در شمال شرقی دریاچه ارومیه كویر نسبتا وسیعی وجود دارد كه در اطراف آن بیابانی در حال تشكیل است. در گوشه شمال شرق (در فاصله بین بندر شرفخانه در شمال، آبادی داش‌كسن در جنوب) بعد از حریم دریاچه، جلگه كویری وسیعی قرار گرفته كه به سمت شرق تا نزدیكیهای تبریز كشیده شده است. این جلگه كویری نام مخصوصی ندارد. مردم آبادیهای مجاور زمینهای كویری را شوره زار و باتلاق میگویند. وسعت كویر بالغ بر ۱۵هزارو ۹۰۰ كیلومتر مربع و نزدیك به ۸۴۸ كیلومتر مربع آن در معرض طغیانهای دریاچه قرار میگیرد. محور طولی كویر حدود ۵۰ كیلومتر و جهت آن از شمال شرقی به جنوب غربی است. پهنای متوسط آن ۳۲ كیلومتر میباشد. ارتفاع مطلق سطح كویر در گوشه شرقی ۱۳۰۰ متر میباشد و مركز كویر كه هم سطح دریاست حدود ۲۵ متر پستتر از قسمت شرقی است. فرازای دریاچه ۱۲۷۵ متر است. كویر كبودان چشم‌گیرترین تضاد را نه تنها در حوضه دریاچه ارومیه بلكه در تمام سرزمین آذربایجان به وجود آورده است.
آب‌های جاری رودهایی كه از ارتفاعات شرقی (توده سهند) سرچشمه میگیرد به تلخه رود پیوسته و در نزدیكی آذرشهر به طور مستقیم به دریاچه یا باتلاقهای ساحلی میریزد. به این ترتیب از طرف مشرق هیچ رودی به سطح كویر نمیرسد. رودهایی كه از سمت شمال به سمت جنوب جریان دارند، قبل از رسیدن به كویر در سطح مخروط افكنههای بزرگ به شاخههای متعددی تقسیم میشوند و به مصرف آبیاری باغها و زمینهای مزروعی میرسد. آب تمام رودهایی كه از سمت شمال و شمال شرقی به حوزه میرسد، دارای مقادیر زیادی نمك است. آجی چای بزرگترین رود این حوضه با بریدن چند گنبد نمكی در مسیر خود بیشتر از همه در تشكیل خاكهای شور و حتی شوری فوق‌العاده دریاچه موثر است.
در سمت غرب بناب رسوبات دریاچهای شامل سیلیست، نمك و رس منطقه را پوشانده و با توجه به نفوذ پذیری كم آب‌های سطحی، موجب ایجاد باتلاق و شورهزار در این منطقه گردیده است. یكی از رودخانههای نسبتا پرآب حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. از این رودخانه تعداد ۱۲ نهر در دشت بناب منشعب و اغلب آبادیهای واقع در این ناحیه را مشروب می‌نماید. مازاد آب آن از طریق روستای قراچیق به دریاچه ارومیه میریزد. اراضی این روستا به علت نفوذپذیری كم، نمیتواند تمام آب‌ها را منتقل نماید. در نتیجه اغلب اراضی آن به صورت باتلاق و شورهزار در آمده است. حوزه دشت مراغه و بناب تواماّ در حدود ۳۴۰ كیلومتر مربع وسعت دارد كه از این مقدار حدود ۴۰ كیلومتر مربع آن را زمینهای شورهزار باتلاقی تشكیل می‌دهد. زمینهای شورهزار اطراف دریاچه ارومیه كه در حدود ۴۰ كیلومتر مربع است از نظر زراعت و مخزن آب هیچ‌گونه ارزشی ندارند.
سمت دشت عجب شیر در حدود ۸۰ كیلومتر مربع وسعت دارد كه مقدار ۱۰ كیلومتر از آن شورهزار باتلاقی است. حوزه دشت ملك كندی در حدود ۳۸۰ كیلومتر مربع میباشد كه ۸۰ كیلومتر آن را زمینهای شورهزار باتلاقی و بقیه را زمینهای قابل استفاده كشاورزی تشكیل می‌دهد.
