیدند.
پس از آن، جمعیت ها و اقوام ساكن در نیشابور یا همواره مورد توجه و هجوم اقوام مختلف همچون تركان غز، تركمن ها، ازبكان ، مغولان، تیموریان و افغانها قرار گرفتند كه این موجب آمیختگی نژادهای مختلف در این شهر شد و یا توسط زلزله‌های مكرر و بنیان كن، بخش زیادی از جمعیت نیشابور به كام مرگ رفته و جوامع و گروه های جدیدی جایگزین آنها گردیدند.
به هر حال این شهرستان میدانگاه مبارزه و برخورد افكار و عقاید مختلف و پایگاه منازعات و تعصبات متفاوتی بوده كه از یك سو سبب بروز جنبه های رنگارنگ قومی و فرهنگی شده و از سوی دیگر این امر، غنای فرهنگی و تمدنی آن را در دوره‌های مختلف حیات تاریخی نیشابور به دنبال داشته است.
به عبارتی دیگر، پایتختی نیشابور در دوره اساطیری تاریخ ایران، وجود آتشكده آذر برزین‌مهر یكی از سه آتشكده مقدس و اهورایی زرتشتیان، در این شهر، دومین شهر ایران در عصر صفاریان، سامانیان، سلجوقیان و غزنویان بوده است.
علاوه بر این وجود ۲۷ باب از ۳۳ باب اولین مدارس و دانشگاه‌های جهان اسلام در آن، تاسیس نظامیه نیشابور قبل از نظامیه بغداد، ثبت حدیث معروف “سلسله الذهب” از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) توسط چندین هزار نویسنده با قلمدان های مرصع در این شهر به سال ۲۰۰ هـجری قمری، این شهر را به مأمن تشنگان علم و معرفت سرزمین های اسلامی تبدیل كرده بود.
این شهر اساطیری در قرون چهارم و پنجم هجری قمری زادگاه چهار فرقه عرفانی ملامتیه، كرامیه، بكتاشیه و جوریه و مركزیت تصوف و عرفان جهان اسلام در قرن چهارم بوده است.
همچنین ظهور بیش از چهار هزار و ۳۰۰ نفر شخصیت برجسته علمی و فرهنگی تا ربع اول قرن ششم در این شهر، پرورش مشاهیری چون عطار (یكی از سه ضلع مثلث ادبیات عرفانی ایرانی)، حكیم عمر خیام (شاعر، منجم و ریاضیدان برجسته جهان اسلام و بزرگترین عالم جبر دوران هزار ساله قرون وسطی)، فضل بن شاذان و غیره،، همه و همه شواهدی بر سابقه درخشان تمدن و فرهنگ غنی این شهرستان در گذشته است.
سایت موزه شادیاخ
نیشابور در سال ۲۰۵ هجری مركز حكومت طاهریان شد و در همان ایام در شادیاخ عمارتی امیرنشین و منازلی برای سپاهیان بنا گردید، از آن پس این منطقه دارالحكومه خراسان و محل اقامت امرا و پادشاهان گشت و سرانجام با حمله مغول از میان رفت.شادیاخ در جنوب شرقی آرامگاه عطار با وسعت بیش از ۲۰۰ هزار متر مربع واقع شده و از سال ۱۳۷۸ مورد كاوش های باستان شناسی قرار گرفته است. این مكان یكی از سایت موزه های باستان شناسی در استان خراسان رضوی است.
سایت‌موزه شادیاخ در حدود ۳ كیلومتری جنوب شرقی شهر فعلی نیشابور و در مجاورت آرامگاه عطار، یكی از مناطق مسكونی بوده كه براساس شواهد باستان شناسی مربوط به دوره طاهریان تا ایلخانیان است.
این محوطه كه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، یكی از مراكز باستان‌شناسی در نیشابور است كه بخشی از بقایای شهر كهن نیشابور را در خود جای داده است. “شادیاخ” یا “شادی كاخ” یا “شادی یاخ” یكی از محله‌های شهر كهن نیشابور بوده كه از اوایل سده سوم هجری مسكونی شده و تا زمین لرزه مخرب ۶۶۹ هجری اهمیت ویژه‌ای داشته است.
