پس از وقفه ۲ ساله ناشی از شیوع كرونا، امسال دیار بادگیرها و شهر قنوت و قنات و قناعت، خود را برای استقبال از مسافران نوروزی آماده می كند.كرونا در این ۲ سال آن چنان پازل جامعه را به هم ریخت و آنگونه تار و پود زندگی مردم را در هم پیچید كه هیچ جنبنده ای هوس مسافرات و حتی خارج شدن از خانه هم نكرد .با رعایت نكات بهداشتی از سوی مردم و تزریق پیاپی دزهای واكسن، آرامش نسبی به جامعه بازگشت و حالا مردمی كه در این ۲ سال از شهر و دیار خود خارج نشده بودند به فكر خوب كردن حال و هوای خود هستند و بسیاری از آنها عزم سفر كرده اند . با جاهای دیدنی یزد بیشتر آشنا شویم .
یزد یكی از استان های مركزی كشور با بافت سنتی و مردمانی سخت كوش و مهمان نواز، این روزها با خانه تكانی شهر و خانه خود در انتظار هموطنان خود از تمام نقاط كشور است.
مسوولان استان هم طی چند ماه اخیر با بهسازی برخی از خیابانها و زیباسازی شهر، همگام با مردم پیش آمده اند و در انتظار مسافران نوروزی هستند.
اكنون یزد در آستانه سال نو حال و هوای دیگری دارد و مردم در تكاپو هستند، برخی ها در تدارك سفر می باشند و برخی هم در انتظار مهمانان خود از دورترین نقاط كشور .
یزد از جمله سرزمین های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ ، تمدن كهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت سه هزار ساله است.
برخی مورخین، بنای اولیه این شهر را به زمان اسكندر مقدونی نسبت می دهند و گفته اند اسكندر آن را بر مبنای زندانی كه خود ساخته ، نامگذاری كرده است. به اعتقاد برخی مورخان دیگر، شهری به نام یزدان گرد در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در همین محل كنونی بنا شده است.
به اعتقاد برخی مورخان دیگر، شهری به نام یزدان گرد در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در همین محل كنونی بنا شده است، مورخین یونانی، این شهر كهن و باستانی را ایساتیس خوانده اند كه احتمالا بعد از ویرانی شهر كهن كته پدید آمده است، این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه های معتبر، موسسه های راهداری ، مراكز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.
آنچه اینك سرافراز از میان ریگهای روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جای مانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنك و تمدن پربار است.
استان یزد ۲ هزار و ۲۷۰ هكتار بافت تاریخی و ۶ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی دارد كه از این تعداد تاكنون، یكهزار و ۷۲۰ اثر به ثبت ملی و پنج اثر هم در فهرست میرات جهانی یونسكو به ثبت رسیده است.
شهر یزد نیز بعد از ونیز ایتالیا، دومین شهر تاریخی جهان لقب گرفته است و همه ساله گردشگران زیادی از نقاط مختلف جهان برای دیدار از مواریث تاریخی مركز ایران به این استان سفر می كنند.
یزد در كنار استان های فارس و اصفهان به عنوان مثلث طلایی گردشگری ایران، مقصد نخست گردشگران خارجی و اروپایی است و این مهم، گردشگری را به عنوان یكی از محورهای توسعه استان قرار داده است.
شهر یزد با كسب چهار ستاره به عنوان اولین شهر مقصد مهم گردشگری كشور با آثاری كه ثبت جهانی شده اند، انگیزه سفر گردشگردان به این استان كویری را افزایش داده است، اگرچه كرونا در این ۲ سال گذشته آسیب‌هایی جبران ناپذیری به این بخش وارد كرده است امید است كه امسال با فراهم شدن شرایط و آمادگی استان ، پذیرایی مهمانان نورزی همچون سال های قبل از كرونا باشد.
استان یزد با بناهای متعدد مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها مختلف گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی محسوب می شود.
بافت تاریخی یزد كهن‌ترین بافت زنده دنیا
كمیته میراث جهانی یونسكو ۱۸ تیر ۱۳۹۶ در چهل و یكمین نشست خود در كراكوف لهستان، با اجماع اعضا، بخشی از بافت تاریخی شهر یزد را در فهرست میراث جهانی ثبت كرد و با ثبت بافت تاریخی یزد، نخستین پرونده یك شهر تاریخی ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید.
