نوروز خوانی آئینی كهن از اجداد گیلانیست كه چاوش خوانان بهار چند روز مانده به نوروز با شعر، ساز و طرب نوای شاد باش سر می‌دهند و مژدگانی بهار از مردمان سرزمینشان می ستانند. پیشوازی نوروز در هرگوشه ایران سنت خاصی دارد.فرهنگ هر قوم و ملتی تركیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره ها، آئین ها، مراسم و به طور كلی شیوه ها و الگوهای زندگی است كه درطول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان ها ساخته و پرداخته شده و طی فرایند جامعه پذیری از نسلی به نسل دیگر منتقل و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می شود.
همینطور فرهنگ مردم گیلان نیز مانند تمامی فرهنگ های شفاهی و مردمی، در فراخنای زمان و از عناصر اسطوره ای و آئینی شكل گرفته و نمایش های آئینی، بخشی جدایی ناپذیر از این فرهنگ به شمار می رود.
نوروز،آئینی برای زنده شدن و اعتباری به وسعت هزاران هزار سال در آستانه نوروز نوای نوروزخوانانش هر لحظه نزدیك تر می شود و چنین می خوانند: بهار آمد، بهار آمد همه گل ها شكفته /سر هر شاخه گل، بلبل نشسته/ مبارك بادتون، نو سالتون باشد مبارك/ به حق حرمت سوره تبارك…
گیلان با پیشینه ای كهن سرشار از آئین‌ها و مراسمی است كه هر یك در فصل، زمان و مكان خود اجرا می شود و هر یك نشانگر فرهنگی كهن است و امروز بر اساس تعاریف جدید گردشگری این آئین‌ها با تمام داشته‌هایش عاملی در راستای توسعه این صنعت نوپاست و نوروز خوانی كهن آئینی است كه خوش خبری بهار را سر می دهند و اینك سرپرست اداره‌كل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان در كنار تاكید بر رعایت شیوه نامه های بهداشتی مطرح كرد: نوروز خوانی در سراسر استان برگزار می شود.
پیشوازی نوروزی
محمد بشرا از محققان و مفاخر گیلان در كتاب دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان می گوید: اسطوره ها، جشن ها و آئین های كهن ایران باستان در گیلان متأثر از اوضاع طبیعی، جغرافیایی، تاریخی و معیشتی این سرزمین برای ماندگاری از لحاظ ساختار ، نوع روایت و حتی باورهای عامیانه دگرگونی ها و تغیراتی را پذیرفته اند.
وی در زمینه مراسم پیشواز نوروزی در گیلان نیز معتقد مینویسد: این مراسم بین فاصله دو زمان كهنه و نو برگزار می شود؛ زمانی كه دوره كهنه رو به اتمام و زمان نو با نوزایی و تجدید حیات طبیعت در پیش‌رو است.
پژوهشگر آئین ها و فرهنگ های گیلان، ادامه میدهد: حدود ۱۵ تا ۲۰ روز مانده به سال نو، مراسم استقبال از جشن نوروز آغاز می شود، خانه ها ، مغازه ها و خیابان ها خاكروبی و پاك می شوند و دانه های عدس و گندم را می خیسانند و در ظرفها می‌رویانند.
بشرا اضافه می‌كند: مراسم پیشواز از نوروز اغلب جنبه تمثیلی دارد و در ارتباط با نوزایی طبیعت است. مردم گیلان نیز با آئین های نمایشی چون عروسه گولی، رابرچره، نوروزخوانی، چهارشنبه‌سوری و شال اندازی به استقبال نوروز خجسته می روند.
وی نوروزی خوانی را نوعی آگاه سازی مردم از بهار و نوروز می داند و می گوید: نوروزخوانان افراد شناخته شده و انگشت شمار باسواد روستایی بودند و در هر گروه نوروزخوان فرد مسن تر اشعار اصلی نوروز را می خواند و بقیه تكرار می كردند … بهار آمد جوانان خیر ببینند / گل عشرت به كام دل بچینند/ جوانان شما داماد گردند/ عروسان صاحبه گاهواره فرزند/ به یاسین و به طاها و تبارك / شوما را سال نو باشد مبارك.
وی نمایش های آئینی چون عروسه گولی (جنگ بین زمستان و بهار با نمادی از غول و عروس ) و رابرچره (چراننده آهو) را در ساده ترین شكل خود نمادی از بازگشت و یا نزدیك شدن خورشید به برج و اعتدال بهاری و رستاخیز زندگانی می داند.
بشرا می گوید: نان سفره نوروزی بیشتر از جنس كوماچ، كشتا یا خولفا نان (نانی مهیا از كدو حلوایی)، نان برنجی بود كه تمامی شان از آرد برنج پخته می شدند و آجیل نوروز هیچ گاه از بازار خریداری نمی شد و اجزای آن تخم صیفی ، دانه های بلال ، نخود ، عدس و برنج بود كه پس از خیساندن برشته می كردند.
وی شاد بودن و دلخوشی را مهمترین خصیصه مردمان در نوروز می داند.
مفاخر در كنار میهمانان نوروز
گیلان كهن، سرزمین باران و فرهنگ مفاخرش همچنان پرقوت و استوار همچون هیركانیان هزاران ساله اش یك به یك سایه سار كشور و جهانیان شده اند و گاه به گاه تبلور فرهنگ این سرزمین، فروزان بخش خانه همسایه می شود و البته ای افسوس وار كه گاه مردمان سرزمینش چه اندك از آنان می دانند اما در خبری دیگر به یمن نوروز سرپرست اداره‌كل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان از بهره‌مندی حضور مفاخر گیلانی در كنار میهمانان نوروزی در اماكن تاریخی و گردشگری استان در طول تعطیلات نوروزی ۱۴۰۱ خبر داد.
جهانی با اشاره به اجرای این طرح برای نخستین بار در استان گیلان گفت:مقرر شده است با حضور مفاخر استان گیلان در محل اماكن تاریخی و گردشگری استان گیلان، داشته‌های فرهنگی و تمدن غنی مردمان مناطق مختلف استان به شكلی صحیح به گردشگران معرفی شود.
جهانی با اشاره به مزیت‌های حضور مفاخر گیلانی افزود: استان گیلان از ظرفیت‌های فرهنگی،علمی و تاریخی ارزشمندی برخوردار است و نیاز است با اجرای برنامه‌های مدون ضمن معرفی این داشته‌ها به شكل هدفمند، ازاین گنجینه غنی برای الگو سازی برای نسل جدید بهره گرفت.
گیلان تنها سرزمین رنگ و طبیعت نیست و چه بسا در هر دوره مفاخری از آن بروز كرده كه ردی عمیق و مؤثر بر سابقه فرهنگی ایران و جهان از خویش به جا نهاده و از كهن سالیان پیش نام گیلان با فرهنگ عجین شده است.
دیار سبز گیلان سرزمین شالی و باران، جنگل و رنگ،ماهی و دریا بی هیچ گزافه و گمان و به دلیل غنایی كهن مملو از آئین ها و فرهنگ هایی است كه خود به تنهایی می تواند خاستگاه فرهنگ شیفتگانی باشد كه برای دانستنش دل به راه سفر می سپارند.