این محله به سبب كاخی كه عبدالله بن طاهر به نام شادیاخ در آن بنا نهاد، به این نام شهرت یافت و یكی از محله‌های اشراف نشین نیشابور در گذشته و محل سكونت و زندگی پادشاهان، امیران، هنرمندان و نویسندگان بوده است.
كاوش‌های باستان‌شناسی در شادیاخ و دستیابی به معماری گسترده كه در دوره‌های مختلف مورد استفاده و بازسازی قرار گرفته، سنگفرش‌هایی وسیع، ستون‌ها و آجرها حكایت از وجود بناهایی باشكوه، زیبا و اشرافی دارد كه با حمله مغول و زلزله‌های پی در پی از بین رفته است.
كشف اسكلت‌های انسانی درهم و متلاشی شده گویای آن است كه امكان دارد زمانی شاید پیش از حمله مغول، زلزله‌ای هولناك بخش‌هایی از شادیاخ را از بین برده باشد.
شهر كهن نیشابور
در جنوب شهر فعلی ، ناحیه‌ای به وسعت ۳۵۰۰ هكتار قرار دارد كه به استناد متون و شواهد زیستگاهی از صدر اسلام تا اوایل دوره ایلخانی بوده است.
قسمت اعظم نیشابور كهن امروزه در دل خاك نهفته است و آثار آن محدود به چند تپه اصلی از جمله آلپ ارسلان، تپه مدرسه، آهنگران، سبزپوشان، بازار، طرب آباد، كهن دژ، تپه قنات و شادیاخ است.
از این میان تپه های طرب آباد، سبزپوشان و قنات در سالهای ۱۳۱۵ و ۱۳۱۸ هجری شمسی توسط هیات باستان شناسی موزه متروپولیتن و شهر كهنه نیشابور در سال ۱۳۸۴ به دست هیاتی ایرانی – فرانسوی مورد كاوش قرار گرفت.
قدمگاه رضوی
بنای قدمگاه واقع در ۲۴ كیلومتری شرق نیشابور در گذشته منزلگاهی به نام الحمرا، پس از نیشابور در شاهراه اعظم (راه ابریشم) بوده است. اهمیت این بنا به سبب توقف حضرت امام رضا (ع) در زمان هجرت تاریخی ایشان از مدینه به مرو است و به همین سبب تسهیلاتی برای كاروانیان در این ناحیه ایجاد شده است.
نام این بنا برگرفته از قطعه سنگ سیاهی است كه مشهور است جای قدوم مبارك حضرت رضا (ع) بر آن نقش بسته است. احتمالا این بقعه بر روی عمارتی مخروبه در زمان شاه عباس صفوی بازسازی شده و در زمان شاه سلیمان به سال ۱۹۰۱ هجری قمری تكمیل گردیده است.
در جوار این بنا چشمه ای موسوم به حضرت قرار دارد كه زائران آب آن را نوشیده و به عنوان تیمم و تبرك با خود می برند.
آرامگاه عطار
شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال ۵۴۰ هجری قمری در نیشابور متولد شد و در طول عمرش خدمات علمی و تألیفات ارزشمندی مانند تذكره الاولیا، منطق الطیر، الهی نامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت.
وی مقارن با حمله مغولان به خراسان در سال ۶۱۸ هجری قمری جانش را از دست داد بنابر شواهد نخستین بنای آرامگاه او توسط یحیی بن صاعد، قاضی القضات نیشابور در سده هفتم هجری برپا گردید.
سپس امیرعلیشیر نوایی، وزیر آخرین حكمران تیموری بنایی دیگر بر آرامگاه عطار ساخت كه اكنون تنها سنگ افراشته سیاه رنگ كتیبه داری از آن باقی مانده است.
سرانجام در سال ۱۳۴۱ هجری شمسی انجمن آثار ملی، بنای ویران شده را مرمت و بازپیرایی نمود و با كاشی های الوان آن را به شكلی زیبا آراست.آرامگاه عطار نیشابوری همواره مورد توجه گردشگران و ادب دوستان سراسر دنیا بوده است.
آرامگاه خیام
حكیم ‘ابوالفتح عمر بن ابراهیم’ مشهور به خیام نیشابوری، ریاضیدان، منجم، شاعر و اندیشمند والای ایرانی است كه در سطح بین المللی از شهرت بسزایی برخوردار است.وی در سال ۴۳۹ هـجری قمری پس از وفات، در گورستان “حیره” كه امروزه در پنج كیلومتری شرق نیشابور واقع شده است به خاك سپرده شد.آرامگاه خیام مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ هجری شمسی با طرح و نقشه مهندس ‘هوشنگ سیحون’ ساخته شد.