بافت تاریخی یزد به مساحت عرصه ۷۴۳ هكتار و مساحت حریم پنج هزار هكتار در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسید و تهیه اسناد و مدارك اولیه پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد از سال ۱۳۸۹ در دستور كار قرار گرفت و پیگیری های جدی برای ثبت جهانی آن از سال ۱۳۹۴ با ارسال پرونده به یونسكو شكل رسمی به خود گرفت.
در این سال، محدوده بافت تاریخی شهر یزد با ۷۴۳ هكتار وسعت برای ثبت جهانی به یونسكو ارسال شد تا به عنوان نخستین بافت تاریخی زنده یك شهر توسط جمهوری اسلامی ایران به دنیا معرفی شود.
یونسكو، شهر یزد را منحصر به فرد، استثنایی و نمایانگر یك سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند معرفی كرده كه نمونه برجسته‌ای از محل زندگی سنتی انسان در قالب یك فرهنگ هماهنگ و همسو و تعامل‌گونه با محیط زیست است كه تحت تأثیر تغییرات غیرقابل بازگشت و آسیب‌پذیر است و مردمان این دیار به خوبی در طول قرن‌ها همسو با طبیعت، زندگی كرده و فرهنگی غنی و پایدار را پدید آورده‌اند.
این بافت تركیبی منحصربه‌فرد از كوچه پس كوچه های قدیمی، خانه ها، ساباط ها و بناهای خشتی است كه همه امكانات زندگی فردی و اجتماعی را دارد.
مسجد جامع، بلندترین مناره جهان
مسجدجامع یزد با مناره های بلند كاشی كاری شده و سر به فلك كشیده خود در میان بافت قدیم شهر یزد، هر انسانی را به تماشای خود وامی دارد و نمونه ای از معماری اسلامی را جلوه گر می سازد، این اثر ارزشمند در طول سال بویژه ایام نوروز، پذیرای تعدادی زیادی گردشگر است و كسانی كه از آن بازدید می كنند با تامل، صبر و حوصله، زوایای مختلف آن را بررسی می كنند.
ساختمان اصلی مسجد در قرن ششم هجری قمری در زمان حكومت آل كاكویه ساخته شد و مسجد جامع كنونی مربوط به دوران آل مظفردر قرن هشتم و نهم هجری قمری است.
امیرچخماق
مجموعه امیر چخماق هم ازدیگر آثار كهن شهر یزد است كه در ایام عید نوروز، پذیرای مسافران است كه امیر جلال الدین چخماقازامرای شاهرخ تیموری حاكم یزد با همكاری همسر خود فاطمه خاتون آن را ساخته است.
این مجموعه شامل تكیه، میدان، حمام، كاروانسرا، خانقاه، قناد خانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق می باشد. بقعه دوازده امام یكی از بناهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی این شهر در محله فهادان و در دل مجموعه بافت قدیم یزد قرار دارد. گنبد زیبا و بلند و سبك معماری این بنا هر بیننده ای را محو تماشای خود می كند و چشم هر انسانی میراث دوستی را نوازش می دهد
باغ دولت آباد
یكی از بناهای تاریخی و منحصر بفرد یزد در مركز این استان باغ دولت آباد است كه به عنوان یكی از زیباترین باغ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده و كه پیش از شیوع ویروس كرونا شاهد حضور گردشگران بی شماری از داخل و خارج كشور بوده است.
این باغ در سال ۱۱۶۰ هجری قمری ساخته شد و از زیباترین بناهایی است كه به دوره افشاریه و زندیه مربوط می شود؛ این اثر تاریخی از قناتی به همین نام مشروب می شود و جریان آب در باغ، طراحی آن را تشكیل می دهد.
باغ دولت آباد یزد دارای قسمت های بادگیر و هشتی، عمارت حرمخانه، اصطبل و شترخانه، عمارت مستخدمین، عمارت تالار آئینه سر در اصلی، آب انبار ۲ دهانه و عمارت باغ بهشت آیین است.
جالب ترین بنای این مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشكیل می دهد كه تلفیق جریان آب و هوا به زیباترین شكل در آن صورت گرفته است.
بادگیر باغ دولت‌آباد با ارتفاع نزدیك به ۳۴ متر بلندی از سطح زمین شاهكار مهندسی و نشانه نبوغ معماران یزدی است، این بنا شامل یك هشتی كلاه فرنگی و بادگیر بلند و پنج حوض مرمر در داخل این بنا و سه حوض مرمر در سه ظرف بنا تعبیه شده و مصالح اصلی بنا آجر، خشت و در نمای خارجی اندودهای گچ، ریگ و سنگ مرمر است.
در داخل عمارت به غیر از زیر بادگیر كه با سنگ مرمر مفروش شده، بقیه كف آن با آجر به صورت گل و موج پوشیده شده و هنوز بعضی از درها و مشبك ها گره چینی از چوب چنار با شیشه های رنگی بسیار زیبای قدیمی موجود است.
گنبد و كلاه فرنگی روی هشتی قسمتی از بادگیر و درها در سال های اخیر بازسازی و مرمت شده است.
عمارت حرمخانه این بنا در گوشه شرقی باغ قرار گرفته و دارای فضاهای بسته مناسب با نور كافی است و دارای چهار اتاق قرینه پشت سرهم می باشد كه قسمت جلو آن ها یك جفت ایوان قرار دارد.
این بنا دارای بادگیر كوتاه و حجیم بوده و زیر زمینی وسیع و متناسب دارد و تمامی درها و پنجره های این مجموعه، بازسازی شده است.
عمارت تالار آیینه سردر اصلی باغ دولت آباد نیز در سه طبقه با اتاق های متعدد و یك تالار بزرگ است كه همگی دارای نقاشی های زیبایی با گچ بری و كنده كاری های بسیار غنی است.
عمارت باغ بهشت آیین هم دارای محوطه سازی جالب با سنگ فرش های آجری با ابعاد بزرگ است ودر میدان جلو خان و تالار آیینه و عمارت تهرانی قرار داشته كه آنچه اكنون از محوطه سازی داخل بهشت آیین باقیست سنگ فرش های جالب و استخرهای بزرگ است.
اصطبل این بنا در پشت عمارت حرمخانه واقع شده و دارای ۲ راه ورودی یكی از داخل و دیگری از خارج باغ و شامل قسمت هایی سرپوشیده و حیاط مربع رو باز است كه اواخر دوره قاجاریه در زمان تصرف آن توسط ارتش اتاق زندانیان در قسمت ورودی به آن اضافه شده است.
عمارت مستخدمین در شرق عمارت بادگیر در ضلع كناری باغ ساختمان هایی شامل انبار، آشپزخانه، چند اتاق كم عمق با دهانه های كوچك واقع شده كه به قسمت مستخدمین معروف است.
باغ زیبا و ارزشمند دولت آباد یزد ۲۲ اسفند ۱۳۴۶ به شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آتشكده زرتشتیان بنای ثبت شده درآثار ملی ایران
بنای آتشكده زرتشتیان یزد مشهور به آتش ورهرام (بهرام) در آبان ماه سال ۱۳۱۳هجری شمسی با سرمایه اهدایی انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت ارباب جمشید امانت ساخته شد.
ساختمان اصلی آتشكده ۲ متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و كاج، ساخته شده است.
در محور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد كه نگاره فروهر و سرستون های سنگی عمارت در آن منعكس می شود.
اتاق نگهداری آتش مقدس، در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاق هایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری این آتشكده تا حدودی از معماری آتشكده های پارسیان هند تاثیر گرفته است.
بنا به روایتی، آتش موجود در این آتشكده كه زرتشتیان آن را «آتش ورهرام» می نامند، حدود ۱۵۱۵ سال پیش از آتشكده «ناهید پارس» (پس از نقل مكان به چندین جای دیگری در استان یزد) به این مكان آورده شد و تاكنون این آتش خاموش نشده است.
در واقع شهرت این بنا به دلیل وجود آتش مقدس ۱۵۰۰ ساله زرتشتیان است كه در اتاقی محفوظ درون جامی فلزی نگاهداری می شود.
بازدید كنندگان از پشت پنجره می توانند آتش مقدس را نظاره كنند. مسوول نگداری آتش یكی از موبدان است و آتش را با اضافه كردن قطعه ای چوب در طول شبانه روز روشن نگاه می دارد.
آتشكده زرتشتیان یزد (بهرام) در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ به شماره ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
طولانی ترین قنات جهان در یزد
قنات تاریخی زارچ با قدمت سه هزار سال و به طول ۸۳ كیلومتر به عنوان طولانی ترین قنات جهان در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسید.
این قنات در عمق ۲۳ متری زمین به عنوان طولانی ترین سازه آبی جهان حفر شد كه از ویژگی های آن داشتن ۷۰ پله است و این ویژگی به اضافه طولانی بودن و قدمت، آن را به یكی از قنات های ارزنده دنیا تبدیل كرده است.