اثر مزبور با تركیبی از مصالح آهن، بتون و تزیینات كاشیكاری به شكل لوزی های به هم پیوسته برگرفته از اندیشه های ریاضی عمر خیام طراحی و بنیان گردیده است.
در سوی دیگر باغ مزار و بنای یادبود حكیم عمر خیام، بنای مذهبی با منظره ای زیبا از كاشیكاری معرق جلب نظر می نماید كه مدفن امام زادگان محمدمحروق از نوادگان حضرت امام سجاد (ع) و ابراهیم از اعقاب امام موسی كاظم (ع) است.
این مجموعه مشتمل بر یك ایوان، دو بنای مركزی، مسجد، تالار و شبستان بوده و در دوره صفویه بنیان شده است.
موزه خیام
موزه تخصصی نجوم در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۷۹ هجری شمسی مقارن با بزرگداشت حكیم عمر خیام و در جوار آرامگاه وی با موضوع هیات و علم الافلاك افتتاح گردید.
این مكان با وسعتی نزدیك به ۱۲۰ متر مربع دارای اشیای نفیسی از جمله اسطرلاب، قطب نما و تصاویری از صور فلكی، ظروف فلزی سده پنجم تا هفتم هجری قمری، ظروف سفالین سده سوم تا هفتم هجری قمری و نسخ خطی علم نجوم است.
مسجد جامع نیشابور
مسجد جامع، واقع در شهر نیشابور، در دوره تیموری و به سال ۸۸۹ هجری توسط پهلوان علی كرخی بنیان نهاده شده است كه از انواع مساجد چهار ایوانی به شمار می رود.
بنای این مسجد با وسعت نزدیك به هفت هزار و ۲۷۶ متر مربع مشتمل بر ایوان های ضلع شمالی ، جنوبی ، رواق و شبستان است. نمای ایوانها و تاق نماهای این مسجد با تزئینات آجری آراسته شده و كهن ترین بنای بر جای مانده در شهر نیشابور است.
گنبدهای شه میر
در حدود ۱۰ كیلومتری جنوب نیشابور در كنار جاده این شهر به كاشمر در میان قبرستان قدیمی دو بنای آجری به فاصله كمی از یكدیگر با ساختار و اندازه‌ای متفاوت قرار دارند كه به مهروا، مهرآباد و شادمهر معروفند. ویژگی‌های معماری موید انتساب گنبد بزرگ به دوران سلجوقی است و گنبد كوچك به عصر ایلخانی مربوط است.
احتمالا این دو بنا بر فراز مقابر اشخاصی صاحب نام یا عرفانی مشهور ساخته شده اند كه هویت آنها مشخص نیست.
باغ و امارت امین الاسلامی
این خانه‌باغ زیبا در گذشته متعلق به مرحوم “ابوالحسن امین الاسلامی” بوده و امروزه در خیابان امام خمینی (ره) در مجاورت باغ ملی نیشابور واقع گردیده است.
بنای واقع در میان باغ با زیربنای تقریبی هزار و ۳۰۰ مترمربع، در دو طبقه ساخته شده و دارای فضاهایی نظیر سالن مركزی، اتاق ها، پیشخوان ستوان دار، سردابه و غیره بوده است.
عمارت امین الاسلامی و باغ پیرامون آن با درختان بلند، مثمر و غیرمثمر از جمله چنار، كاج، شمشاد، توت، گردو و غیره در زمان پهلوی ساخته شده و الگویی از هنر باغ سازی اصیل ایرانی است.
روستاهای دیدنی
در ۲۰ كیلومتری شرق نیشابور و در مسیر جاده مشهد روستای “خرو علیا” قرار گرفته است. این روستا دارای دره ای خرم و مصفا و پوشیده از درختان گوناگون میوه و نیز غیرمثمر است. آبشاری نیز از ارتفاعات این منطقه كوهستانی به پایین می غلتد كه بر جذابیت های طبیعی ناحیه افزوده است. روستای خرو در تابستان، به عنوان جایگاهی مطبوع به عنوان استراحتگاه مردم نیشابور و گردشگران مورد استفاده قرار می گیرد.
روستای “دیزباد” در ۳۰ كیلومتری شرق نیشابور و در مسیر جاده مشهد واقع گردیده است، این روستای كوهستانی دارای پوشش گیاهی متنوع و آب و هوایی مطبوع و خنك است.
همچنین روستای “بوژان” از توابع بخش مركزی شهرستان نیشابور است كه وجود ارتفاعات، باغ های انبوه، آبشار، حواشی رودخانه و بافت مسكونی پلكانی، این روستا را به یكی از مراكز مهم گردشگری شهرستان نیشابور تبدیل كرده است.
بوژان از طریق شهر نیشابور با جاده‌ای آسفالت قابل دسترسی است. باغ های میوه، پیرامون روستای بوژان گسترده شده‌اند كه در فصول مختلف سال، چشم‌اندازهای رویایی و رنگارنگی پدید می‌آورند. روستای بوژان در دامنه ارتفاعات جنوبی رشته كوه بینالود قرار گرفته است كه دامنه این ارتفاعات سرسبز و مرتعی از انواع گل‌ها و گیاهان دارویی و صنعتی پوشیده شده‌اند.
چشم‌انداز دره سرسبز روستا و رودخانه جاری آن، همراه با منظره كشتزارها و باغ‌های گسترده، جلوه بسیار زیبا و تماشایی دارند كه طبیعت گردان و گردشگران را به سوی خود جلب می‌كنند.
دره هفت غار نیشابور
نیشابور علاوه بر جاذبه های تاریخی و فرهنگی، در طبیعت و داشته‌های این بخش نیز دارای ظرفیتهای بالایی است كه وجود مجموعه روستاهای متعدد دیدنی، شاهدی بر این مدعاست.
در میان جاهای دیدنی نیشابور، مكانی وجود دارد كه زیبایی ساده و در عین حال خاصی از جنس طبیعت دارد؛ دره هفت غار از ییلاق‌های پرطرفدار نیشابور است كه صخره‌های سرخ رنگی دارد و یكی از دلرباترین طبیعت‌هایی است كه در بهار و تابستان خواهان بسیار دارد.
برای رفتن به سمت چشمه‌ای كه در این نواحی وجود دارد باید از مسیر پر رمز و راز هفت غار، در دل سرسبزی بگذرید. در میان راه آبشارهای فراوانی وجود دارد كه از بارش‌های این منطقه متولد شده‌اند و زیبایی باصفایی به این هفت تنگه داده‌اند.
معدن فیروزه نیشابور
فیروزه، سنگ آبی رنگ و گرانبهایی است كه از جواهرات معروف جهان شمرده می شود و معدن آن در دنیا در چند كشور بیشتر وجود ندارد.از آن جمله در تركمنستان و آسیای صغیر و همچنین در جنوب غربی ایالات متحده امریكا در نیومكزیكو، آریزونا، كلرادو و نوادا یافت می شود اما از بین تمام معادن فیروزه جهان، فیروزه معادن نیشابور از همه مرغوب تر و گرانقیمت‌تر است.
معادن فیروزه نیشابور در ۶ دره از كوههای موسوم به بار معدن در ۵۰ كیلومتری شمال غربی نیشابور در بلوك ریوند واقع است و تاكنون به منظور به دست آوردن فیروزه، بیش از صد غار در این دره ها ایجاد شده است. شهرت فیروزه نیشابور از روزگاران قدیم بر سر زبانها بوده و گویندگان و نویسندگان در وصف آن سخنها گفته‌اند.
سوغات نیشابور
نیشابور علاوه بر اینكه در دوره هایی از تاریخ تمدن اسلامی مهد علم و فرهنگ و زادگاه گروهی از دانشوران و مردان نامدار تاریخ ایران بوده است، از دوره‌های بسیار كهن به داشتن جواهری گرانبها به نام فیروزه به شهرت جهانی رسیده است.
از تاریخ دقیق كشف فیروزه و نحوه استخراج آن از گذشته های دور و به ویژه تا پیش از زمامداری پادشاهان صفوی، اطلاعات جامعی در دست نیست اما احتمال می‌رود كه در اوج شهرت و آبادانی نیشابور، ساكنان این منطقه از وجود فیروزه و نحوه استخراج آن آگاهی داشته اند.