یكی از ویژگی های قنات زارچ مقطع مربعی آن است كه پیشینه حفر آن، به دوره قبل از اسلام می رسد.
قنات زارچ، از روستای فهرج در ۶۰ كیلومتری شهر یزد سرچشمه می گیرد و حدود ۳۰ كیلومتر آن نیز از «اكرمیه» تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند كیلومتر دیگر، به بخش زارچ می رسد.
تا ۴۰ سال قبل، آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت كاهش یافته است.
زارچ با قدمت بیش از سه هزار سال از مناطق كهن مركزی ایران محسوب می شود و در ۱۵ كیلومتری شهر یزد قرار دارد تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی جزو نواحی روستایی به شمار می رفت و از این سال به عنوان منطقه شهری شناخته شد.ق
سرو ابركوه، زیارتگاه های زرتشتیان در چك چك اردكان و پیر ناركی مهریز ، مسجد ریگ اشكذر، امامزاده ظهیر الدین عبدالله بن موسی بن جعفر(ع) بافق، مجموعه حاج مهدی بهاباد، مجموعه امام(ره) (شاه ولی) تفت، قلعه مروست خاتم، قلعه مهرپادین مهریز، نارین قلعه میبد، آتشكده و دخمه زرتشتیان، مسجد جامع و زندان اسكندر یزد، نیز از جمله آثار و بناهای مهم تاریخی استان یزد است.
خانه های قدیمی
شهر یزد بعنوان بزرگترین شهر خشت و گلی جهان شناخته می شود و خانه های قدیمی و ساخته شده از خشت و گل بخشی از این بافت تاریخی است. خانه های قدیمی با توجه به نوع شغل و تمكن صاحب خانه از ۲ قسمت اندرونی و بیرونی ساخته شده است، قسمت اندرونی كه قسمت اصلی بناست بعنوان ماوا و مسكن محارم و بیرونی به اسكان و پذیرایی میهمانان اختصاص دارد.
خانه های قدیمی دارای حیاط مركزی و قسمت اعیانی نشین به صورت چهار فصل است كه در پیرامون حیاط مركزی شكل می گیرد. از قسمت شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می شود كه قسمت تابستانه شامل تالار و بادگیر است. خانه لاریها، رسولیان، محمودی، سیگاری، مرتاض، میرزاده، علایی، كلاهدوزها، از معروف ترین خانه های قدیمی استان یزد محسوب می شوند.
بادگیرها نماد معماری سازگار با كویر
بادگیرها بعنوان نماد معماری كویر یكی از زیباترین سازه های تاریخی در استان یزد هستند به همین دلیل یزد به شهر بادگیرها معروف است نسبت به سایر شهرهای مركزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است.
در این شهر، مرتفع ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع ۳۳.۸ متر وجود دارد كه این بادگیر شهرتی جهانی دارد.
وجود بادگیر زیبا و مرتفع باغ دولت آباد، بادگیر زیبا و عریض خانه دكتر امام در بافت تاریخی شهر اردكان و بادگیر زیبای خانه آقازاده ابركوه به ترتیب بعنوان مرتفع ترین، عریض ترین و زیباترین بادگیرهای جهان این استان تاریخی را به مجموعه ای كامل از این هنر معماران چیره دست دیار كویر بدل كرده است.
بادگیر باغ دولت آباد یزدبا ۳۳متر ارتفاع و ۲۷۰سال قدمت و بادگیر یك طرفه خانه تاریخی دكتر امام در اردكان با ۱۹چشمه و از آثار متعلق به دوران پهلوی اول و همچنین بادگیر دوطبقه خانه آقازاده ابركوه با ۱۸مترمربع متعلق به دوره قاجاریه همگی از جمله آثار زیبای معماری كویر است كه جلوه ای زیبا از هنر و دانش و خلاقیت معماران یزدی را در خلق این سازه خطه كویری به نمایش گذاشته است.
بادگیرها، برج هایی هستند كه برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شود و در بالای آب انبارها و دهانه معادن به منظور تهویه ساخته می شود.
در خانه ها هوای خنك از بادگیر كه نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می رود، به اتاق های طبقه همكف یا زیرزمین ها فرستاده می شود كه این بادگیرها از عناصر و سمبل های معماری ایرانی بوده، ولی امروزه در بسیاری كشورهای خاورمیانه كپی برداری واستفاده می شوند.
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد كه از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره كرد.
یزد با عناوینی چون به شهر بادگیرها، شهر كار، كاریز و كاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات، قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب معروف است.