صنایع دستی به یادماندنی
مهمترین صنایع دستی رایج در شهرستان نیشابور، صنایع قالیبافی و گلیم‌بافی است، صنعت قالیبافی در بیش از ۴۷۰ روستا و صنعت گلیم بافی در ۲۷ روستای این شهرستان عمدتا به صورت كار اصلی و یا به صورت فعالیت جنبی و مكمل در كنار سایر فعالیتهای اقتصادی رایج انجام می گیرد.
آمادگی و توانمندی نیشابور در بخش صنعت قالیبافی به گونه ای است كه بعضا هنرمندان این شهرستان اقدام به بافتن قالی‌هایی با متراژ چند هزار متری می كنند كه در نوع خود بزرگ ترین در سطح جهان می‌نماید.
از دیگر صنایع دستی موجود در شهرستان نیشابور می‌توان به سفالگری، نمدمالی، پارچه‌بافی، ریسندگی نخ، گیوه‌بافی و حصیربافی اشاره كرد.
همچنین دیگر هنرهای دستی این شهرستان، ساخت برخی ابزار موسیقی است كه عبارتند از قوشمه (دوعدد فلوت به هم چسبیده)، سرنا، دهل، دوتار، سه تار، تار و دایره زنگی كه توسط خراط ها ساخته می‌شود.
هنرنمایش شبیه خوانی از دیگر هنرهایی است كه گروهی از شمایل گردان ها و بازیگران این نمایش در ماههای محرم و صفر، نقش هایی را از قهرمانان اصلی قیام عاشورا ایفا می نمایند تا حوادث و وقایع شهادت امام حسین (ع) را احیا و در خاطره مردم زنده نگه دارند.
بازارهای سنتی و مشاغل بومی
نیشابور یكی از معدود شهرهای استان خراسان رضوی است كه همچنان امروزه دارای بازاری سنتی است كه در عصر صفویه بنا شده است، این بازار سرپوشیده كه معروف به بازار سرپوش است در خیابان امام (ره) واقع شده است و دارای راسته بازار، سراها و حجره های متعدد است.
در بازار سرپوش حجره های مشاغل سنتی و بومی از قبیل فرش فروشی، رویگری، مسگری، رنگرزی، آهنگری، پارچه فروشی و غیره مشاهده می گردد. از سایر بازارهای شهرستان نیشابور می توان به چهارشنبه بازار میدان فردوسی، بازار رباط شاه عباسی و پاساژهای ناصرانی، قریشی، مروارید، ولی عصر، فردوسی، سید، تنباكوچی و بكاییان اشاره كرد.
ریواس
ریواس، نوعی میوه كوهستانی نیشابور است كه در اصل گیاهی مرتعی و خودرو بوده و در فصل بهار بر دامنه‌های ارتفاعات شمالی و شرقی شهرستان و عمدتا كوههای بینالود می روید و از بهترین و مرغوبترین نوع آن در ایران محسوب می‌گردد.
این گیاه از زمان های بسیار دور در این شهرستان به عمل می آمده است، به طوری كه در “بندهش” یكی از متون كهن ایرانی به این گیاه با دید اساطیری اشاراتی شده و در كتب برخی مورخین و سیاحان ایرانی و خارجی نیز طعم و طراوت ریواس نیشابور توصیفها شده است.
ریواس دارای ساقه‌هایی سفید تا ارتفاع ۸۰ سانتی متر است كه در سرساقه‌های آن برگ بزرگ و پهنی شبیه پنجه مرغابی وجود دارد و تنها قسمت ساقه‌های آن خوردنی است.
ساقه‌های این گیاه، لطیف و آبدار و طعم آن ترش و مطبوع است و علاوه بر وجود مقدار زیادی املاح معدنی و انواع ویتامینها در آن، خاصیت دارویی نیز دارد.
از ریواس در انواع خوراكی ها، مربا، شربت و خورش استفاده می كنند و شربت ریواس، مهم ترین محصول فرآوری شده آن به عنوان سوغات نیشابور به سایر نقاط ایران و خارج از كشور، به ویژه كشورهای عربی حوزه خلیج فارس صادر می‌شود.به گزارش ایرنا، در آخر سخن اینكه هر آنچه از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، گردشگری و دیدنی شهر و دیار نیشابور گفته شود باز هم باید گفت كه “شنیدن كی بود مانند دیدن”.